Mgr. Louis Jansen en pater August Klinkers vormden in de periode van ons onderzoek de belangrijkste leiders van het missionaire gezelschap van de congregatie Societas Mariae Montfortana. In een periode waarin de leefwereld van de missionarissen significant veranderde, waren zij degenen die het voortouw namen in de uitvoering van de missieopdracht.
Mgr. Louis Jansen SMM (1919-1988)
Mgr. Jansen was op weg naar Rome voor een Ad Limina bezoek toen hij op 20 april 1988 plotseling overleed. Daarmee verloor de congregatie haar Belgische bisschop van het bisdom Isangi. Priester gewijd in 1945 en met het diploma van ziekenverzorger was hij in 1947 naar de missiepost Bondamba afgereisd om er een jongensschool te vestigen en de gezondheidszorg voor de lokale bevolking te verbeteren.173 Op 10 januari
1952 verhuisde hij naar Isangi om er als apostolisch prefect de op 14 juni 1951 door het Vaticaan tot prefectuur verheven Isangi-missie te gaan leiden. Op 14 juli 1962, ruim twee jaar na de onafhankelijkheid van Congo, ontving de prefectuur Isangi van het Vaticaan een opwaardering tot bisdom. Mgr. Jansen, op 9 september 1962 tot bisschop gewijd, kreeg daarmee de erkenning om de missieopdracht voort te zetten als lid van het Congolees episcopaat, de gezamenlijke Congolese Bisschoppenconferentie. Hij was de eerste bisschop van het diocees Isangi en met zijn 32 jaar de jongste bisschop van Congo verantwoordelijk voor het pastoraat van alle christenen in het missiegebied.
Zijn leven werd vooral getekend door de opstand van de Simba’s in 1964. In de homilie refereerde de provinciaal-overste aan de crisis die hij in deze periode had moeten doorstaan. “Hij voelde zich machteloos toen hij uitzichtloos in een rij van geknevelde missionarissen lag en de dood recht in zijn ogen keek, zijn eigen dood en die van heel het diocees.” 174 De bevrijding uit de gijzeling zag hij als een teken om
weer terug te gaan naar het bisdom. Dat de missiestaties leeggeplunderd waren kon hij nog enigszins verdragen maar met de koele houding van de lokale bevolking had hij veel moeite. Zijn overlijdensannonce toont de wapenspreuk die hem kenmerkte. Zijn devies was Stella Lucente [Heldere Ster]. Hieruit putte hij de hoop dat de missieopdracht volbracht kon worden. 175
171 Tempels, 114. “Ofwel komt er een christelijke Bantoe-beschaving, ofwel komt er niets anders dan een oppervlakkige
vereuropeanisering die het Bantoeïsme vermoordt. Er bestaat geen andere uitweg”.
172 Tempels, 114.
173 Tielemans, Montfortanen in Zaïre, 253.
174 Archief Leuven-Isangi, Dossier Mgr. Louis Jansen. Homilie provinciaal-overste tijdens de uitvaart in Loenhout, 27 april 1988. 175 Archief Leuven-Isangi, Dossier Mgr. Louis Jansen. Annonce van overlijden, 20 april 1988.
Pag. 23
Pater August Klinkers SMM
Maria, Joseph, Antoon, August Klinkers (1909-1990) werd geboren in Beek, Nederland. In 1937, het jaar van zijn priesterwijding, vertrok hij naar de Congo-missie waar hij als reispater werd ingezet op de missiepost Opala. Vanaf 1942 begon er een lange periode waarin hij overste was. Kenmerkend voor zijn werkwijze was zijn gedrevenheid om het evangelisatiewerk altijd te combineren met initiatieven waarmee hij de welstand van de inlanders kon verbeteren. Zo zette hij in de missiepost Wenge een varkens- en geitenfokkerij op en in de nieuwe missiepost Yabwanza een koffie- en cacaoplantage en een zagerij. In 1959 werd hij gevraagd om als overste de missiepost in Isangi te gaan leiden.176 De benoeming vormde de opstap naar zijn
aanstelling, kort voor de onafhankelijkheid in 1960 tot regionaal-overste van de montfortanen. Hij kreeg daarmee de verantwoordelijkheid toevertrouwd om de montfortanen te leiden in de Congo-missie tijdens de onafhankelijkheid (1960), de Simba-opstand (1964) en de wederopbouw (vanaf 1966 tot 1970).
Als regionaal-overste werd hij de inspirator voor de vernieuwing van de missiemethode van de montfortanen.177 Terwijl hij als jonge missionaris de boodschap van het evangelie verspreidde volgens de
normen van die tijd, wist hij als oudere missionaris de vertrouwde methodes achter zich te laten om verwachtingen van het gezamenlijke Congolese episcopaat en vernieuwingen van Vaticanum II in praktijk te brengen. Zo maakte hij de missiepost in Lokutu, waar hij van 1967 tot 1984 als pastoor van de parochie werkte, een toonaangevend centrum voor het pastoraal van het bisdom. Vooral zijn innovatieve aanpak werd door de leiding van de congregatie als erg gedurfd gewaardeerd.178
De congregatie karakteriseerde hem als iemand die vaste referentiepunten had waarmee hij open kon staan voor veranderingen. “Vastberaden, maar toch met een zekere mildheid straalde hij voortdurend een christen-zijn uit. Hij was iemand die nogal duidelijk voor zijn mening uitkwam, maar open stond voor andere visies wanneer deze werden gefundeerd door een goede bezieling.”179 Bij zijn gouden priesterfeest
op 5 juli 1987 kreeg hij een familiestamboom aangereikt waarin hij werd getypeerd “als goedhartig en goedmoedig, een doorzetter, iedereen wist wat je aan hem had, iemand die het voortouw nam en hard meewerkte, iemand die al jong wist wat hij wilde.”180 Op zijn gedachtenisprentje lezen we dat hij “wegens
zijn ervaring en heel zijn persoonlijkheid werd beschouwd als een wijze man, door confraters en bisschop.”181 Hij werd begraven naast de kerk in Yabaondo.
176 Tielemans, Montfortanen in Zaïre, 147. 177 Tielemans, 232.
178 Archief Leuven-Isangi, Homilie pater Tachelet SMM 31 maart 1990, Rendez-vous (april 1990), 2. 179 Archief Leuven-Isangi, Homilie pater Tachelet SMM 31 maart 1990, Rendez-vous (april 1990), 3. 180 Familiearchief familie Klinkers Beek.
Pag. 24
3 Isangi en haar sociaaleconomische, politieke en kerkelijke omgeving
In het vorige hoofdstuk is aangestipt dat na WO-II de bevolking van Congo steeds meer moeite kreeg met de door de kolonisator opgelegde paternalistische leefwereld. Maar hoewel enkele montfortaanse missionarissen aanvoelden dat door deze ontwikkeling de evangelisatieopdracht wel eens zou kunnen mislukken werd het zilveren jubileum van de missie in 1958 in een optimistische sfeer gevierd. In dit hoofdstuk bekijken we de sociaaleconomische, politieke en kerkelijke omgeving van de montfortanen. Daarmee proberen we de context te schilderen waarbinnen de afweging heeft plaatsgevonden voor een andere missiemethode. De verschillende ontwikkelingen laten zich duiden in drie perioden: (1) de aanloop naar de onafhankelijkheid in 1960, (2) de eerste jaren als onafhankelijke natie en (3) de jaren van herstel van de uitvoering van de missie na een ingrijpende Simba-opstand in 1964. Daarnaast schetsen we met welke ontwikkelingen de montfortanen te maken kregen binnen de Kerk van Congo als gevolg van de Congo’s onafhankelijkheid en de vernieuwingen in de Kerk vanuit Vaticanum II.