en problemen, zoals die
bestaan in het
toeslagen-stelsel
69 69
rechtszekerheid; non-discriminatie en gelijk-heid van belastingplichtigen; vermoeden van eerlijkheid; hoffelijkheid en respect; eer-biediging van het recht; onpartijdigheid en onafhankelijkheid; fiscale geheimhouding en gegevensbescherming; privacy en vertegen-woordiging.
Deze code is niet verplicht in lidstaten van de Europese Unie, maar dient als een model dat kan worden gevolgd. De Europese Com-missie heeft wel aangekondigd uiterlijk in 2021 te willen komen met een ‘Charter on taxpayer’s rights’ waarin de balans zal worden opgemaakt van de bestaande rechten van belastingbetalers op grond van het EU-recht, met een aanbeveling aan de lidstaten om de implementatie van de rechten van belasting-betalers te vergemakkelijken en belastingver-plichtingen te vereenvoudigen.20 De inspectie Belastingen, Toeslagen en Douane zou deze rechten voor Nederland kunnen uitwerken in een toezichtkader.
Reflectief toezicht op de uitvoering
Met de parlementaire verhoren nog vers in het achterhoofd en de kabinetsformatie in het verschiet, is maatwerk in de publieke dienstverlening een van de belangrijkste opgaven. Veel politieke aandacht zal uitgaan naar het ontwikkelen van een alternatief voor het toeslagenstelsel. In elk stelsel is er balans nodig tussen handhaven van regels en maatwerk in dienstverlening. En er is een onafhankelijke instantie nodig die die balans bewaakt. Een extern toezichthouder op pu-blieke dienstverlening — zoals de ingestelde inspectie voor Belastingen, Toeslagen en Dou-ane — kan de minister en de Tweede Kamer periodiek over de kwaliteit van de uitvoering informeren en daarbij tijdig problemen sig-naleren en agenderen.
Deze reflectieve functie van toezicht is gericht op het verbeteren van het stelsel en het versterken van het leervermogen van
or-ganisaties. Een inspectie werkt vanuit kennis van de organisatie die in de loop van de jaren wordt opgebouwd. Dat kan de continuïteit van de aansturing bevorderen en de incident-gedrevenheid waar we nu zo’n last van hebben wat afremmen.
Reflectief toezicht heeft een signalerende functie. De meerwaarde van het toezicht zit in het boven tafel krijgen van informatie en in de diagnose en analyse. De minister kan op grond van het advies maatregelen nemen. Op basis hiervan kan het perspectief van burgers meer stelselmatig aandacht krijgen in de be-leidscyclus en prioriteit krijgen in de aanstu-ring van de uitvoeaanstu-ring. Door de transparantie en verantwoording te versterken, kan dit soort extern toezicht bijdragen aan een herstel van vertrouwen in de overheid. De onafhankelijk-heid en deskundigonafhankelijk-heid van de inspectie zijn daarbij essentieel voor een gezagvolle taakui-toefening.
Maar toezicht is geen wonderolie en geen oplossing voor structurele weeffouten en problemen, zoals die bestaan in het toeslagen-stelsel. Voorkomen moet worden dat de in-spectie een duizenddingendoekje wordt waar ambtelijke of politiek verantwoordelijken zich achter verschuilen. Een inspectie is geen bliksemafleider. De inspectie moet ook geen werk over of dubbel doen. Het is vanuit extern toezicht lastig om de interne kwaliteitszorg te verbeteren als de organisatie daar zelf onvol-doende op is gericht. Als interne checks and balances niet goed werken, wordt van een ex-terne toezichthouder al snel het onmogelijke gevraagd.21
De toegevoegde waarde van de inspectie is het signaleren van feilen in de uitvoering (de diensten), de taakformulering (de opdrachtge-vers) en het toezicht op de uitvoeringspraktijk (de eigenaar). De inspectie doet dit uiteraard zonder iets te vinden van politiek-bestuurlijke overwegingen, maar kan wel waarschuwen over de uitvoerbaarheid van politieke wensen en tegenkracht bieden.
Noten
1 Zie ook: www.tweedekamer.nl/ kamerleden_en_commissies/ commissies/tcu/over_de_com-missie. 2 Tweede Kamer (2019-2020 ) Kamerstukken 31 066 Nr. 558. Motie 4 december 2019. 3 Tweede Kamer, vergaderjaar
2019–2020, 31 066, nr. 688. 4 Zie: www.rijksoverheid.nl/ actueel/nieuws/2020/11/06/ oprichting-inspectie-belas- tingdienst-toeslagen-en-doua-ne.
5 Delen van dit artikel bevatten letterlijke tekst uit dit advies-rapport. Zie ook: www.rijks-overheid.nl/documenten/ kamerstukken/2020/11/06/ toezicht-als-tegenkracht. 6 WRR. (2000). Borgen van
pu-blieke belang, 35, 38, 105. 7 Tyler, T.R. (2006).
Psychologi-cal perspectives on legitimacy and legitimation. Annual review on psychology, 57, 375-400, p. 393.
8 Tyler, T.R. en Huo, Y.J. (2002).
Trust in the law. Encouraging public cooperation with the police and courts. New York:
Russell Sage Foundation, 89. 9 Bos, K. van den, en A.F.M.
Bren-ninkmeijer (2012). Vertrouwen in wetgeving, de overheid en de rechtspraak. De mens als informatieverwerkend indi-vidu. NJB, 21: 1451-1457; Bos, K. van den. (2011). Vertrouwen in
de overheid: Wanneer hebben burgers het, wanneer hebben ze het niet, en wanneer weten ze niet of de overheid te vertrou-wen is? Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. 10 Bokhorst, A.M. (2019).
Omge-vingsgericht toezicht op de semipublieke bestuursprak-tijk. Reflecties op de staat van
toezicht. Den Haag: Inspectie-raad. 11 Zie: www.tweedekamer.nl/ kamerstukken/ detail?id=2020Z12969 &did=2020D27666. 12 Zie: www.bnr.nl/nieuws/ politiek/10415146/nationale- ombudsman-maak-regels-die-mensen-begrijpen. 13 Zie: www.rijksoverheid.nl/ documenten/rappor- ten/2020/06/18/evaluatie-van- de-sturing-van-en-het-toe-zicht-op-de-svb-en-uwv. 14 Zie ook: www.tweedekamer.nl/
kamerleden_en_commissies/ commissies/pok/over_de_ commissie.
15 Deze analyse is een samenvat-ting van onderzoek van Pieter Welp voor het advies Toezicht
als tegenkracht. 16 Zie ook: www.ibfd.org/. 17 Serrano, F. (2007). The
Tax-payer’s Rights and the Role of the Tax Ombudsman: an ana-lysis from a Spanish and Com-parative Law Perspective.
Inter-tax, Volume 35, Issue 5, pp.
331-340.
18 Zie voor een korte toelichting per recht: www.irs.gov/pub/ irs-pdf/p1.pdf.
19 Europese Unie. (2016).
Richt-snoeren voor een model voor Een Europese code voor de belas-tingplichtige. Brussel: Europese Commissie. p. 4.
20 Europese Commissie. (2020).
An action plan for fair and sim-ple taxation supporting the reco-very strategy. Brussel: EC, p. 14. 21 WRR. (2013). Toezien op
pu-blieke belangen. Naar een ver-ruimd perspectief op Rijkstoe-zicht, pp. 128-129.
71 71 71
*Ik loop vaak naar de Berkel, een kleine rivier die ontspringt in Duitsland en na 110 kilo-meter in de IJssel stroomt, een grotere rivier. De mens heeft altijd gesleuteld aan de Berkel. Er zijn bijvoorbeeld stuwen. Dat betekent dat je alleen met lichte bootjes de 110 kilometer kunt afleggen, bij elke stuw moet je je bootje uit het water trekken om het verderop weer te laten zakken. Ik maak elke dag een wandeling door de omgeving, vaak naar de dichtstbijzijnde stuw. De paden zijn daar smal, het landschap is eenkennig, grillig, bemoeizuchtig, vriendelijk, chagrijnig, meegaand en doortastend. Je hoort er hanen en kalkoenen, boeren en boswachters. Je begrijpt niet wat het leven betekent, maar je probeert er iets van te maken. Je groet onbekende mensen die misschien iemand vermoord hebben. Ik doe op een zeer smal pad een stap opzij voor een vrouw op een racefiets, ze kijkt me woedend aan omdat ze moet remmen. Ze schreeuwt of ik niet kan uitkijken. Mij valt op dat ze dikke dijen en grote borsten heeft, ik groet haar vriendelijk. Van mij krijgt ze geen kans om mannen te haten.*
Dit korte verhaal heb ik gepubliceerd, vervolgens ben ik in slaap gevallen. Als ik wakker word is er veel tijd voorbijgegaan. Ik herinner me dat ik een treinreis naar Wenen geboekt heb. Tot m’n opluchting vind ik de envelop met de papieren in de kast naast het bureau. De volgende dag zit ik in de trein naar Wenen, waar ik in de jaren vijftig met mijn ouders veertien dagen ben geweest. Voor mijn vader was het geen vakantie, hij handelde in drukmachines en moest leveranciers en klanten bezoeken. We zagen hem onregel matig. Mijn moeder wist de weg, ze was in 1920 in Wenen geboren en had mijn vader na de oorlog in Amsterdam ontmoet. Later zijn we nog een keer in de vakantie naar Oostenrijk teruggeweest, in Klagenfurt am Wörthersee. Nu, in november 2020, ben ik alleen thuis als er geklopt wordt. Het is de vrouw op de racefiets die zo kwaad op me was op het smalle pad. Ze heeft het verhaal gelezen en heeft spijt, ze biedt haar excuses aan. Die aanvaard ik natuurlijk, ze had ook een steen door het raam kunnen gooien.
Spijt
— Samen uit de crisis! 4 – 50 (Zie ook: Van den
Bergh, Jurjen; Biemans, Mirthe; Hormes, Erik; Murawski, Sara; Oosterwijk, Rinse & Kooistra, Sybren)
Bokhorst, Meike
— Den Haag Zuidwest heeft een lange adem nodig
3 – 56
— Toezien op de menselijke maat in de publieke
dienstverlening 6– 63 Boomsma, Daniël
— Dansen met de sociaal – democraten 1 – 55
Bos, Maarten van den
— ‘U woont hier en heeft dus het recht om er iets
van te vinden’ 6– 51 Bots, Rob
— Zet de belangenorganisaties uit het waterschap
5 – 54 (Zie ook: Tönissen, Chris)
Bussemaker, Jet
— Van technocratie naar beleid met een hart 4 – 56
Cicchi, Lorenzo
— Europese solidariteit in tijden van een
pande-mie5 – 55 (Zie ook: Genschel, Philipp;
Heme-rijck, Anton & Nasr, Mohamed) Claassen, Rutger
— Een dashboard voor een intelligente lockdown6– 26
Creyghton, Camille
— Tijd, taal en waarde in de verbeelding van een
duurzame toekomst1 – 50
Daemen, Josette
— De politieke filosofie van de zekerheid 2 – 65
Damstra, Alyt
— De media als spelverdeler: over partijen, issues
en eigenaarschap3 – 42
Dankbaar, Ben
— Maak van het klimaatprobleem geen
‘maan-landing’4 – 5 (Zie ook: Smals, Raphael en
Vissers, Geert)
— Wat is er mis met marktwerking? 6– 53 Dering, Patrick
— De Parijse School komt eraan 1 – 21
Aa, Paul van der
— Naar een realistisch activeringsbeleid van
kwetsbare groepen2 – 41
Andriessen, Iris
— Institutioneel racisme in Nederland 5 – 11
Asante Amma — Luisteren 4 – 33
Asscher, Lodewijk
— Om de zekerheid van het bestaan 6 – 14
Becker, Frans
— ‘Opdat wij onder onze voeten houden de vaste
grond van dat, wat blijft’. Wiardi Beckman als verzetsman 1 – 67 (Zie ook: Becker, Tamara)
Becker, Tamara
— ‘Opdat wij onder onze voeten houden de vaste
grond van dat, wat blijft’. Wiardi Beckman als verzetsman 1 – 67 (Zie ook: Becker, Frans) Beer, Paul de
— ‘Borstlap’ is pas het begin 1 – 15
— Van winst en consumptie naar publieke
diensten3 – 13 (Zie ook: Keune, Maarten)
— Geloofwaardige post – coronapolitiek? 4 – 4
— Van crisisbeleid naar crisisbestendig beleid
5 – 29
Berg, J.Th.J van den
— Herstel, vernieuw en verbreed de
bestaans-zekerheid2 – 57
Bergh, Jurjen van den
— Samen uit de crisis! 4 – 50 (Zie ook: Biemans,
Mirthe; Bolhuis, Wimar; Hormes, Erik; Murawski, Sara; Oosterwijk, Rinse & Kooistra, Sybren)
Biemans, Mirthe
— Samen uit de crisis! 4 – 50 (Zie ook: Van den
Bergh, Jurjen; Bolhuis, Wimar; Hormes, Erik; Murawski, Sara; Oosterwijk, Rinse & Kooistra, Sybren)
Bolhuis, Wimar
— Die tijd komt nooit meer terug? 2 – 4
— Het wettelijk minimumloon moet omhoog,
maar hoe?4 – 34