Toepassing woonmilieus

Alle gemeenten gebruiken woonmilieus en typologieën om vergelijkbare redenen, zoals die ook door het Ministerie van VROM in de Nota Wonen zijn genoemd (zie hoofdstuk 4). Wanneer nu echter een blik wordt geworpen op de daadwerkelijke toepassing van woonmilieus, blijken verschillen tussen de gemeenten te bestaan. In hoofdstuk 4 is reeds gewezen op een aantal belangrijke toepassingen van woon- milieus, welke kunnen worden gespiegeld aan het gemeentelijk beleid.

De voornaamste toepassing is, zoals verwacht in hoofdstuk 5, een analyse van het aanbod. De wijken in de gemeenten worden ingedeeld in woonmilieutypen. De tweede toepassing, een analyse van de vraag, is op het gemeentelijk niveau veelal niet aan de orde. Er wordt namelijk gebruikt gemaakt van onderzoeken op een hoger

94 Alterra-rapport 873 schaalniveau, zoals het WBO. In het WBO worden in sommige regio’s meer gegevens verzameld over woonconsumenten (‘oversampling’), waarmee de vraag specifieker voor de regio en de gemeente kan worden bepaald.

De derde toepassing, waarbij in het kader van de stedelijke vernieuwing woonmilieus worden gemonitord op (negatieve) veranderingen, wordt zijdelings door de gemeenten opgepakt. De typering van wijken in woonmilieus wordt gebruikt om aan te geven in welke woonmilieus problemen zijn te verwachten. Van monitoring is in dit geval niet echt sprake, omdat een eventuele achteruitgang van een wijk niet door de tijd heen wordt gemeten op basis van de kenmerken van woonmilieus.

Het sturen op basis van woonmilieus vormt de vierde toepassing. In het gemeentelijk beleid is men, ondanks een nadrukkelijk streven, nog niet zover om daadwerkelijk over te gaan op het sturen met woonmilieus. Geen enkele gemeente gebruikt een definitie van woonmilieus, die alle aspecten van het woonmilieu omvat (zie hoofdstuk 4). Evenals op het landelijk niveau, blijven de typologieën veelal beperkt tot de objectief te meten, fysieke aspecten van wijken. In de typologie van de gemeente Amersfoort wordt een sociaal aspect het meest duidelijk benoemd (‘Netwerkstad’). Het wordt echter niet duidelijk in hoeverre sociale en fysieke aspecten daadwerkelijk zijn gebruikt om tot de gemaakte driedeling te komen.

De gemeente Nijmegen lijkt de hoogste ambities te hebben ten aanzien van de toepassing van woonmilieutypologieën. Op de wat langere termijn wordt de Bouwdoos Woonmilieus (zie kader 5) niet alleen een instrument om wijken te typeren en te analyseren, maar eveneens een instrument om op het niveau van de stad als geheel een gewenste sturing in woonmilieus te bewerkstelligen. Hiermee wordt geprobeerd een bepaalde kwaliteit te waarborgen en voldoende differentiatie op het stedelijk niveau te bereiken. Overigens is (nog) niet duidelijk op welk niveau woonmilieutypologieën kunnen bijdragen aan een differentiatie. Een typering op stedelijk niveau van alle wijken kan wellicht leiden tot een star beleid ten aanzien van wat mogelijk is in een bepaalde wijk:

Soms moet je door de woonmilieutypering heen prikken om te kunnen differentiëren en een goed project te realiseren! (Beleidsmedewerker gemeente Nijmegen)

Voor de overige gemeenten is een vergelijkbare manier van sturen met woonmilieus, zoals in Nijmegen wordt gewenst, nog nauwelijks aan de orde. Alhoewel meerdere beleidsmedewerkers stellen dat in het beleid wordt gestuurd met woonmilieus, blijkt dat vooral wordt gedoeld op het vaststellen van een opgave voor de stad. In die zin wordt niet gestuurd met woonmilieus, maar wordt, zoals de verwachting in hoofdstuk 5, de toepassing van woonmilieutypologieën beperkt tot een analyse- instrument.

6.6 Conclusies

De in hoofdstuk 5 opgestelde verwachtingen blijken voor een aanzienlijk deel te kloppen. Vooral ten aanzien van de woonmilieubenadering zijn echter enige

opmerkelijke verschillen: in het gemeentelijk beleid worden woonmilieutypologieën, ondanks de bezwaren, als een belangrijke meerwaarde gezien.

Krachtenveld van de ruimtelijke planning

In het krachtenveld van de ruimtelijke planning is sprake van een grote invloed van zowel de politiek als de hogere overheden op het beleid voor het creëren van groene woonmilieus. Andere partijen in het krachtenveld hebben minder invloed op het beleid. Ontwikkelaars spelen met name een rol doordat ze, in de ogen van beleidsmedewerkers, soms teveel bouwen voor ‘gemiddelden’. Dit komt niet altijd overeen met het beleidsdoel van woonmilieudifferentiatie in de stad. Het toegenomen belang van regionale samenwerking, veelal in de vorm van stedelijke netwerken, lijkt bij te dragen aan een meer samenhangend beleid voor stad en land, aangezien zowel landelijke als stedelijke gemeenten dienen samen te werken in netwerkverband.

Discoursen van groen wonen

De discoursen van groen wonen van de beleidsmedewerkers vertonen meer variatie dan de discoursen die in het beleid doorklinken. Het woonbeleid is voor een groot deel ingegeven door een ‘markt’ discours. Met behulp van een woningbouw- programmering wordt geprobeerd de woningbouw bij stedelijke uitleg en herstructurering zoveel mogelijk af te stemmen op de behoeften. Dit betekent dat aandacht is voor de wensen van allerlei typen huishoudens. Toch wordt groen wonen veelal gekoppeld aan de behoeften van huishoudens met hogere inkomens. Het ruimtelijk beleid is vooral gestoeld op het ‘normatief’ discours. Hier komt de invloed van het krachtenveld van de ruimtelijke planning naar voren. De beleidsmedewerkers dienen zich, ongeacht hun eigen discours, te conformeren aan het ‘normatief’ discours.

De aanwezigheid van verschillende discoursen kan soms botsen, indien bijvoorbeeld vanuit het woonbeleid de wens komt om te verdunnen in de bestaande stad, terwijl in het ruimtelijk beleid wordt gestreefd naar het zoveel mogelijk inbreiden in de bestaande stad. Met de economische voorspoed van de afgelopen jaren en de verschuiving van volkshuisvestingsbeleid naar woonbeleid zijn de doelen van het woonbeleid en het ruimtelijk beleid meer in overeenstemming geworden. Het volkshuisvestingsbeleid was voorheen gericht op het behalen van kwantitatieve doeleinden (productie van woningen). De laatste jaren wordt echter ingestoken op een kwaliteitsstreven. Overigens is recentelijk weer sprake van een meer kwantitatieve insteek in het woonbeleid, vanwege de achterblijvende woning- bouwproductie (zie Dekker, 2003; Ministerie van VROM, 2003). De vraag is in hoeverre dit een (hernieuwd) spanningsveld tussen het ruimtelijk beleid en het woonbeleid tot gevolg heeft.

Stad en land

De casestudies hebben uitgewezen dat in behoorlijke mate sprake is van een samenhang tussen de benadering van stad en land en de discoursen van groen wonen. De reden hiervoor is, zoals in hoofdstuk 3 geconstateerd, dat groen wonen direct wordt gekoppeld aan de stad-land discussie. Het gevolg is dat veel beleids-

96 Alterra-rapport 873 medewerkers eerder een ‘normatief’ discours hebben: de collectieve waarden dienen te worden beschermd en groene woonwensen kunnen derhalve niet worden ingewilligd. Desalniettemin lijkt het concept groen wonen in het beleid aan belang te winnen. Gemeentelijke beleidsmedewerkers, zowel in het ruimtelijk beleid als in het woonbeleid, noemen een behoorlijke verscheidenheid aan redenen op waarom groen wonen in de gemeente een beleidsthema is. Toch is deze bijdrage van groen wonen aan een samenhangend beleid beperkt, aangezien in geen van de gemeenten daadwerkelijk sprake is van een samenhangend beleid voor stad en land.

Woonmilieutypologieën

De woonmilieubenadering krijgt, anders dan de verwachting, veel weerklank in het gemeentelijk beleid. Dit heeft veelal geleid tot het toepassen van woonmilieu- typologieën als analyse-instrument, waarbij een verdeling wordt gemaakt van de wijken in de stad over een aantal woonmilieus. Hierbij wordt gestreefd naar een betere afstemming van vraag en aanbod op de woningmarkt. De gemeente Nijmegen en Apeldoorn zijn het meest expliciet in hun streven met behulp van woonmilieus te sturen in het woningbouwbeleid voor de stad. De woonmilieutypologie van het Ministerie van VROM is bij drie van de vier gemeenten vervangen door een eigen typologie. Het is opvallend dat door de gemeenten, afgezien wellicht van de typologie van de gemeente Amersfoort, ongeveer dezelfde werkwijze en criteria worden gebruikt als op basis waarvan de VROM-typologie tot stand is gekomen. Het voornaamste verschil is gelegen in het schaalniveau (waarbij de viercijferige postcodegebieden worden verlaten) en de te onderscheiden woonmilieutypen.

De woonmilieus vormen in de ogen van de beleidsmedewerkers een manier om het ruimtelijk beleid en het woonbeleid op elkaar af te stemmen. Toch worden woonmilieutypologieën niet beschouwd als een weergave van een stad-land continuüm. De typologie wordt derhalve niet als zodanig toegepast in het beleid. Dit hangt vooral samen met aan de ene kant het stedelijke karakter van veel middelgrote gemeenten en aan de andere kant het feit dat het woonbeleid veelal alleen voor stedelijk gebieden wordt gemaakt.

7

Conclusies

7.1 Inleiding

Het vertrekpunt van dit onderzoek vormde een stad-land discussie, waarbij het doel is inzicht te geven in de bijdrage van het creëren van groene woonmilieus aan een meer samenhangend beleid voor stad en land. Aan de hand van de probleemstelling

in hoeverre draagt het creëren van groene woonmilieus bij aan een samenhangend ruimtelijk beleid voor stad en land? is richting gegeven aan het onderzoek en is in hoofdstuk 1 de

verwachting geuit, dat het creëren van groene woonmilieus op drie manieren bijdraagt aan een samenhangend beleid voor stad en land:

1. groen wonen als gecombineerd concept van ‘rood’ en ‘groen’;

2. groene woonmilieus als een aparte categorie in de woonmilieutypologieën; 3. woonmilieus als manier om een stad-land continuüm te representeren.

Het inschatten van deze drie bijdragen leidt tot de beantwoording van de probleemstelling. Bovendien biedt het de mogelijkheid de woonmilieubenadering tegen het licht te houden en tot een aantal aanbevelingen te komen. Deze kunnen leiden tot een bredere toepassingsmogelijkheid van woonmilieutypologieën, onder meer als sturingsinstrument, en leiden daarbij tot het beter benutten van de mogelijkheden van de woonmilieubenadering om bij te dragen aan een samenhangend beleid voor stad en land. Daarnaast kan ten aanzien van het creëren van groene woonmilieus en een samenhangend beleid voor stad en land een aantal aanbevelingen worden gedaan.

In dit hoofdstuk wordt in paragraaf 7.2 ingegaan op de positie en de rol van groen wonen in de stad-land discussie. Hierin komt de bijdrage van groen wonen aan een samenhangend beleid aan bod (bijdrage 1). In paragraaf 7.3 wordt geconcludeerd of in het gemeentelijk beleid sprake is van een samenhangend beleid voor stad en land. Vervolgens passeert in paragraaf 7.4 een aantal conclusies ten aanzien van de woonmilieubenadering de revue, waarbij de meerwaarde voor een samenhangend beleid wordt bekeken (bijdragen 2 en 3). Aansluitend wordt in paragraaf 7.5 bekeken in hoeverre sprake is van een omslag in het beleid en op welke wijze het creëren van groene woonmilieus en de toepassing van woonmilieutypologieën hier een bijdrage aan kan leveren. Dit leidt tenslotte in paragraaf 7.6 tot een aantal aanbevelingen.

7.2 Groen wonen in de stad-land discussie

In dit onderzoek is geconstateerd dat het concept groen wonen door een aantal partijen (zoals politici, beleidsmakers, ontwerpers) direct wordt gekoppeld aan een stad-land discussie. Een reden hiervoor is, dat groen wonen veelal wordt gezien als een vorm van extensief ruimtegebruik, als een vorm van wonen voor de hogere inkomens (wonen in het landelijk gebied, wonen op een grote kavel). Daarnaast is een reden, dat niet geheel duidelijk is welke effecten het creëren van groene woonmilieus heeft op de instandhouding van de collectieve waarden van het landschap.

98 Alterra-rapport 873