Op basis van de monitoringsresultaten en bovenstaande discussie is het duidelijk dat Dreissena spp. een onderdeel uitmaken van het Schelde-ecosysteem. De extrapolatieoefening toont aan dat de huidige impact op het ecologisch functioneren vermoedelijk beperkt is. Zouden de
dichtheden verder toenemen dan is er een potentieel grote impact op de waterkwaliteit. Doordat er verschillende feed-back mechanismen kunnen ontstaan (bv. toegenomen filteren van het water leidt tot minder turbiditeit, waardoor de mossels weer beter groeien) bestaat er een kans op een ecosysteemshift gedreven door tweekleppigen, zoals eerder in andere wateren (meren maar ook rivieren) is vastgesteld. Het strekt daarom tot de aanbeveling om hardsubstraatbemonstering in het lopende MONEOS-programma te integreren om de vinger aan de pols te houden.
Dit kan enerzijds door campagnes zoals in deze studie uitgevoerd en/of door het uitbreiden van de hardsubstraatbemonstering van de VMM. Het strekt tot de aanbeveling om de staalnamecampagnes (INBO/VMM) te verschuiven naar augustus/september zodat ook meteen informatie kan verzameld worden over het broedvalsucces.
Om een beter zicht te krijgen op de groottedistributie en biomassa strekt het tot aanbeveling om systematisch per locatie een staal te nemen en metingen uit te voeren in het labo. Dreissena-soorten in de Zeeschelde vormen een interessante groep binnen de tweekleppigen omdat ze in uitzonderlijk troebele omstandigheden voorkomen. Een aantal onderzoeksvragen stellen zich. Welke Zeeschelde-specifieke relaties bestaan er tussen het SPM-gehalte, de filtratiesnelheid en de pseudofaecesproductie in de Zeeschelde? Welke factoren (dynamiek, SPM, ...) beperken momenteel vooral het voorkomen van deze dieren? Vanaf welke abiotische grenswaarden zou de abundantie van de soorten sterk kunnen toenemen? Wat is de mogelijke rol van de tweekleppigen in de nutriënten- en toxische stofhuishouding. Is er sprake van bioconcentratie en bioaccumulatie van bepaalde stoffen (zware metalen, PCB’s,…) en bestaan er vervolgens toxische risico’s voor schelpdierpredatoren?
5 Referenties
Ackerman, J. (1999). Effect of velocity on the filter feeding of dreissenid mussels (Dreissena
polymorpha and D. bugensis): implications for trophic dynamics. Canadian Journal of Fisheries
and Aquatic Sciences, 56(9): 1551-1561.
Akopian M., Garnier J., Testard P. & Ficht A. (2001). Estimating the benthic population of
Dreissena polymorpha and its impact in the lower Seine river, France. Estuaries 24: 1003-1014.
bij de Vaate, A., 2008. Ecologisch vergelijk tussen de driehoeksmossel (Dreissena polymorpha) en de quaggamossel (Dreissena rostriformis bugensis): een literatuurstudie. Waterfauna Hydrobiologisch Adviesbureau, Lelystad, rapportnummer 2008/02.
Bruyndoncx, L.; Jordaens, K.; De Wolf, H.; Meire, P.; Backeljau, T. (2000). New records of Assiminea grayana Fleming, 1828, Myosotella myosotis (Draparnaud,1801) and Pisidium
subtruncatum Malm, 1855 (Mollusca: Gastropoda, Bivalvia) in the Scheldt estuary.
Mededelingen van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Biologie 70: 103-106.
Emmerik, W.A.M. van, 2014. Factsheet quaggamossel (Dreissena rostriformis bugensis Andrusov, 1897). Sportvisserij Nederland.
Fanslow, David L.; Nalepa, Thomas F.; and Lang, Gregory A., "Filtration Rates of the Zebra Mussel (Dreissena polymorpha) on Natural Seston from Saginaw Bay, Lake Huron" (1995). J. Great Lakes Res. 21(4):489-500.
Gittenberger, E. A.W. Janssen, W.J. Kuiper, J.G.J. Kuiper, T. Meijer, G. van der Velde & J.N. de Vries, 1998. De Nederlandse zoetwatermollusken. Recente en fossiele weekdieren uit zoet en brak water. Nederlandse Fauna 2. Nationaal Natuurhistorisch museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & EIS-Nederland, Leiden.
Graczyk, T. K., D. B. Conn, D. J. Marcogliese, H. Graczyk, and Y. de Lafontaine. 2003.
Accumulation of human waterborne parasites by zebra mussels (Dreissena polymorpha) and Asian freshwater clams (Corbicula fluminea). Parasitol. Res. 89:107–112.
Jǿrgensen C.B., Kiǿrboe, T. F. Mǿhlenbergh & Riisgǻrd, H.U. (1984). Ciliary and mucusnet filter feeding, with special reference to fluid mechanical characteritics. Mar. Ecol. Prog.Series 15: 283-292.
Karatayev A.Y., Burlakova L.E. & Padilla D.K. (2014). Zebra versus quagga mussels: a review of their spread, population dynamics, and ecosystem impacts. Hydrobiologia, 746 (1), 1–16. Karatayev A.Y., Burlakova L.E., Mastitsky S.E., Padilla D.K. & Mills E.L. (2011) Contrasting rates of spread of two congeners, Dreissena polymorpha and Dreissena rostriformis bugensis, at different spatial scales. Journal of Shellfish Research, 30, 923–931.
Lucy, F. 2006. Early life stages of Dreissena polymorpha (zebra mussel): the importance of long-term datasets in invasion ecology. Aquatic Invasions 1: 171-182.
Maris T. & Meire P., 2017. Onderzoek naar de gevolgen van het Sigmaplan, baggeractiviteiten en havenuitbreiding in de Zeeschelde op het milieu. Geïntegreerd eindverslag van het
onderzoek verricht in 2016. ECOBE 017-R206 Universiteit Antwerpen, Antwerpen.
Matthews, J., Van der Velde, G., Bij de Vaate, A., & Leuven, R. (2012). Key factors for spread, impact and management of Quagga mussels in the Netherlands. Radboud Universiteit, Department of Environmental Science, Faculty of Science, Institute fot water and Wetland Research, Nijmegen.
Müller J, Schramm S (2001) A third Dikerogammarus invader is located in front of Vienna. Lauterbornia 41: 49–52
Noordhuis R., S. Groot, M. Dionisio Pires & M. Maarse, 2014. Wetenschappelijk eindadvies ANT-IJsselmeergebied. Vijf jaar studie naar kansen voor het ecosysteem van het IJsselmeer, Markermeer en IJmeer met het oog op de Natura-2000 doelen. Deltares.
Orlova, Marina & Therriault, Thomas & I. Antonov, Pavel & Shcherbina, G. (2005). Invasion ecology of quagga mussels (Dreissena rostriformis bugensis): A review of evolutionary and phylogenetic impacts. Aquatic Ecology. 39. 401-418. 10.1007/s10452-005-9010-6
Ray, W.J. & Corkum, L.D. Environmental Biology of Fishes (1997) 50: 267. https://doi.org/10.1023/A:1007379220052
Reeders H.H. (1990). De driehoeksmossel (Dreissena polymorpha) als biofilter voor het oppervlaktewater. De Levende Natuur 91: 119-125.
Ricciardi A. & Bourget E. (1998). Weight-to-weight conversion factors for marine benthic macroinvertebrates. Mar. Ecol. Prog. Ser. 63: 245-251.
Roper, J.M., Cherry, D.S., Simmers, J.W., and Tatem, H.E. 1996. Bioaccumulation of toxicants in the zebra mussel, Dreissena polymorpha, at the times beach confined disposal facility, Buffalo, New York. Environ. Pollut. 94:117–129.
Rowe M.D., Obenour D.R., Nalepa, T.F., Vanderploeg H.A., Yousef, F. & Kerfoot C. (2015). Mapping the spatial distribution of the biomass and filter-feeding effect of invasive dreissenid mussels on the winter-spring phytoplankton bloom in Lake Michigan. Freshwater Biology 60: 2270-2285.
Schiphouwer, M.E., 2011. What do Ponto-Caspian Gobiidae eat in the Dutch river Rhine system? Radboud Universiteit Nijmegen, Reports Environmental Science 372: 1-28.Van Braeckel A., Piesschaert P. & Van den Bergh E. (2006). Historische analyse van de Zeeschelde en haar getijgebonden zijrivieren. 19de eeuw tot heden. INBO.R.2006.29.
Van der Kamp & Penning Quaggamosselen in Nederland: zegen of gevaar?
https://www.h2owaternetwerk.nl/vakartikelen/432-quaggamosselen-in-nederland-zegen-of-gevaar.
Van der Kamp M., Penning E (2015). De Quaggamossel een vloek of een zegen? H2O-Online (www.vakbladH2O.nl).
van Mook, J., Castelijns, H., Wagenvoort, A., Schaaf, B., Ketelaars, B., Schurer, R. 2014. Dreissena-mosselen bij Evides waterbedrijf: Bedrijfsbreed onderzoek betreffende biologie, ecologie, beheersing en monitoring. Referentienummer TB-00292.
Van Ryckegem G., Van Braeckel A., Elsen R., Speybroeck J., Vandevoorde B., Mertens W., Breine J., Spanoghe G., Buerms D., De Beukelaer J., De Regge N., Hessel K., Soors J., Terrie T., Van Lierop F. & Van den Bergh E. (2017). MONEOS – Geïntegreerd datarapport INBO: Toestand Zeeschelde 2016: monitoringsoverzicht en 1ste lijnsrapportage Geomorfologie, diversiteit Habitats en diversiteit Soorten. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2017 (37). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.
Van Ryckegem G., Van Braeckel A., Elsen R., Speybroeck J., Vandevoorde B., Mertens W., Breine J., Spanoghe G., Bezdenjesnji O., Buerms D., De Beukelaer J., De Regge N., Hessel K., Lefranc C., Soors J., Terrie T., Van Lierop F. & Van den Bergh E. (2018). MONEOS –
Geïntegreerd datarapport INBO: Toestand Zeeschelde 2017: monitoringsoverzicht en 1ste
lijnsrapportage Geomorfologie, diversiteit Habitats en diversiteit Soorten. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2018 (74). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.
Vandenbruwaene W., Vanlede J., Plancke Y., Verwaest T., Mostaert F. (2016). Slibbalans Zeeschelde: Deelrapport 4 – Historische evolutie SSC. Versie 6.0. WL Rapporten, 00_029_4. Waterbouwkundig Laboratorium & Antea: Antwerpen.
Zettler, M.L., Zettler, A. 2017: Marine and freshwater Amphipoda from the Baltic Sea and adjacent territories. Conchbooks, Hackenheim: 845pp [2. Aufl., Dahl, F.: Die Tierwelt Deutschlands 83. Teil] http://www.conchbooks.de/?t=53&u=41461.
Zhulidov, A., Nalepa, T., Kozhara, A., Zhulidov, D., & Gurtovaya, T. (2006). Recent trends in relative abundance of two dreissenid species Dreissena polymorpha ansd Dreissena bugensis in the lower Don river system, Russia. Archives of Hydrobiology, 165(2): 209–220.
6 Bijlagen
Bijlage 1: Dreissena-waarnemingen op kunstmatig substraat in de periode 1994-2017. Data Vlaamse Milieumaatschappij.
Dreissena waarnemingen VMM Boven-Zeeschelde
Staalname Melle 168900 Uitbergen 167000 5/07/1994 0 13/06/1995 0 27/08/1996 0 16/07/1997 0 4/06/1998 0 24/08/1999 0 13/06/2000 0 16/06/2000 0 26/09/2000 0 29/10/2001 2 1 3/07/2002 2 5/08/2002 4 7/08/2003 4 8/08/2003 1 9/07/2004 0 13/07/2004 11 30/06/2005 0 1 6/07/2006 0 0 13/06/2008 0 0 29/09/2009 70 21/06/2010 1 25/07/2011 25 50 28/06/2012 0 1/07/2013 0 22/07/2014 20 30 10/06/2015 2 15/07/2016 0 19/07/2017 75 300
Bijlage 2: Staalnamepunten
Locatie X Lambert Y Lambert
Afstand tot de grens (km) afstand tot de monding (km) 1 110407.8403 188476.9108 100 164.75 2 111196.3736 187896.3358 99 163.75 3 111980.6122 187287.0033 98 162.75 4 112929.3976 187211.5799 97 161.75 5 113753.6176 187752.4577 96 160.75 6 114602.9874 188151.1425 95 159.75 7 115447.8480 188673.2331 94 158.75 8 116366.2241 188997.9592 93 157.75 9 117257.3269 189351.5711 92 156.75 10 118188.3475 189704.7818 91 155.75 11 119087.6996 189486.4663 90 154.75 12 119819.6428 188808.8848 89 153.75 13 120604.3322 188548.9197 88 152.75 14 121248.8396 189240.4881 87 151.75 15 121521.5263 190170.6761 86 150.75 16 122296.0944 189694.0419 85 149.75 17 122298.9852 188757.0766 84 148.75 18 123114.1863 188193.5721 83 147.75 19 124097.3220 188283.7444 82 146.75 20 125077.1213 188455.9338 81 145.75 21 125824.9992 189069.9780 80 144.75 22 126630.8969 189651.8844 79 143.75 23 127045.5754 190456.0721 78 142.75 24 126996.1228 191436.2013 77 141.75 25 127355.8963 192291.3863 76 140.75 26 127981.5575 193055.8803 75 139.75 27 128894.0641 193237.1483 74 138.75 28 129769.1303 193303.3660 73 137.75 29 130405.7919 192801.3542 72 136.75