voorondersteld dat deze kenmerken een positief effect hebben op
de samenwerking in wijkteams. Deze samenwerking bestaat in het
bijzonder uit informatie elaboratie (i.e. uitwisseling en integratie
van informatie) en team cohesie (i.e. onderlinge verbondenheid om
een gezamenlijk doel te bereiken). Uit de organisatiepsychologie
en literatuur over teams weten we echter dat beide teamprocessen
niet vanzelf ontstaan. In ons onderzoek zijn we daarom nagegaan
of de kenmerken van de wijkteams de samenwerking tussen de
professionals inderdaad stimuleert.
ST-RAW JAARBOEK 2019 112
HET ONDERZOEK “TEAMWERK IN DE WIJK”
Om dit te onderzoeken is gebruik gemaakt van vragenlijsten die zijn gebaseerd op gevalideerde meetinstrumenten. Deze vragenlijsten zijn verspreid onder de professionals en leidinggevenden die werkzaam zijn in de wijkteams binnen de G4 gemeenten. Dit onderzoek is gedurende een periode van drie jaar jaarlijks herhaald. Teams zijn alleen meegenomen in het onderzoek wanneer tenminste 30% van de professionals in het team de vragenlijst heeft ingevuld. Deze onderzoeksopzet heeft ertoe geleid dat er jaarlijks data is verzameld van gemiddeld 120 teams, waarbij ongeveer 70 teams twee opeenvolgende jaren hebben deelgenomen. De bevindingen zijn allereerst in een jaarlijkse rapportage gedeeld met de teams en de gemeenten. Vervolgens zijn alle bevindingen geanalyseerd voor wetenschappelijke publicaties. De belangrijkste inzichten die daarbij zijn opgedaan zullen hieronder worden beschreven.
SYNERGIE VAN KENNIS
Om met het wijkteam integrale zorg te kunnen leveren is het van belang dat informatie en perspectieven door professionals worden uitgewisseld, vervolgens individueel wordt verwerkt en daarna teruggekoppeld naar het team, om
uiteindelijk gezamenlijk de implicaties te bediscussiëren en integreren. Dit proces van informatie-uitwisseling en verwerking wordt ook wel informatie elaboratie genoemd. Een belangrijk effect van informatie elaboratie zit in de verbeterde besluitvormingskwaliteit en team effectiviteit. Dit maakt dat informatie elaboratie een belangrijke voorspeller is voor de prestaties van het wijkteam.
Zoals in het decentralisatiebeleid voorondersteld, wordt in dit onderzoek gevonden dat informatie elaboratie veel voorkomt in de wijkteams waar professionals gezamenlijk de verantwoordelijkheid en besluitvorming delen. Wanneer het wijkteam namelijk een hoge mate van autonomie ervaart wordt het voor de professionals ook praktisch relevant om informatie te delen en integreren. De mate van team autonomie heeft dan ook een positieve invloed op de informatie elaboratie in het wijkteam.
Echter blijkt ook uit ons onderzoek dat niet alle wijkteams erin slagen om de informatie en perspectieven daadwerkelijk te delen en te integreren.
De verschillende disciplinaire achtergrond van de betrokken professionals maken de onderlinge communicatie complex en vatbaar voor miscommunicaties. Daarnaast blijkt het voor de professionals in een interdisciplinair team minder overzichtelijk bij wie ze welke kennis kunnen vinden. Hoewel de wijkteams dus inderdaad de potentie hebben om informatie-uitwisseling tussen professionals te verbeteren, en het autonoom werken het wijkteam motiveert om dit potentieel te benutten, kan de interprofessionele samenstelling van het wijkteam de uitwisseling tegelijkertijd ook belemmeren. Ons onderzoek toont daarbij aan dat naar mate er méér professionals met een verschillende achtergrond in het team werken, er minder informatie-uitwisseling plaats vindt, en het wijkteam daardoor uiteindelijk minder goed presteert.
Deze keerzijde van de interprofessionele samenstelling van een wijkteam kan worden tegengegaan door gepast leiderschap. Gepast leiderschap is in deze context vooral richtinggevend en ondersteunend leiderschap. Zowel de nadruk op een gedeelde visie als individuele aandacht, helpt het wijkteam hun interprofessionele communicatie te verbeteren. De gedeelde visie in het richtinggevend leiderschap verlegt daarbij de focus waardoor de verschillen in professies minder prominent worden. De individuele aandacht in het ondersteunend leiderschap helpt tegelijkertijd de professionals om zich verder te ontwikkelen in hun interprofessionele communicatie.
WEDERZIJDS VERTROUWEN
De integrale werkmethode van wijkteams wordt gekenmerkt door het “één gezin, één plan” beleid. Deze werkbenadering vooronderstelt dat de verschillende professionals in de wijkteams gezamenlijk één plan opstellen voor het gehele gezin. Hiervoor is het noodzakelijk dat de teamleden elkaar ondersteunen zodat het gezamenlijke doel behaald kan worden. Deze samenhorigheid en aandacht voor de onderlinge sociale relaties wordt ook wel team cohesie genoemd. Een hoge mate van team cohesie is een belangrijke randvoorwaarde voor het ontwikkelen van
113 ST-RAW JAARBOEK 2019
nieuwe ideeën, procedures of diensten. Het gevoel van veiligheid zorgt ervoor dat teamleden informatie durven te delen dat afwijkt van de heersende norm. Ook is het waarschijnlijker dat teamleden durven te experimenteren wanneer teamleden zich ondersteund voelen door het team.
De team cohesie wordt in wijkteams gestimuleerd doordat autonomie professionals verleidt om gezamenlijk de verantwoordelijkheid te delen.
Wanneer de professionals de besluitvorming en verantwoordelijkheid daadwerkelijk delen leidt dit tot onderling vertrouwen en neemt ook de aandacht voor de onderlinge sociale relaties toe.
Ons onderzoek laat echter een ander beeld zien wanneer er naar de inter- professionele samenstelling van het wijkteam wordt gekeken. De professionals in het wijkteam identificeren zich onbewust meer met teamleden die dezelfde professionele functie hebben. Dit betekent dat wanneer er meer verschillende functies zijn, de professionals zich met een relatief steeds kleinere groep teamleden verbonden voelen. Op een gegeven moment houdt dat echter op en leidt een extra professionele functie niet meer tot verdere sub-groepvorming: in plaats daarvan wordt de team identiteit belangrijker.
Dit betekent dat de relatie tussen het aantal verschillende professionals en de mate van samenhang in het team “U-vormig” is. Met andere woorden, zowel wijkteams met weinig als met veel verschillende professionals ontwikkelen de hoogste mate van team cohesie. Wanneer er weinig verschillende professionals in het wijkteam werken betekent dit in de praktijk vaak dat de professionele functie niet meer gelijk staat aan de professionele identiteit (i.e. maatschappelijk werker, GZ psycholoog, MEE), maar dat in plaats daarvan het overgrote deel van de professionals “generalist” is geworden of de professionals zijn samengevoegd per domein (i.e. jeugd, volwassenen).
LEIDERSCHAP
Op het eerste gezicht lijkt er sprake te zijn van een paradox wanneer het gaat over leiderschap van de wijkteams waarvan wordt voorondersteld dat professionals autonoom zijn. Ons onderzoek toont echter aan dat leiderschap in wijkteams juist nodig is om te voorkomen dat de informatie-uitwisseling en integratie beperkt blijft tussen professionals met dezelfde functie, maar ook plaatsvindt tussen professionals met verschillende functies. Het onderzoek laat zien dat met name
HOOFDSTUK 11 FIGUUR 1 GEEFT EEN OVERZICHT VAN DE TEAM KENMERKEN, PROCESSEN EN UITKOMSTEN IN DE WIJKTEAMS ZOALS ONDERZOCHT IN ONS ONDERZOEK.