op de vraag
Amsterdam,
Nieuw-West (3,7 hectare)
2016 – heden
Stichting Nieuw & Meer, De Stad bv, Gemeente Amsterdam
Gebiedsontwikkeling; transformatie; circulair; creatief; rol van adviseurs
Onderzoeker
Jesse Stammers, adviseur bij Antea Group en onderzoeker bij R-LINK:
“De ontwikkelingen op de Landtong zijn ontstaan als tegenbeweging op de mogelijke bouw van een hotel in het gebied. De discussie daaromheen vormde voor de kunstenaars aanleiding om kritisch te kijken naar het gebied en hun plek in de stad. Wat dat betreft is het interessant om te kijken naar de ervaringen met right to challenge uit En- geland. Daar krijgen maatschappelijke initiatieven de mogelijkheid om een al- ternatief plan op te stellen als zij denken het beter te kunnen dan de overheid of een marktpartij. In de praktijk is dit vaak lastig voor initiatieven, omdat ze inge- wikkelde trajecten moeten doorlopen en niet altijd over de benodigde tijd, kennis en vaardigheden beschikken. Goede on- dersteuning door een expert of adviseur kan hierbij helpen. Dit zie je ook terug bij Landtong: experts werden ingeschakeld om te helpen met het stopzetten van de hotelplannen en om financiering binnen
te halen. Ik vraag me af of dit gelukt was zonder hun netwerk en kennis van dergelijke processen en besluitvorming. Terwijl de ad-hocactie effectief was in het tegenhouden van het hotel, vraag ik me af of het ook een goede basis vormt voor de fase van ontwikkeling die daarna komt. Waar de mogelijke komst van het hotel een duidelijke bedreiging vormde dat de kunstenaars en inge- schakelde experts bond, verloopt het proces sindsdien moeizaam; er zijn strubbelingen tussen de kunstenaars en de experts, maar ook tussen het initiatief en haar omgeving. Er zijn veel verschillende belangen en er is weinig onderling vertrouwen. De experts wor- stelen met hun loyaliteit aan Stichting Nieuw & Meer (hun opdrachtgever) en hun jarenlange ervaringen en vakken- nis. Experts tonen soms commitment door veel eigen tijd in een project te steken, maar geeft dit ook het recht om te sturen? Wanneer geef je advies en wanneer druk je je inhoudelijke visie en expertise door? De grens tussenbeide is dun.
Ik denk dat het goed is om meer aan- dacht te schenken aan de waarom- vraag achter het plan voor een modern stadspark. Welk doel moet dit gebied dienen en voor wie? Op dit moment zijn de plannen erg aanbodgericht en blijft de vraag te abstract. Er wordt aangenomen dat door de groei van de stad een nieuw park nodig is, maar is dat wel zo? En wat willen die nieuwe bewoners dan? Een heldere, gedeelde visie op de vraag is echt een voor- waarde om schot in de ontwikkeling te
krijgen. Vandaaruit kun je verbinding maken. Betrek alle relevante partijen en zoek naar overlap in belangen. Nu wordt bijvoorbeeld de eigenaar van de jachthaven verderop bij voorbaat uitgesloten, omdat die alleen op winst uit zou zijn, terwijl een duurzaam park ook een verdienmodel kan hebben. Stap over je vooroordelen heen en zoek naar overeenkomsten. In het begin is dit misschien een lastig gesprek, maar uiteindelijk kom je zo wel verder.”
Landtong/Nieuwe Meer
De adviseur
“In eerste instantie waren we vooral be- zig met dingen tegenhouden. Rochdale wilde samen met een ontwikkelaar een hotel bouwen op de Landtong. Hier- voor was een wijziging van het bestem- mingsplan nodig. Bovendien werden er aanpassingen voor ons terrein voorgesteld zonder dit met Stichting Nieuw & Meer te bespreken. Om die redenen hebben we gezegd: ‘Dit willen we niet.’ Dat heeft veel effect gehad, want daardoor is stadsdeel Nieuw- West gaan twijfelen en dat heeft ons de gelegenheid gegeven om ons goed te presenteren. Uiteindelijk hebben we de zaak zo lang aangehouden, dat Rochdale dacht: ‘We trekken de stekker eruit.’ Dus dat hotel komt er niet en daarmee is de weg vrij voor ons om de positieve kant op te gaan; wat willen we dan wel?
Echt nadenken over het terrein deed Nieuw & Meer voorheen eigenlijk niet, want ze vonden dat de grootste kwa- liteit was dat niemand wist dat ze be-
stonden. Alleen met festivals werd dat doorbroken. Vanuit mijn bedrijf hebben we een aantal jaar geleden in opdracht van Nieuw & Meer een toekomstvisie gemaakt, waarin we hebben gezegd dat ze imploderen als ze zo doorgaan. Je moet iets doen om het leven erin te houden en dat is naar buiten kijken. Dus toen die hoteldiscussie zich voor- deed, was dat ook een kans voor een aantal mensen om ermee aan de slag te gaan. Vanuit de gemeente ontstaat nu voorzichtig interesse. Met het oog
op de woningbouwopgave waar de stad voor staat, beschouwen ze dit niet langer als restgebied. Als je naar een stad van een miljoen inwoners toegaat, heb je gewoon goede en omvangrijke recreatiegebieden nodig.
Op dit moment zijn we vooral bezig met kijken welke projecten we voor elkaar kunnen krijgen, zodat het stadspark een gezicht krijgt. In die projecten proberen we zoveel mogelijk partijen om ons heen te verzamelen die
samen een consortium gaan vormen om dat stadspark ook echt te maken. Mijn rol is door het woud van regels en instituties heen kijken. Daarnaast leer ik de groep om de omgeving niet als vijand, maar als vriend te zien. Dus kijk waar de aanknopingspunten zitten en maak daar gebruik van. Soms ver- loopt de samenwerking wel chaotisch. Ik probeer erdoorheen te komen met vriendschappelijkheid; mensen de ogen te openen door mijn ervaring en vanuit strategisch inzicht in wat er gaat gebeuren. Af en toe moet ik mijn eigen visie wel even onderdrukken. Ik stuur alleen op thema’s en nauwelijks op het nemen van beslissingen. Het is een heel incrementeel besluitvormingsproces. Uiteindelijk ben ik adviseur en dat blijf ik ook.”
Initiatiefnemer
Thomas de Wit, creatief leider en initiatiefnemer:
“Het doel is om een prachtige plek voor Amsterdam te ontwikkelen. Daarnaast willen wij laten zien dat een stadspark op een andere manier ingericht kan
worden. Het kloppend hart van het park wordt straks gevormd door een community van nomaden, weten- schappers en makers, met tiny houses en een aantal mobiele structuren. Die groep gaat zich richten op lokale problemen, zoals dat het water ver- vuild is en gereinigd moet worden. We nodigen mensen van over de hele
wereld uit die hier een maand of wat kunnen blijven, oplossingen kunnen bedenken en hun ideeën direct uitpro- beren. Bezoekers kunnen dan komen kijken naar wat de kunstenaars hier maken en er zijn constant dingen te doen. Centraal thema is het onderzoe- ken van nieuwe manieren van wonen en werken.
De kunstenaars die hier zitten, staan achter de plannen. Wij konden tegen- houden dat er een heel groot hotel
komt in het gebied. Wat je wel ziet bij dit soort alternatieve projecten, is dat zodra het professioneler wordt, men- sen gaan steigeren. Er moeten notulen gemaakt worden, financiën moeten in de gaten gehouden worden, et cetera. Jeroen heeft een subsidie bij het Stimuleringsfonds voor de Crea- tieve Industrie weten binnen te halen. Daarmee hebben we vier bijeenkom- sten georganiseerd, waar veel publiek op af kwam.”
Tijdlijn
1918
• Bouw munitiedepot voor de Stelling van Amsterdam.
1962
• Na de dekolonisering van
Nieuw-Guinea raakte het depot in verval.
1988
• De voormalige munitiedepots wor- den gekraakt.
1991
• De gekraakte depots worden gelegaliseerd na de oprichting van stichting Nieuw en Meer.
2005
• Aanschaf jachthaven door Rochdale.
2016
• Grontmij komt met voorontwerp nieuw bestemmingplan voor het gebied om de bouw van een hotel-restaurant op deze plek mogelijk te maken.
2017
• Gemeenteraad van Amsterdam wijst het concept bestemmingsplan af dat hotelbouw mogelijk zou maken op de kop van Landtong Nieuwe Meer; het past hier niet in het overnachtingsbeleid, het doorkruist de aanwezige hoofd- groenstructuur d en past niet in de ruimtelijke ontwikkeling van de structuurvisie Amsterdam 2040. • Slotbijeenkomst Stadslab Landtong. • Oprichting stichting Landtong
Nieuwe Meer.
• Plan van aanpak gebied rond Nieuwe Meer gemeente Amsterdam.
2018
• Subsidie tweedede stadslab Landtong Nieuwe Meer.
• Toekomstvisie ‘Het Antropocene Bosch’ gepresenteerd.