4. Gedifferentieerd burgerschap in Sololá
4.3 Strijd voor inheems burgerschap
In de voorgaande paragraaf werd duidelijk van welke rechten inheemse Guatemalteken worden uitgesloten. Deze paragraaf beschrijft de belangrijkste organisaties die zich inzetten voor inheemse rechten. Ook bespreekt het de middelen en de rol die de inheemse identiteit in deze organisaties speelt. Ik heb me tijdens mijn onderzoek voornamelijk gefocust op de Municipalidad Indigena, Defensoria Maya en Defensoria Indigena Tzolojya omdat deze zich direct richten op het opkomen en verbeteren van inheemse rechten. De andere organisaties richten zich ook op het verbeteren van de positie van inheemse mensen, maar hebben een meer specifieke focus zoals onderwijs, microkrediet, of plattelandsontwikkeling.
Bij de rights-‐based approach is het opeisen van rechten een belangrijk element . Het draait hierbij om het waarborgen van rechten in plaats van het voorzien van noden van burgers.
Rechthebbenden, in dit geval Guatemalteken, moeten strijden om toegang te krijgen tot hun rechten. (Uvin 2010, 602 & 603) De plichthouders, Guatemalteekse overheid en publieke instituties, moeten deze rechten waarborgen en voorzien. Zoals gebleken uit de vorige paragraaf ervaren
38 Interview met Antonio, 20 April 2017
33
inheemse Guatemalteken dat ze worden uitgesloten. Er zijn daarom meerdere organisatie in Sololá die zich verzetten tegen deze uitsluiting en opkomen voor inheemse rechten.
Zo is de Municipalidad Indigena in feite een grassroot organisatie. Je hebt de corporación bestaande uit 71 alcaldes die om de twee jaar worden gekozen. Deze corporación is weer onderverdeeld in allerlei commissies waarvan de COCODE 39 beschouwd wordt als de belangrijkste omdat deze coördineert en adviseert bij het oplossen van conflicten. Dit kunnen verschillende conflicten zijn maar zijn simpelweg op te delen in sociale conflicten zoals disputen over land, en familiaire conflicten zoals scheidingen of huiselijk geweld. Bij deze conflicten is er sprake van hoor en wederhoor van de betrokken partijen. Rechtspraak wordt uitgespraken op basis van oude Maya wetten.
Maar de Municipalidad is meer dan een conflicten bemiddelaar. Op een van de kantoren van de municipalidad indigena vertelt de burgemeester van Sololá Tomas wat het doel is van de organisatie: ‘ orde binnen de samenleving, respect voor de medemens en ervoor zorgen dat mensen veilig over straat kunnen’. Een paar dagen later zit ik onder een avocadoboom voor het huis van mijn gastgezin te praten met moeder Angelica 40. Ze vertelt hoe de organisatie er voor heeft gezorgd dat de sociale controle ongekend hoog is. ‘Hierdoor kan jij met je dunne laptop ongemoeid in het centrale park zitten’ vertelt ze me. Ook vertelt Angelica dat er een alarmsysteem in de stad is waardoor bijvoorbeeld een dief via een alarmsysteem heel snel opgepakt kan worden. De municipalidad heeft een coördinerende functie om dergelijke zaken te regelen. oud burgemeester Vicente vult aan: ‘We zorgen ervoor dat families goed functioneren, want als de familie niet goed functioneert, leidt dat tot allerlei problemen...scheidingen, geweld, criminaliteit’. Burgemeester Ricardo vertelt me tijdens de eetpauze op een van de wekelijkse vergaderingen op vrijdag hoe de municipalidad het gezin als hoeksteen van de samenleving beschouwd:
‘Geen werk ondermijnt het gezin, geen respect voor ouders ook en conflicten tussen vader en moeder is niet goed voor de kinderen. Kinderen zijn de toekomst van de gemeenschap. Daarom is het van belang dat het gezin functioneert en dat wanneer er problemen zijn binnen het gezin, deze worden opgelost om zo de orde, vrede en respect te waarborgen’
Defensoria Maya (DM) en Defensoria Indigena Tzolojya No41 (DIWN) zijn beide organisaties respectievelijk opgericht in 1988 en 1995 die zijn opgezet vanwege de uitsluiting, discriminatie en marginalisatie van inheemse mensen. De rechten van deze mensen worden zowel individueel, dus
39 Deze is niet opgezet door inheemse bevolking, maar door de overheid.
40 Informeel gesprek Angelica, 24 Maart 2017
41 officiële naam is Defensoria Indigena Wajxaqib No’ Vrij vertaald als defensie van inheemse mensen te Sololá.
34
per casus, als collectief behartigd. Het accent van deze organisatie is om mensen op hun rechten te wijzen, en ze te informeren wat hun rechten precies zijn.42 Zij werken ook samen met de Municipalidad en voorzien hen van informatie zoals bijvoorbeeld wetswijzigingen. eigenaar Santos43 benadrukt dat DM geen politieke organisatie is, maar een organisatie uit solidariteit voor de inheemse mensen. Ricardo van DM stelt dat zijn organisatie in feite de coördinator is van alle andere Maya organisaties. In het verleden werden er ook demonstraties georganiseerd, maar steeds minder.
Wel worden er vaak informatie bijeenkomsten georganiseerd en manifestaties omtrent inheems recht. Ook zijn ze veel bezig met de formatie van bijvoorbeeld rechters, magistraten en advocaten zodat deze het inheemse rechtssysteem erkennen en begrijpen. Dit betreft rechters en advocaten van de overheid. Ricardo zegt hierover:
Hoe gaan zij om met het inheemse rechten systeem? Want ze begrijpen dit systeem niet, ze begrijpen alleen andere vormen. Ze discrimineren want ze willen geen ander systeem erkennen. Wij voeren daarom een grote campagne waarbij we documenten opstellen, boeken ordenen om zo duidelijk aan te geven hoe het Maya systeem werkt. Er wordt namelijk beweerd dat het barbaars is en dat het marteling is. Maar in werkelijkheid is dit helemaal niet zo. Ook is het belangrijk om in het algemene onderwijs meer aandacht te geven aan hoe dit systeem precies werkt om de vooroordelen weg te nemen. sommige van ons zijn heel verschillend en sommige juist heel gelijk.
Uit alle gesprekken en interviews blijkt dat de inheemse identiteit een grote rol speelt binnen de organisaties44, de namen van de organisaties benadrukken dit ook al. Alle drie de organisaties ondersteunen namelijk mensen op juridisch gebied binnen de Maya regelgeving gebaseerd op traditionele wetten die mondeling zijn doorgegeven en inmiddels zijn vastgelegd. Maar tegenwoordig worden de mensen ook ondersteund binnen de officiële landelijke wetgeving.
Ondanks de hantering van dit inheemse systeem, kunnen mensen zelf kiezen of ze hun conflict via het landelijke systeem, de Municipalida Oficial of via de Municipalidad Indigena willen oplossen. Het Maya rechtssysteem dwingt niemand om het volgens hun systeem op te lossen. Ze werken namelijk vrijwillig. Opvallend is wel dat deze twee rechtssystemen de twee vormen van etnische identiteit treffend illustreren. Binnen de municipalidad indigena wordt het kaqchichel als voertaal gebruikt terwijl dat bij de municipalidad official het Spaans is. Appadurai (2000, 3) stelt dat Grassroots organisaties vaak verbonden zijn aan een lokale cultuur en zetten lokale normen en waarden in tegen culturele homogeniteit. Zo gebruiken alle drie de organisaties de maya cosmovisie als inspiratie voor
42 Interview met Felix, 28 Maart 2017, Interview met Ricardo, 28 Maart 2017
43 interview met Felix, 28 Maart 2017
44 Interview Felix, interview Ricardo, 28 Maart 2017
35 hun missie en visie. Zo zegt Felix45 hierover:
We gebruiken de cosmovisie van de maya als bron van inspiratie, hierbij is het respect voor menselijkheid belangrijk. We hebben onze cosmovisie en dat is een drie eenheid. respecteer de natuur, de ouders en de mensen. waarom respecteren we de natuur? we hebben de botten, we hebben het vlees, we hebben het bloed. De natuur heeft botten, we hebben aarde om te verbouwen, het is het vlees, we hebben water het is het bloed. We zijn onderdeel van de natuur. daarom moeten we samenwerken met de natuur. De natuur is een deel van onze identificatie.
Terwijl ik een van de wekelijkse vergaderingen van de municipalida indigena op vrijdag bijwoon valt op dat er tijdens deze vergaderingen46 bijna uitlsluitend traditionele kledij gedragen wordt en worden deze gevoerd in het Kaqchikel. De financiering van deze organisaties blijkt beperkt, vaak zijn ze afhankelijk van NGO’s of andere buitenlandse fondsen. De afgelopen jaren is dit volgens Tomas47 wel flink teruggelopen omdat het geld verdeeld moet worden over andere organisaties in andere landen waar nu nieuwe problemen en conflicten zijn. Ook zijn er donaties bij de drie organisaties maar het is onduidelijk wie de donateurs zijn. Bij de municipalidad hebben de meeste alcaldes zelfs nog een baan naast hun functie als alcalde omdat ze voor niks werken bij de municipalidad.
Tijdens een van mijn hanging outs stuitte ik op een gebouw dat gesloten was door de municipalidad indigena:
45 Interview met Felix, 28 Maart 2017
46 Participerende observatie op 17 Maart 2017
47 Interview met Tomas, 14 Maart 2017
Figuur 3.1Sololá, 8 April 2017 “ Dit bedrijf behoort toe aan het volk van Sololá. Nee tegen de privatisering”
36
Bij navraag48 bleek dat dit gebouw in eerste instantie als lokaal postkantoor functioneerde. Het postkantoor werd vervolgens geprivatiseerd en kwam in handen van een Canadees postbedrijf. Dit bedrijf ging echter failliet waardoor het zijn onderneming in Guatemala ook moest sluiten. De burgemeester van de municipalidad official wilde vervolgens dit bedrijf verkopen aan een grote Guatemalteekse restaurant franchise maar de municipalidad indigena verzette zich hier tegen en hebben dit voorkomen. In hun ogen was de privatisering niet in het belang van de inheemse gemeenschap. Om deze reden zijn deze teksten opgehangen en geschreven. Dit is een van de praktische voorbeelden hoe deze organisatie opkomt voor de belangen van de inheemse burgers van Sololá en zich verzet tegen politieke en economische beslissingen die het inheemse volk in hun ogen niet ten goede komen. De tekst op de poster kan vrij vertaald worden als ‘ een wereld waar we sociaal gelijk zijn, menselijk anders en totaal vrij’. Deze poster illustreert treffend de ideologie van de municipalidad en het doel waarmee zij in actie komen. Het sluit daarbij aan bij de action-‐based approach die mensenrechten als uitgangspunt neemt voor gelijkwaardigheid in plaats van economische welvaart. De organisaties ondersteunen rechthebbenden (de inheemse Guatemalteken) in het opeisen van hun rechten en zet druk op de plicht houders om hun verantwoordelijkheid na te komen. Het volk in Guatemala is volgens Ricardo49 verdeeld: ‘Wij hebben onze eigen vorm van burgerschap, maar wij krijgen daar geen erkenning voor, de overheid wil ons niet erkennen. We moeten ons volk beschermen en vechten voor onze rechten’. Ook wordt duidelijk dat er een sterk wantrouwen is naar de overheid en de ladino bevolking. ‘Ze zeggen dat ze ladino zijn maar als je de betekenis opzoekt betekent zijn betekent het dief. De ladino willen niet geassocieerd worden met ons’, aldus Ricardo.
Concluderend kunnen we stellen dat de bovengenoemde organisaties typische grassroots organisaties zijn. De organisaties kennen etnische, raciale en een sterk inheems karakter en strijden gezamenlijk tegen uitsluiting op basis van sociaal economisch status. Het doel van deze organisatie is voornamelijk het oplossen van sociale conflicten en het coördineren van projecten en activiteiten die ervoor zorgen dat orde, veiligheid en respect gehandhaafd blijven. Ook gaan de genoemde organisaties verder dan het opeisen van hun rechten. Zo is er sprake van de wens en strijd naar gedifferentieerde vorm van burgerschap. Hierbij worden er speciale rechten worden toegekend voor groepsverschillen. In deze opvatting is gelijke behandeling (rechten) voor alle burgers oneerbiedig naar de verschillen van mensen en culturen die de hedendaagse natiestaten vormen (Young 1989 in
48 Informeel gesprek Amanda, 21 April 2017
49 Interview met Ricardo, 2 April 2017
37
Holston 2011, 337-‐338). De strijd van de inheemse organisaties voor de erkenning van het eigen rechtssysteem kan daarom gezien worden als een strijd voor een gedifferentieerde vorm van burgerschap.