5. CONCLUSIES, REFLECTIE, DISCUSSIE EN SLOTWOORD
5.4. Slotwoord
Spirituele zorg in de palliatieve thuiszorg lijkt in deze tijd een waardevol onderdeel van de palliatieve thuiszorg. Zeker nu patiënten steeds meer in de gelegenheid worden gesteld en wensen om bij een ernstige of terminale ziekte thuis verzorgd te worden en te overlijden. Minder mensen hebben een binding met kerk en parochie. Zij zoeken hun zingeving in andere betekenissen en krachtbronnen Uit dit onderzoek is gebleken dat, wat door anderen al aangetoond is voor geestelijke zorg in de palliatieve fase, spirituele zorg een structureel onderdeel dient te worden ook in de palliatieve thuiszorg. De bekendheid met geestelijke zorg beperkt zich nog vaak tot de religieuze betekenis van spirituele zorg: de zegen. Dit onderzoek wil bijdragen aan een ruimere interpretatie van het werk van de geestelijk verzorger en daar is nog wel wat voor nodig. Zoals één van de betrokken geestelijk verzorgers opmerkte: “De geestelijk verzorger maakt onderdeel uit van het totale zorgproces in afstemming met andere disciplines, dat vraagt waarschijnlijk deels een omslag in het denken van alle betrokkenen en ook van de geestelijk verzorger.” De uitkomsten van dit onderzoek kunnen hiertoe een aanzet geven en tevens eraan bijdragen, dat geestelijke zorg bij mensen thuis blijvend ter beschikking zal zijn.
47
Literatuuroverzicht
Baarda, B. et al, Basisboek Kwalitatief Onderzoek. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van
kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers, 2013.
Baart, A. Aandacht. Etudes in presentie.3e druk. Amsterdam: Boom uitgevers, 2016.
Baart A. ‘Presentie en palliatieve zorg’. Sociale Interventie 16: 3 (2007): 13-25. Considine, J. & Miller. K., ‘The Dialectics of Care: Communicative Choices at
the End of Life’. Health Communication 25: 2 (2010): 165-174, DOI:10.1080/10410230903544951 To link to this article: http://dx.doi.org/10.1080/10410230903544951.
Cornette, K. ‘Zorg voor spirituele pijn’. Ned. Tijdschr. voor Geneeskunde 57: 14-15 (2001): 1022-1028. Van Dam Q. ‘Psychotherapeuten en de dood. Pleidooi voor educatie’. Tijdschrift Psychotherapie 42 (2016):156–168.
Ettema E. en Leget C. ‘Kwaliteit van leven in de palliatieve zorg. Waar hebben we het over?’
Tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek 24: 3 (2014): 71-75.
Friese, S. Qualitative Data Analysis with ATLAS.ti. 2e druk. London: Sage Publications Ltd., 2014.
Hartman, L., Wiedema, F., Widdershoven, G., Molenwijk B. Handboek Ethiekondersteuning. Amsterdam: Boom, 2016.
Hartog, I. et al. ‘Narrative meaning making and integration: Toward a better understanding of
the way of falling ill influences quality of life’. Journal of Health Psychology (2017): 1-17.
Leget C. ‘Spirituele zorg en geestelijk verzorgers’. Bijblijven 29:7 (2013): 45-51.Leget C. Zorg om betekenis, over de relatie tussen zorgethiek en spirituele zorg, in het bijzonder in de
palliatieve zorg. Amsterdam: SWP, 2013.
Marks, D.F. and Yardley, L. ed. Research Methods for Clinical and Health Psychology. London: Sage publ. Ltd, 2004.
Puchalski et al. ‘Improving the Quality of Spiritual Care as a Dimension of Palliative Care: The Report of the Consensus Conference’. Journal of Palliative Medicine 10 (2009): 887-904.
Quartier, Th. Die Grenze des Todes. Münster: Lit. Verlag, 2011.
Scherer-Rath, M. ‘Contingentie en religieus-existentiële zorg’. Tijdschrift Geestelijke Verzorging 10: 42, (2007): 28-36.
Scherer Rath, M. ‘Ervaring van contingentie en spirituele zorg’. Tijdschrift psyche en geloof 24: 3 (2013): 184-195.
Schilderman, H. ‘Geestelijke verzorging als casus van de ontkerkelijking’. Religie en Samenleving 1 (2013): 205-242.
Stap, D. ‘Leven met een steen. Autonomie, immuniteit en chronisch ziek zijn’. De patiënt overvraagd?
Autonomie opnieuw doordacht. Eds. Leget, C. en Smits, M. Nijmegen: Valkhof Pers, 2016, 24-46.
48 Vermandere, M. et al. ‘Spirituality in general practice: a qualitative evidence synthesis’. British Journal
of General Practice. (2011): 749-752.
Verschuren, P. en Doorewaard, H. Het ontwerpen van een onderzoek. 3e druk. Utrecht: Uitgeverij
LEMMA bv., 2004.
Westerhof, G., Bohlmeijer, E. Psychologie van de levenskunst. Amsterdam: Boom, 2010.
Websites:
Agora, ‘Nationaal Programma Palliatieve Zorg’, geraadpleegd 3 maart 2019. Beschikbaar viahttps://www.nationaalprogrammapalliatievezorg.nl/Over-nppz.
BPSW, ‘Beroepsprofiel maatschappelijk werker Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk werkers’, (2017), geraadpleegd 3 april 2019. Beschikbaar via www.nvmw.nl/brochure/beroepscode. IKNL/Palliactief, ’Handreiking financiering palliatieve zorg 2018’, (2017): 5 pars, geraadpleegd 7 november 2018. Beschikbaar via https://www.iknl.nl/docs/default-source/palliatieve-zorg/handreiking- financiering-palliatieve-zorg-2018.pdf?sfvrsn=0.
IKNL/Palliactief, ‘Knelpuntenanalyse palliatieve zorg in de eerste lijn’, (2017), geraadpleegd 16 april 2019. Beschikbaar via https://www.iknl.nl/docs/default-
source/PDF_Docs/knelpuntenanalyse_palliatieve_zorg_in_de_eerstelijn_juni2017.pdf?sfvrsn=2 IKNL/Palliactief, ‘Kwaliteitskader palliatieve zorg Nederland’, (2017): 95 pp., geraadpleegd 16 april 2019. Beschikbaar via https://www.iknl.nl/palliatieve-zorg/kwaliteitskader-palliatieve-zorg
IKNL/Palliactief, ‘Zingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase’, (2.0):
https://www.pallialine.nl/index.php?pagina=/richtlijn/item/pagina.php&richtlijn_id=1081&unique=e5520 580e32b96ea50c1c4fb5993260c
Minister de Jonge, Kamerbrief, VWS ‘Aanpak geestelijke verzorging/levensbegeleiding en bijlagen’, 8 oktober 2018, geraadpleegd 10 december 2019. Beschikbaar via
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2018/10/08/kamerbrief-over-aanpak- geestelijke-verzorging-levensbegeleiding.
Stichting Fibula, ‘Palliatieve zorg thuis’, geraadpleegd 18 november 2018. Beschikbaar via https://www.stichtingfibula.nl/Portals/158/PATZ%20.pdf.
Stichting Fibula, ‘Visie Fibula’, geraadpleegd 15 januari 2019. Beschikbaar via https://www.stichtingfibula.nl/Over-Fibula.
Stichting Team Doelbewust, ‘Beleidsplan’, (2018): 1, geraadpleegd 15 december 2018. Beschikbaar via https://teamdoelbewust.nl/team-doelbewust/beleidsplan/.
Vereniging van Geestelijk verzorgers, ‘Beroepsstandaard geestelijk verzorger’, (2016): 46, geraadpleegd 16 februari 2019. Beschikbaar via https://vgvz.nl/wp-
49 Visser Catharina. uit Dabarbericht 1 – (2005), geraadpleegd 3 april 2019. Beschikbaar via
www.pastoralezorg.be/page/spiritualiteit-binnen-palliatieve-zorg.
Landelijke overheid, ‘Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg’, geraadpleegd 16 april 2019. Beschikbaar via https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stb-2015-407.htm.
World Health Organization, ‘Key facts Palliative Care’, ( 2018): 4 pages, geraadpleegd 1 maart 2019. Beschikbaar via https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/palliative-care.
50