2. Gedrag
5.5 Brainstorm
ondersteuning aan gezin.
Onbekend.
1. Beeldvorming
1.1 Competentiegericht werken
Naam tool
Competentiegericht Werken
Auteur en bronvermelding
De methodiek van het competentiegericht werken is gebaseerd op de theorieën van N.W. Slot en H.J.M. Spanjaard, zoals beschreven in „Competentievergroting in de residentiële jeugdzorg‟ (ISBN 90-5574-110-8). De methodiek is ontwikkeld bij PI Research Duivendrecht. De methodiek is aangepast voor het werken met jongeren met een lichamelijke of licht verstandelijke handicap, door J. Pellen, werkzaam als GZ-psycholoog bij Pluryn, locatie J.P. Heije in Oosterbeek.
Achtergrond
Het competentiegericht werken is gebaseerd op het uitgangspunt dat ieder kind per leeftijdsfase staat voor een aantal ontwikkelingstaken. Om deze taken goed te kunnen uitvoeren, is het belangrijk dat het kind beschikt over de juiste competenties: de taak moet in balans zijn met de vaardigheden die het kind heeft. Als het kind over onvoldoende competenties beschikt om de taken te volbrengen, dan is het belangrijk om te werken aan competentievergroting, maar ook te bespreken of en hoe taken aangepast worden. Het competentiegericht werken is een motiverende methode, omdat de kinderen aangesproken worden op hun mogelijkheden in plaats van op hun beperkingen. Er is veel aandacht voor de ontwikkeling, met nadruk op het positieve.
Omschrijving
De ontwikkeling van het kind is het uitgangspunt. Bij de methodiek behoort een bijlage “ontwikkelingstaken kind en jongeren”. Deze is uitgesplitst naar twee leeftijdsgroepen: een groep tot 12 jaar en een groep van 12-21 jaar. Er wordt van de begeleider een positief gerichte instelling gevraagd: starten bij en ingaan op wat al goed gaat, en van daaruit de vaardigheden/competenties vergroten, zodat het kind meer taken aan kan. Daar waar nodig de taken (via de doelen) aanpassen.
Doelgroep
Geschikt voor het kind met NAH en het gezin tijdens het ondersteuningsproces.
Het brengt de situatie goed in kaart in de kennismaking- en de
beeldvormingsfase. In de uitvoering en evaluatie kan steeds gebruik gemaakt geworden van het beschreven beeld van mogelijkheden en beperkingen.
Geschiktheid NAH
Het competentiegericht werken is geschikt voor het begeleiden van een gezin met een kind met NAH, omdat het uitgaat van „foutloos leren‟. Bij de normale ontwikkeling van kinderen en met name van jongeren wordt er van uit gegaan
dat zij leren via het proces van “trial and error” (met vallen en opstaan). Echter bij NAH werkt dit mechanisme niet meer, en is het belangrijk dat meteen het goede wordt aangeleerd.
Toepassingsmogelijkheden
De methodiek is algemeen bruikbaar bij de ontwikkeling van het kind/de jongere:
- via het bij de methodiek behorende „wensen-lasten‟-formulier wordt de vraag van het kind in kaart gebracht;
- via de „balans‟ wordt een inschatting van de krachten, de stressoren, de beschermende en de risicofactoren gemaakt;
- de doelen zijn gerelateerd aan de ontwikkelingstaken van het kind;
- door het smart formuleren van doelen en werkwijzen kan er een plan gemaakt worden.
Altijd uitgaan van de mogelijkheden van kind en gezin, van daaruit met kleine stapjes verder bouwen.
Eigen ervaringen
In de testfase is deze tool zeer vaak gebruikt, namelijk in veertien gezinnen. Tot nu toe vooral positieve ervaringen. De tool past als een jas, vooral in gezinnen waarin het kind en/of het gezin concrete punten aangeven die zij graag willen leren. De visie van foutloos leren sprak erg aan.
Resultaat
In de veertien gezinnen waarin de tool is gebruikt in de testfase zijn goed inzicht en overzicht ontstaan van de vragen van het kind en het gezin. Mogelijkheden en beperkingen zijn bepaald evenals een vaststelling van de smart-doelen waar aan gewerkt gaat worden. Veel resultaat geboekt qua inzicht in de situatie en verbetering van onderlinge relaties in de gezinnen. Ook toename van
vaardigheden en betere omgang met verdriet en boosheid. Maar het blijft soms ook ingewikkeld omdat bijvoorbeeld de vaardigheden en doelen na het NAH erg veranderd kunnen zijn.
Contra-indicaties
Nog niet bekend. Het is een voorwaarde dat kind en gezin intrinsiek gemotiveerd zijn, anders is succes ver weg. Ook moet er vertrouwen zijn over en weer.
Gebruikers
Het competentiegericht werken is een methodiek die in principe door alle begeleiders gehanteerd kan worden, met inachtname van het hieronder gestelde onder Competenties
Competenties
Specifieke scholing is noodzakelijk om te switchen van probleemgericht naar competentiegericht werken. Dat betekent aansluiten op de hulpvraag van de cliënt, richten op wat goed gaat en ontwikkelingsgericht werken, waarbij positief wordt ingegaan op gewenst gedrag. Daarbij wordt zo mogelijk de cliënt
geactiveerd, en wordt er doelgericht en stapsgewijs gewerkt.
Voor gebruik in gezinnen met een kind met NAH is van belang dat voldaan wordt aan de aanbevelingen die gedaan worden in de Richtlijn.
1.2 Sterkte-zwakte analyse
Auteur en bronvermelding
Deze analyse komt uit de methodiek van het competentiegericht werken en is gebaseerd op de theorieën van N.W. Slot en H.J.M. Spanjaard, zoals beschreven in „Competentievergroting in de residentiële jeugdzorg‟ (HBuitgevers, Baarn.
ISBN 90-5574-110-8).
De methodiek is aangepast voor het werken met jongeren met een lichamelijke of licht verstandelijke handicap, door J. Pellen, werkzaam als GZ-psycholoog in Pluryn, locatie J.P. Heije in Oosterbeek.
Achtergrond
De sterkte-zwakte analyse komt uit het competentiegericht werken en is gebaseerd op het uitgangspunt dat ieder kind per leeftijdsfase, staat voor een aantal ontwikkelingstaken. Om deze taken goed te kunnen uitvoeren, is het belangrijk dat het kind beschikt over de juiste competenties: de taak moet in balans zijn met de vaardigheden die het kind heeft. Als het kind over
onvoldoende competenties beschikt om de taken te volbrengen, dan is het belangrijk om te werken aan competentievergroting, maar ook te bespreken of en hoe taken aangepast worden. Door de sterkte-zwakte analyse ontstaat er een beeld van de krachten en de interne stressoren van het kind; en de risicofactoren en beschermende factoren vanuit de omgeving. De methodiek is ontwikkeld bij PI Research Duivendrecht.
Omschrijving
In de sterkte-zwakte analyse wordt uitgegaan van de taak waarvoor het kind staat. Dit kan gekoppeld worden aan de wensen die het kind zelf heeft (bijvoorbeeld het kind wil zelf naar school kunnen lopen). Van daaruit wordt gekeken wat het kind al kan, wat het aan vaardigheden al heeft (bijvoorbeeld kan zelfstandig een boodschap bij de winkel op de hoek doen). Tevens wordt gekeken naar de krachten die het kind heeft (bijvoorbeeld
doorzettingsvermogen) waardoor de taak vergemakkelijkt wordt, en de interne stressoren (bijvoorbeeld geheugenstoornissen), waardoor de taak bemoeilijkt wordt. Vervolgens wordt gekeken naar de factoren in de omgeving: risicofactoren (gevaarlijke weg om over te steken) en de beschermende factoren (buurkinderen die naar de zelfde school gaan). Vanuit dit geheel ontstaan de doelen: wat kan de persoon leren.
Doelgroep
Geschikt voor het kind met NAH en het gezin tijdens het ondersteuningsproces, met name bij de kennismaking en de beeldvorming. In de uitvoering en evaluatie kan steeds gebruikt gemaakt geworden van het beschreven beeld van
mogelijkheden en beperkingen.
Geschiktheid NAH
De sterkte-zwakte analyse brengt op een mooie manier de vaardigheden, de riscofactoren en beschermende factoren in beeld. Dit helpt om op een
realistische manier doelen te stellen voor de begeleiding aan gezinnen met een kind met NAH. Bovendien werkt het positief, omdat het aansluit bij wat een kind al kan, rekening houdend met wat nog niet lukt. Daarbij wordt gebruikt gemaakt van „foutloos leren‟. Bij de normale ontwikkeling van kinderen en met name van jongeren wordt er van uit gegaan dat zij leren van hun fouten. Echter bij NAH werkt dit mechanisme niet meer, en is het belangrijk dat meteen het goede wordt aangeleerd.
Toepassingsmogelijkheden
De analyse is algemeen toepasbaar bij zowel de kinderen als de ouders van gezinnen met een kind met NAH. Met name in de fase van het vaststellen van de doelen van de begeleiding aan huis. Ieder heeft andere doelen, mogelijkheden en beperkingen.
Eigen ervaringen
Tot nu toe positieve ervaringen, maar soms ook ingewikkeld omdat bijvoorbeeld de vaardigheden en doelen na het NAH erg veranderd kunnen zijn. Ook voor ouders kan dit een moeilijk proces zijn.
Resultaat
Een goed inzicht en overzicht van de vragen van het kind en het gezin, een inschatting van de mogelijkheden en beperkingen en een vaststelling van de doelen waar aan gewerkt gaat worden.
Contra-indicaties
Voor kinderen jonger dan 6 jaar is het waarschijnlijk te moeilijk.
Gebruikers
De sterkte-zwakte analyse is een methodiek die door alle begeleiders gehanteerd wordt.
Competenties
Specifieke scholing is noodzakelijk bij het invullen van de analyse, als onderdeel van het competentiegericht werken. Er is een switch van probleemgericht naar competentiegericht werken. Dat betekent aansluiten op de hulpvraag van de cliënt, richten op wat goed gaat en ontwikkelingsgericht werken, waarbij positief wordt ingegaan op gewenst gedrag. Daarbij wordt zo mogelijk de cliënt
geactiveerd, en wordt er doelgericht en stapsgewijs gewerkt.
1.3 Gezinstaxatie
Auteur en bronvermelding
Ghesquiere en Hellinckx, Het opvoeden. In: Luud Muller. Thuisbehandeling &
home training. ISBN: 90 6665 0710 / NUGI 713
Achtergrond
De tool wordt veel gebruikt binnen de methodiek van Praktisch Pedagogische Gezinsbegeleiding (PPG).
Omschrijving
De gezinstaxatie brengt in kaart hoe de totale context van het gezin er uit ziet.
Door na een kennismaking- en/of observatieperiode het schema in model A in te vullen ontstaat een beeld van de sterke en de zwakke kenmerken van het gezin.
Door middel van model B wordt de pedagogische vraag en aanbod van ouder en kind in kaart gebracht.
Doelgroep
De gezinstaxatie is toepasbaar in gezinnen waar een zeer complexe problematiek speelt. Hierbij kan gedacht worden aan gezinnen met meerdere kinderen met een beperking, zwakbegaafde ouders, zwaksociaal milieu, een ouder met hersenletsel, etc. Ook is de tool toepasbaar in gezinnen waar men handelingsverlegen is ten gevolgen van de beperking van het kind. De Gezinstaxatie is uitermate geschikt om beter zicht te krijgen op complexe gezinssituaties.
Geschiktheid NAH
De gezinstaxatie is niet specifiek ontwikkeld met het oog op het gebruik in gezinnen met NAH-problematiek, maar wel geschikt hiervoor. Het is bruikbaar omdat de medewerker bij aanvang van het hulpverleningsproces zich een beeld moet vormen van het totale functioneren van het gezin (draagkracht/draaglast).
De sterke kant van de gezinstaxatie is dat de medewerker inzicht krijgt in het opvoedend handelen en daardoor goed kan inspelen op de hulpvraag. Het brengt tevens de opvoedingsvaardigheden van de ouders in beeld.
Toepassingsmogelijkheden
De gezinstaxatie ondersteunt de professional. Met het model kan hij/zij in kaart brengen hoe het gezin functioneert en wordt het pedagogisch vraag en aanbod in kaart gebracht. Het ondersteunt de professional in de beeldvorming ten aanzien van het functioneren van het gezin. Daarnaast kan het als leidraad dienen voor de observatie in het gezin.
Eigen ervaringen
In de testfase van de Toolkit is de Gezinstaxatie in acht gezinnen toegepast. De gezinstaxatie is gebruikt in multi-problem gezinnen en in situaties waarin diverse leden van het gezin/netwerk niet op één lijn zitten. De gezinstaxatie is hier gebruikt om de problematiek in kaart te brengen, ook voor jeugdzorg.
Resultaat
De Gezinstaxatie werd in de testfase vooral ingezet om informatie voor de gezinsbegeleider te verkrijgen over het functioneren van het gezin. De tool heeft vooral zijn waarde bewezen in gezinnen met complexe problematiek waarbij uitgebreidere beeldvorming gewenst is. Tijd en aandacht voor het verhaal van de ouders, onderlinge “klik” en vertrouwen, de wil om mee te werken en de
leergierigheid van het gezin zijn als succesfactoren benoemd bij het gebruik van deze tool.
Contra-indicaties
Deze tool wordt gebruikt binnen de PPG-methodiek. Bij de PPG-methodiek wordt er wel van uitgegaan dat ouders kunnen generaliseren en vaardigheden kunnen aanleren om de opvoeding van het kind met een specifieke hulpvraag te optimaliseren. Een belemmering voor gebruik is er wanneer er scepsis is ten aanzien van de ondersteuning en als er veel teleurstellingen zijn geweest. Ook is de tool minder geschikt voor ouders die direct behoefte hebben aan praktische tips, adviezen en oplossingen. Het invullen van de tool wordt tijdrovend genoemd. Bij gezinnen met een kind met NAH zullen ook de mogelijkheden van ouders en kind een rol spelen in het hulpverleningsproces. De werkwijze in een gezin kan gericht zijn op het aanleren van vaardigheden, maar kan ook gericht zijn op het stabiliseren van het gezin. Ontlasten van ouders is dan een hulpvraag, die beantwoord kan worden door het realiseren van praktische hulp, zoals een oppas in huis en logeermogelijkheid, een maatje voor het kind, etc..
Gebruikers
Gebruikers zijn de gezinsbegeleiders die direct in het gezin werken. De gezinsbegeleider kan de gezinstaxatie gebruiken om andere disciplines te
informeren over het gezin. Voor gebruik in gezinnen met een kind met NAH is van belang dat voldaan wordt aan de aanbevelingen die gedaan worden in de
Richtlijn.
Competenties
De gezinsbegeleider heeft ervaring nodig om in het gezin te kunnen werken en daarnaast een gedegen opleiding gericht op ondersteuning in gezinnen,
bijvoorbeeld de P.P.G opleiding. Voordat je gaat starten met de gezinstaxatie is het wenselijk om te werken aan de vertrouwensrelatie met het gezin en in te voegen in het gezinssysteem. Daarnaast zal de begeleider competent moeten zijn om zich in te voegen in het gezin en om te kunnen gaan met de beperkingen van het kind. De begeleider zal gedrag van het kind moeten kunnen aflezen en bespreken. Goede communicatieve vaardigheden en zelfreflectie is wenselijk.
1.4 Vragenlijst Sterke Kanten en Moeilijkheden (SDQ)
Auteur en bronvermelding
De titel van de oorspronkelijke vragenlijst is Strength and Difficulties
Questionnaire (SDQ). Nederlandse vertaling: Treffers en Widenfeld, Vragenlijst Sterke Kanten en Moeilijkheden.
Achtergrond
De SDQ is een internationale lijst, die in het Nederlands is vertaald. Om te komen tot een uniforme opsporing van psychosociale problemen bij kinderen bij het preventieve gezondheidsonderzoek, is er een onderzoek verricht door TNO, in opdracht van GGD Nederland. Dit heeft geresulteerd in de SDQ.
Omschrijving
De SDQ is een signaleringslijst, een korte vragenlijst (1 A4, voor- en achterzijde) naar de krachten en de moeilijkheden van het kind van 7 tot 12 jaar. Het bestaat uit een vragenlijst voor het kind zelf, voor de ouders en de leerkracht. De lijst is vergelijkbaar met de CBCL (Children Behaviour Check List), met dien verstande dat hij veel korter is en er meer positieve zaken aan bod komen.
Doelgroep
Geschikt als signaleringsinstrument, tijdens de observatieperiode voor de kinderen (met en zonder NAH) in de begeleiding aan gezinnen met een kind met NAH. En mogelijk ook ter afsluiting als effectmeting.
Geschiktheid NAH
De SDQ lijkt geschikt voor NAH omdat de lijst kort en overzichtelijk is. Mogelijk zijn de normen niet adequaat, daar is nog geen ervaring mee.
Toepassingsmogelijkheden
De lijst lijkt toepasbaar in de oriënterende fase van de begeleiding aan gezinnen met een kind met NAH en mogelijk ook als afsluiting om de vooruitgang te kunnen bepalen.
Eigen ervaringen Nog geen ervaring.
Resultaat Nog niet bekend.
Contra-indicaties
Er zijn geen normen voor kinderen jonger dan 7 jaar en ouder dan 12 jaar.
Er zijn geen aangepaste normen voor kinderen met NAH.
Gebruikers
Mensen bekend met testen en met de uitleg van de scores.
Competenties
Interpretatie door gedragswetenschapper.
1.5 Video Home Training (VHT)
Auteur en bronvermelding
Ontwikkeling in Nederland door Harrie Biemans.
Biemans H. & Dekker, T. (1994), Videohometraining in gezinnen, Bohn Stafleu Van Loghum.
Wels, P. (2001), Helpen met beelden, Bohn Stafleu Van Loghum.
Wels, P. & Jansen, R. (2000), Videohometraining in gezinnen met een hyperactief kind, SWP.
Eliëns, M. & Prinsen, B. (2008), Handleiding kortdurende video-hometraining in gezinnen met jonge kinderen.
www.nji.nl www.aitnl.org
De Associatie voor Interactiebegeleiding en Thuisbehandeling (AIT) heeft tot doel behouden en bevorderen van kwaliteit van intensieve thuisbehandeling in
Nederland. De AIT richt zich specifiek op de ontwikkeling van VHT en VIB en op met basiscommunicatie gecombineerde methodes.
Achtergrond
De grondslag voor VHT wordt gevormd door de basiscommunicatie.
Basiscommunicatie komt voort uit een communicatietheorie ontwikkeld door C.
Trevarthen (Universiteit Edinburg). Trevarthen deed onderzoek naar het eerste contact tussen moeder en kind en maakte hierbij gebruik van het middel video/film. Middels beeld-voor-beeld analyse werden interacties vastgelegd.
Naast het werk van Trevarthen vormden ook onderzoeken van Papoesek (München) en Stern (New York) de grondslag voor het ontwikkelen van de basiscommunicatie.
VHT in Nederland is ontstaan in behandelinstituut de Widdonk (jaren ‟70), waar een methode werd gezocht om een therapeutische relatie te bereiken tussen kind en begeleider. De basiscommunicatie werd hierbij uitgangspunt. Interacties tussen begeleider en kind werden, net als bij de onderzoeken van Trevarthen, op video opgenomen en geanalyseerd. In de loop der tijd ontstonden door
wachtlijstproblematiek ook begeleidingstrajecten in de thuissituatie van het kind, waarbij interacties tussen ouder en kind werden opgenomen.
Stichting Orion nam onder leiding van Harrie Biemans de ontwikkeling van de methodiek op zich, en zo ontstonden experimentele projecten in de
jeugdhulpverlening. In de loop der jaren is de methodiek ook in andere werkvelden van hulpverlening in gebruik geraakt.
Omschrijving
VHT is een vorm van professionele begeleiding of hulpverlening voor gezinnen met problemen in de opvoedingssituatie. Door analyse van korte video-opnames van de alledaagse omgang thuis, wordt zichtbaar wat nog goed loopt in de communicatie en wat verbeterd kan worden. De video-opnames worden door de begeleiders samen met de ouders besproken en geanalyseerd, met als doel de ouders helder zicht te geven op het functioneren en de behoeftes van het kind.
Hierdoor zijn de ouders (weer) beter in staat het kind op een positieve manier te ondersteunen bij zijn ontwikkeling.
Uitgangspunten hierbij zijn:
- gerichtheid op mogelijkheden in plaats van problemen
- gerichtheid op het hele gezin (systeemgericht) in plaats van op het aangemelde kind
- uitgaan van de hulpvragen van gezin
- opvoedingsondersteuning als uitgangspunt van de hulpverlening aan gezinnen - een out-reachende benadering van cliënten
Doel is ouders te versterken in de omgang met hun kind met een specifieke vraag en de ouders in het dagelijkse gezinsleven te ondersteunen. Interactie-analyse vind plaats middels schema‟s.
Doelgroep
VHT is bruikbaar voor alle leeftijden en ontwikkelingsfasen, in iedere fase na het opdoen van letsel en eveneens in alle fasen van het hulpverleningsproces.
Het is belangrijk dat de begeleiding wordt afgestemd op de individuele behoeften van het systeem.
Voorwaarden liggen in termen van basisbehoeften. Wanneer gekeken wordt naar de behoeftenpiramide van Maslov blijkt dat hulpverlening ingrijpt op de 3e behoefte, namelijk relaties. Om hiermee aan de slag te kunnen zijn behoeften 1 (lichamelijke behoeften) en 2 (veiligheid/zekerheid) een belangrijke vereiste.
Tevens is bereidheid tot deelname van ouders (en jongere) belangrijk.
Financiering mogelijk vanuit indicatie Begeleiding.
Geschiktheid NAH
VHT kan inzicht geven in de interactiepatronen binnen het gezin en de mogelijkheden die ouders hebben om gedrag van het kind te beïnvloeden of hiermee om te gaan. Het biedt aanknopingspunten om in begeleiding te bespreken.
Het kan ouders helpen afstemmen op de mogelijkheden van het kind en het beeld van een “ziek” kind vervangen door een realistisch kindbeeld, gericht op eventuele ontwikkelingsmogelijkheden en “gezonde” eigenschappen.
Juist het aspect vóór en na en de problemen die ouders hierbij kunnen ervaren in het geval van NAH kunnen middels video verhelderd en begeleid worden.
(Bijvoorbeeld: Hoe om te gaan met veranderd gedrag? Hoe om te gaan met
(Bijvoorbeeld: Hoe om te gaan met veranderd gedrag? Hoe om te gaan met