AUDIOVISUEEL
• Makers in de audiovisuele sector geven aan dat de contractpraktijk sinds de invoering van de Wet ACR niet of nauwelijks is verbeterd. In contracten wordt getracht de werking van het auteurscontractenrecht zo veel mogelijk terug te draaien, door bijvoorbeeld bij voorbaat exploitatie hoog in te schatten, zo veel mogelijk rechten af te kopen, en collectief beheer zo klein mogelijk te houden.
• Het gebrek aan klachten van makers bij de geschillencommissie komt enerzijds door de angst voor blacklisting. Anderzijds is er bij makers beperkte kennis van zowel de rechten die makers hebben, als van het productieproces en de bedragen die hierin omgaan. Als oplossing zien zij een transparantieplicht zoals opgenomen in de DSM-richtlijn, of de invoering van een collectief klachtrecht. Ook exploitanten zijn – met name door de procedure en uitkomst van de Soof 2-zaak – niet enthousiast over de
geschillencommissie. Gevreesd wordt dat de geschillencommissie fungeert als een soort verkapte rechtbank die uitspraken doet in principiële geschillen.
• Makers en producenten in de audiovisuele sector ervaren een gebrek aan inzicht in de financiële afrekening door exploitanten. Filmproducenten hebben het gevoel dat er door distributeurs onredelijk hoge bedragen worden afgetrokken, die niet beperkt blijven tot direct gerelateerde kosten. Zij zien graag dat hier rekening en verantwoording voor wordt afgelegd.
• Hoewel de invoering van de proportionele vergoeding voor lineaire uitzending en doorgifte aan beide kanten rust heeft gebracht, zien makers graag dat deze wordt uitgebreid naar alle makers onder voorwaarde dat dit niet ten koste gaat van de bestaande vergoedingen. Exploitanten stellen dat dat er niet in zit. Bovendien rijst dan het probleem dat een veelvoud aan cbo’s effectief beheer gecompliceerd kan maken. • Met de vrijwillige regeling voor VOD is vrijwel iedereen in de sector ontevreden; het
huidige model dekt niet alle Nederlandse werken, de wijze van registratie voldoet niet, het kettingbeding wordt niet door de gehele keten opgenomen, distributeurs blijken het beding niet te accepteren. Bovendien nemen nog niet alle relevante partijen deel, en is de vergoeding een fractie van de vroegere kabelgelden. Makers zien graag dat de
vergoeding voor VOD een wettelijke verplichting wordt, maar exploitanten vrezen dat een belangrijk deel van de vergoeding naar het buitenland zou gaan; tevens voorzien zij dat een wettelijke VOD-vergoeding nieuwe onderhandelingen over percentages
noodzakelijk maakt. Zij zien een oplossing in het aanleggen van een deugdelijke rechten-database, waarin (de openbaarmakingen van) PAM-producties worden geregistreerd. • Makers roepen bovendien op tot handhaving van de Fair Practice Code bij
gesubsidieerde producenten zoals de NPO, in combinatie met flankerend beleid. UITGEVERIJ
• In de uitgeverij lijkt de digitalisering tot verschillende auteurscontractenrechtelijke problemen te leiden. Volgens makers wordt in contracten het woord ‘ebooks’ vervangen door ‘digitale terbeschikkingstelling’, waaronder ook abonnementsmodellen vallen. Zo worden veel meer rechten weggecontracteerd. Wat hiermee verdiend wordt, blijft makers onduidelijk, en dus vinden zij het vaststellen van een billijke vergoeding problematisch. Exploitanten daarentegen geven aan dat nieuwe exploitatievormen aanleiding gaven tot nieuwe onderhandeling, en dat hiermee in de royalty-percentages zeker rekening wordt gehouden.
105
• Een ander probleem dat door makers wordt gesignaleerd is printing on demand. Zij zien dit niet als ‘in voldoende mate exploiteren’ in de zin van de non-usus regel (art. 25 e Aw). • Exploitanten constateren dat steeds vaker een deal met een uitgever als platform wordt
gemaakt. In zo’n geval wordt in een keer een grote hoeveelheid content ontsloten. Het blijkt lastig om daarover de royalty’s te berekenen en te verdelen.
• De onderhandelingen over actualisering van het Modelcontract voor literair vertalers uit 2011 zijn gestagneerd vanwege een geschil over de bepaling inzake
abonnementsmodellen in het Lira-aansluitingscontract. Daardoor heeft het indienen van een art. 25c Aw-verzoek omtrent de billijkheid van het vertaaltarief vertraging
opgelopen. Ook aanpassing van andere aspecten van dit Modelcontract stond op de agenda, maar vanwege de samenhang zijn ook deze onderhandelingen gepauzeerd. Om dezelfde reden is het concluderen van een modelcontract voor educatieve auteurs uitgesteld.
• Er bestaat een groot verschil in de contractuele positie van literair vertalers onder het Modelcontract en boekvertalers. Boekvertalers hebben doorgaans minder goede contractvoorwaarden: zij krijgen vrijwel altijd een lumpsum betaald, en zien hun inkomsten dus niet stijgen bij groot succes. Uitgevers bepalen in de praktijk zelfstandig of een werk ‘literair’ is, en dus welk contract van toepassing is.
• Met betrekking tot open access is er bij exploitanten onduidelijkheid over de vorm waarin gepubliceerd mag worden (AAM of VOR)* en wat de embargoperiode is. Coalition S eist een embargotijd van 0 maanden en green open access. Volgens de exploitanten is het echter afhankelijk van de soort publicatie en de wetenschappelijke discipline of dit haalbaar is; zo heeft men in de Geesteswetenschappen en de Sociale Wetenschappen over het algemeen onvoldoende budget voor open access.** Wanneer exploitanten dit vervolgens dus niet aanbieden, functioneert art. 25fa Aw als vangnet. Het kan tevens dienen als signaal aan uitgevers om het businessmodel te veranderen.
(FOTO)JOURNALISTIEK
• Door makers uit de journalistiek wordt aangegeven dat de vergoedingen na invoering van de Wet ACR weliswaar met zo’n 5% zijn gestegen, maar dat in ruil hiervoor meer rechten worden verleend, incl. toekomstige exploitatievormen. Tevens omvat deze verhoging de inflatiecorrectie. Hoewel de term ‘billijke vergoeding’ in meer contracten wordt opgenomen, wordt deze vergoeding door makers niet als zodanig ervaren. • Exploitanten stellen dat een ruime digitale rechtenverlening nodig is om de producten
winstgevend te kunnen blijven exploiteren in een moeilijke markt, zonder dat er meer verdiend wordt dan vroeger (met de offline / ‘analoge’ exploitatie).
• Makers ervaren onvoldoende transparantie van exploitanten over de exploitatie van hun werk. Zij hebben geen inzicht in de billijkheid van hun vergoeding of de mate van succes van hun werk: gebruiksstatistieken zijn vaak niet beschikbaar, en van de financiën van de exploitanten wordt geen duidelijk beeld gegeven. Bovendien stellen zij dat de grondslag voor royalty’s vaak onduidelijk is. Wat in hun ogen wel duidelijk is, is dat de huidige vergoeding niet in verhouding staat tot de professionaliteit van de makers. • Exploitanten menen dat de door hen betaalde vergoedingen billijk zijn in het licht van de
exploitatiewaarde ervan vergeleken met de beschikbare alternatieven en het feit dat exploitanten meerwaarde creëren en het exploitatierisico nemen.
* Het AAM (Author Accepted Manuscript) is het manuscript dat is geaccepteerd voor publicatie, exclusief verrijkingen door de uitgever; de VOR (Version of Record) is de uiteindelijk gepubliceerde versie.
** NWO stelt met ingang van 2020 jaarlijks € 500.000 beschikbaar hiervoor. Zie het persbericht van 2 juni 2020: https://www.nwo.nl/actueel/nieuws/2020/06/call-open-access-boeken-maak-uw-boek-vrij-toegankelijk.html.
106
• Bepaalde makers zien daarnaast graag een billijke vergoeding per uur, in plaats van per woord of per foto. Daarentegen wordt wel aangegeven dat het momenteel al lastig is om makersloon en auteursrechtelijke vergoeding van elkaar te onderscheiden. Zo’n
uurvergoeding zou dat mogelijk nog ingewikkelder maken.
• Makers geven aan dat de stap om te klagen groot is, vanwege de algemene angst voor
blacklisting. Hoewel er nu een uitspraak ligt in de (lopende) Persgroep-zaak blijft deze
angst, en is het nog steeds lastig om de hierin vastgelegde vergoedingen af te dwingen. • Als oplossing voor de huidige problematiek zien makers collectief optreden. Dat kan
ofwel via de weg van art. 25c lid 2 Aw of via een collectieve vergoedingsregeling. Een andere optie die wordt aangedragen is een collectief klachtrecht.
MUZIEK
• Een positieve ontwikkeling is dat er meer en eerder om de tafel wordt gegaan met auteurs, en er meer besef lijkt te zijn van, en discussie over auteursrechten. Dit leidt ertoe dat oude contracten vaker worden ‘opengebroken’ om deze aan te passen aan de huidige
vergoedingsstandaarden en aan nieuwe exploitatievormen, zoals streaming. Van oudsher hebben succesvolle artiesten daarbij een gunstiger positie dan de minder grote namen. • ‘Verplichte winkelnering’ wordt in de praktijk weinig meer gezien, en ook te langdurige
verplichtingen komen haast niet meer voor. Zaken als de bestsellervergoeding werden voor invoering van de wet dikwijls al goed geregeld, door middel van het gebruik van een
oplopend royaltypercentage bij succes. De Golden Earring-zaak heeft uitgewezen dat de auteur bij gebrek aan exploitatie de overeenkomst kan opzeggen.
• Nieuwe contracten zijn er echter niet noodzakelijkerwijs billijker op geworden, terwijl in contracten met regelmaat expliciet wordt opgenomen dat een vergoeding als ‘billijk’ wordt gekwalificeerd. Ondanks dat opname- en distributiekosten omlaag zijn gegaan, zijn de vergoedingen niet aanzienlijk toegenomen. Bovendien is er weinig inzicht in de inkomsten uit streaming, waardoor onduidelijkheid ontstaat over het uit te keren royaltypercentage. Een bijkomend probleem is dat het auteurscontractenrecht nationaal recht is, terwijl de muziekpraktijk veelal internationaal werkt.
• Bij conflicten wordt zelden de weg naar de geschillencommissie of de rechter gezocht, omdat makers doorgaans bang zijn voor blacklisting en niet zonder opdrachten willen komen te zitten. Dit is ook in de muziekbranche het geval, ook al heeft de NMUV zich bij de
geschillencommissie aangesloten.
• Contracten lijken voornamelijk buitengerechtelijk te worden ontbonden door middel van een beroep op de door Buma gehanteerde ‘PALM-procedure’ en een beroep op art. 25f Aw. Vanuit de exploitanten klinkt de wens om deze procedures bij de geschillencommissie te voeren. Door makers wordt meer heil gezien in collectieve oplossingen en flankerend cultuurbeleid.
• Er is een poging gedaan om na gezamenlijk overleg tussen de NVPI, Ntb en Kunstenbond gebruik te maken van de regeling van art. 25c lid 2 Aw voor het vaststellen van een billijke vergoeding voor de verdeling tussen makers en muziekuitgevers van inkomsten die worden ontvangen via cbo’s, maar deze is afgewezen door de minister van OCW. Wel heeft collectief overleg in juni 2020 geleid tot een brancheovereenkomst tussen de verenigingen voor muziekuitgevers en muziekauteurs.
• Sessiemuzikanten zijn een verhaal apart: zij hebben eigen modelcontracten en hun werk wordt door middel van een lumpsum vergoed. Er lijkt voor de sessiemuzikanten na invoering van de Wet ACR weinig te zijn veranderd, ook omdat zij meestal niet meedelen in bestsellers of nieuwe exploitatievormen.
107