Een te hoog cholesterol gehalte in het bloed is een belangrijke risico factor voor het ontstaan van hart- en vaatziekten. In het bloed wordt cholesterol samen andere lipiden getransporteerd in kleine bolletjes, de lipoproteinen. Deze lipoproteinen zijn complexen van vetten en eiwitten die als complex door het waterig milieu van het bloed kunnen worden getransporteerd. Bij de mens kunnen vier verschillende soorten van lipoproteinen onderscheiden worden, waarvan het lipoprotéine (LDL) de belangrijkste is. Een hoog gehalte is een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van hart- en Dit wordt veroorzaakt doordat LDL gemakkelijk kan oxyderen daardoor een soort in de wanden van bloedvaten kan veroorzaken. Deze ontstekingsreactie wordt gekenmerkt door een stapeling van vettige neerslag in de bloedvaten. Deze ophoping van vetten wordt athérosclérose genoemd en leidt tot een vernauwing van het bloedvat. Uiteindelijk kan zo'n bloedvat totaal blokkeren, waardoor de zuurstof toevoer wordt afgesloten. Hoge niveau's van het hoge lipoprotéine (HDL) worden in tegenstelling tot LDL, gerelateerd aan een verlaagd risico voor hart- en vaatziekten. Aangenomen wordt, dat dit wordt veroorzaakt doordat HDL de ontwikkeling van athérosclérose op verschillende manieren remt. De belangrijkste functie van HDL vormt het zogenaamde reverse cholesterol transport. Het teveel aan cholesterol in de vaatwand wordt door HDL opgenomen en naar de lever getransporteerd. In de lever kan cholesterol irreversibel uit het lichaam worden verwijderd door secretie in de gal. Op deze wijze kan cholesterol uit atherosclerotische lesies worden verwijderd. Naast het afvoeren van een teveel aan cholesterol helpt HDL ook athérosclérose te voorkomen door de oxidatie van LDL te remmen. Doordat HDL dus op meerdere fronten athérosclérose kan is dit deeltje een zeer interessant studie object teneinde nieuwe therapieën te ontwikkelen voor athérosclérose.
In dit proefschrift is de laatste stap van het reverse cholesterol transport bestudeerd; namelijk het afgifte systeem van HDL cholesterol esters naar de lever. De lever opname van HDL dat gelabeld was met radioactieve cholesterol esters werd gevolgd in geïsoleerde levercellen van de rat. De levercellen nemen alleen de cholesterol esters op waarbij de HDL zelf niet worden Hiermee onderscheidt HDL zich van de andere lipoproteinen die via een receptor interactie worden opgenomen door cellen en vervolgens lysosomaal afgebroken. Met behulp van cholesterol esters kan de opname en transport van cholesterol esters door de lever parenchymcellen naar het gal kanaal worden gevolgd. De opname van cholesterol esters in HDL door de lever cellen bleek volledig verklaard te kunnen worden door de aanwezigheid van scavenger receptor BI Deze receptor kan naast gemodificeerde lipoproteinen, zoals geoxideerd LDL, ook HDL binden. De selectieve opname van HDL cholesterol esters door de lever cellen, bleek door voornoemde lipoproteinen geremd te kunnen worden. Geoxideerd LDL bleek de meest krachtige remmer van de selectieve opname van HDL cholesterol esters. remming door OxLDL blijkt niet via andere scavenger receptoren te vinden omdat polyinosinezuur, een
remmer van scavengcr-receptoren, de remming door OxLDL ongemoeid liet. Teneinde te onderzoeken of SR-BI in het intacte beest, betrokken is bij de opname van HDL cholesterol esters, werd bestudeerd welk effect een verandering van het niveau van SR-BI heeft op de selectieve opname van HDL cholesterol Door ratten te behandelen met
Samenvatting voor
of door ze op een cholesterol rijk dieet te zetten kon het niveau van in de lever worden veranderd. Beide behandelingen zorgden voor een daling van SR-BI niveau in de lever parenchymcellen, die het grootste deel van de lever uitmaken. Echter SR-BI expressie in de lever macrofagen, de Kupffercellen, bleek juist te worden verhoogd door deze beide behandelingen. Een verandering van SR-BI expressie bleek direct gerelateerd te zijn met een even grote verandering van selectieve opname van HDL cholesterol esters door zowel de lever parenchymcellen (80% daling) en Kupffercellen (400% stijging). Dit maakt het waarschijnlijk dat SR-BI ook in het intacte dier de selectieve opname van HDL cholesterol esters bewerkstelligt.
De beschermende werking van HDL tegen de oxidatie van LDL werd bestudeerd. HDL kan de oxidatie van LDL remmen door de reactie intermediairen (voornamelijk geoxideerde cholesterol esters) weg te de geoxideerde cholesterol esters in HDL kunnen radioactief worden gelabeld. Na inspuiting in ratten blijken de geoxideerde cholesterol esters vele malen sneller dan de normale cholesterol esters door de lever te worden opgenomen. Door bij ratten de gal op te vangen kon de uitscheiding van de geoxideerde cholesterol esters in de gal worden gevolgd. De verhoogde opname van geoxideerde cholesterol esters door de lever bleek gekoppeld aan een verhoogde gal secretie. Dit versnelde transport van lipide oxidatie Produkten blijkt ook door SR-BI te worden uitgevoerd. Net als bij natieve cholesterol esters blijkt de opname van cholesterol esters rembaar te zijn met substraten voor SR-BI. Ook een verandering van SR-BI expressie in de lever door middel van estradiol injecties of een cholesterol rijk dieet blijkt direct gerelateerd te zijn met de opname van geoxideerde cholesterol esters. SR-BI is dus op twee-voudige wijze betrokken bij de anti-atherogene werking van HDL. Deze receptor verzorgt zowel de lever opname van natieve cholesterol esters in HDL tijdens het normale reverse cholesterol transport en helpt tevens bij de
Abbreviations
AcLDL ACTH apo CE CEOOH CETP CLA CVD DMEM EC EE FC HDL hCG KC LCAT LDL LPL OxLDL PC PBS poly I PS SDS SR VLDLacetylated low density lipoprotein adrenocoticotropic hormone apolipoprotein
bovine serum albumin cholesterol ester
cholesterol ester hydroxide cholesterol ester
cholesteryl ester transfer protein CD 36 and LIMPII analogous cardio vascular disease
Dulbecco's modified Eagle's medium endothelial cells
17a-ethinyl estradiol free cholesterol
high density lipoprotein human chorionic gonadotropin intermediate density lipoprotein
cells lecithin cholesterol low density lipoprotein lipoprotein lipase
l)amino) oxidized low density lipoprotein
parenchymal cells phosphate buffered saline polyinosinic acid
phosphatidylserine sodium dodecyl sulphate scavenger receptor