activiteit op bedrijventerreinen
2
De laatste jaren is er een discussie ontstaan over het belang van bedrijventerreinen. Verschillende partijen betwijfelen of het zinvol is nieuwe bedrijventerreinen aan te leggen (bij- voorbeeld milieudefensie 2007; VROm-raad 2006). Eén van de kritiekpunten is dat er sprake is van een groeiende vraag naar nieuwe bedrijventerreinen, omdat er zich in toenemende mate bedrijven en organisaties zouden vestigen waarvoor deze locatietypen oorspronkelijk niet zijn bestemd (Gorter e.a. 2007; Louw & Bontekoning 2007).1
Bedrijventerreinen zijn oorspronkelijk bestemd voor industriële en logistieke bedrijven die in woonwijken milieu- en geluidsover- last zouden veroorzaken. De nationale overheid probeert met het perifere detailhandels- en locatiebeleid bedrijventerreinen te reserveren voor deze specifieke bedrijfstypen en te voorko- men dat er winkels en kantoorgebouwen op bedrijventerreinen worden gevestigd (Louw e.a. 2004).
Ondanks dit beleid lijkt de sectorsamenstelling op bedrijven- terreinen te veranderen. Dienstverlenende bedrijven nemen op deze locaties een steeds groter aandeel in. Dat wordt duidelijk als we kijken naar de verdeling van de werkgelegen- heid. Het aandeel werkgelegenheid in de diensten (inclusief overheidsdiensten) is op bedrijventerreinen gegroeid van 26 procent in 1996 naar 34 procent in 2003 (Louw & Bontekoning 2007). Het aandeel werkgelegenheid in de industrie is tussen 1996 en 2003 juist gedaald: van 52 naar 44 procent.
De bedrijfslocatiemonitor (BLm)2 geeft, op basis van de loca-
tietypevoorkeuren van bedrijven, aan dat deze veranderende sectorsamenstelling zal voortduren (Arts e.a. 2005). Indirect wordt dus verondersteld dat er de komende jaren vaker dien- sten zullen zijn gevestigd op bedrijventerreinen.3 Aanvullend
stelt de VROm-raad in het advies Werklandschappen (2006) dat door de verdienstelijking van de economie in toenemende mate zelfs de bedrijven die oorspronkelijk zijn gevestigd op bedrijventerreinen, ook goed in bebouwd gebied gevestigd en ingepast kunnen worden.
In de discussie over bedrijventerreinen spelen aannames over het type bedrijvigheid op bedrijventerreinen een belangrijke rol. Dit is opvallend, want de empirische onderbouwing van deze aannames is nog zeer beperkt.4 met andere woorden, er is nog
maar weinig objectief inzicht in de ontwikkelingen op bedrijven- terreinen en de soort bedrijven die daar zijn gevestigd.
In dit hoofdstuk brengen we, voor de periode 1999-2006, daarom in kaart wat voor bedrijven er op bedrijventerreinen te vinden zijn. Daarvoor verkennen we eerst in hoeverre de
samenstelling van de economische activiteit op bedrijventer- reinen per landsdeel verschilt. We inventariseren tot welke sector de bedrijven behoren en we bekijken hoe groot ze zijn. Deze analyse geeft onder andere inzicht in de omvang van bedrijven op bedrijventerreinen in vergelijking met elders gevestigde bedrijven. Dit is belangrijk omdat schaalvergroting van bedrijven vaak wordt genoemd als een mogelijke oorzaak voor de trek van meer dienstverlenende activiteiten naar bedrijventerreinen (Van Dinteren & Bos 2007). Tot slot verken- nen we in hoeverre de sectorsamenstelling en omvang van de bedrijven op bedrijventerreinen per landsdeel verschillen.
2.1 Werkgelegenheidssamenstelling op
bedrijventerreinen
In figuur 2.1 is de totale werkgelegenheid op bedrijventer- reinen voor heel Nederland weergegeven, uitgesplitst naar sector. Net zoals de totale werkgelegenheid (zie hoofdstuk 1 van de Verdieping) wordt ook de werkgelegenheid op bedrij- venterreinen gekenmerkt door een groeipatroon dat de con- junctuur volgt.
De totale werkgelegenheid op bedrijventerreinen groeit van 1999 tot 2001 van 2,2 naar 2,4 miljoen banen om vervolgens in de periode tot 2005 te dalen naar 2,3 miljoen banen. In 2006 is de werkgelegenheid op bedrijventerreinen weer gegroeid tot het niveau van 2001, ongeveer 2,4 miljoen banen.
In figuur 2.2 valt tevens op dat het aantal banen in de indus- triële en logistieke sector het grootst is. Wel is het aandeel van deze twee sectoren in de totale werkgelegenheid op bedrijventerreinen teruggelopen van 70 procent in 1999 tot 65 procent in 2006. De daling komt grotendeels voor rekening van de afname in de werkgelegenheid in de industrie. Voor de situatie voor Nederland als geheel geldt dat zowel absoluut als relatief het aandeel banen in de dienstensectoren toeneemt op bedrijventerreinen.
Wanneer we Nederland verdelen in drie landsdelen – de Rand- stad, de intermediaire zone en de periferie – dan blijken de bedrijventerreinen per landsdeel aanzienlijk te verschillen (zie figuur 2.2). Zo maken de industrie en de logistiek in de periferie nog steeds 71 procent van het aantal banen uit, terwijl dit aan- deel in de Randstad nog maar 58 procent bedraagt. Daarnaast is de logistiek in de Randstad, door de aanwezigheid van de haven van Rotterdam en het vliegveld van Amsterdam, een omvangrijkere bron van werkgelegenheid dan in de andere
Werkgelegenheidsgroei op bedrijventerreinen
34
landsdelen. Tot slot valt ook het grote aandeel van de zakelijke dienstverlening in de werkgelegenheid op bedrijventerreinen in de Randstad op. Verklaring hiervoor is het grote aantal hoofd- kantoren en holdings dat in de regio Amsterdam is gevestigd. Op lagere schaalniveaus dan landsdelen (zoals COROP-gebie- den) zijn dergelijke regiospecifieke effecten soms bijzonder dominant. Een goed voorbeeld hiervan is het bijzonder grote aandeel in de werkgelegenheid op bedrijventerreinen van de consumentendiensten in de COROP ‘Het Gooi en Vechtstre-
ken’. Dit aandeel is zo groot dankzij het mediapark in Hilver- sum, dat wordt gekenmerkt als een bedrijventerrein en veel bedrijven herbergt die vallen onder de consumentendiensten. Op een dergelijk schaalniveau kan één specifiek bedrijventer- rein, of in sommige gevallen zelfs één specifiek bedrijf, een groot effect hebben. Dit schaalniveau kan weliswaar interessant zijn, maar biedt weinig inzicht in de meer algemene ontwik- kelingen. Daarom beperken wij ons hier tot de analyses op landsdeelniveau.
Figuur 2.1
Werkgelegenheid op bedrijventerreinen per sector, 1999-2006
Figuur 2.2
Werkgelegenheid op bedrijventerreinen per sector per landsdeel, 1999-2006
x 1.000
Industrie Logistiek
Consumentendiensten Zakelijke diensten Overheid en kwartaire sector
0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Randstad 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Intermediaire zone 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 x 1.000 x 1.000 x 1.000 Periferie 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Industrie Logistiek Consumentendiensten Zakelijke diensten
Ondanks de hierboven beschreven niveauverschillen zijn de ontwikkelingen in de werkgelegenheidssamenstelling op bedrijventerreinen nagenoeg identiek voor de drie lands- delen. Het aandeel van de industrie en logistiek in de werk- gelegenheid op bedrijventerreinen neemt in elk landsdeel met ongeveer 5 procentpunt af. In elk landsdeel is deze daling grotendeels toe te schrijven aan de afname van de werkgelegenheid in de industrie. In geen enkel landsdeel neemt de absolute werkgelegenheid op bedrijventerreinen in de logistiek namelijk af. Deze ontwikkelingen zijn beter zichtbaar wanneer we niet naar de absolute ontwikkelin- gen in de werkgelegenheid kijken, maar naar de groei in de