5. Hoe maken we de duurzaamheidsagenda waar?
5.3. Samenhang andere opgaven / kaders
Een economisch, ecologisch en sociaal duurzaam Almere, kent naast de duurzaamheidsagenda nog andere belangrijke opgaven. Waar mogelijk maken we in die opgaven de verbinding met de
duurzaamheidsagenda.
> Een toegankelijke woningmarkt met voldoende betaalbare woningen en een woningaanbod dat bijdraagt aan een gebalanceerde bevolkingssamenstelling. In de toekomst zullen de
energielasten onbetaalbaar worden, en om dat te voorkomen is het essentieel om op duurzame energie in te zetten. Inmiddels biedt ongeveer 75% van de hypotheekverstrekkers de
mogelijkheid op een hogere hypotheek als het voor verduurzaming van het huis gebruikt wordt.
> Versterking van het economisch vestigingsklimaat; voor bedrijven zijn er aantrekkelijk locaties, de lokale arbeidsmarkt sluit goed aan op de vraag naar werknemers in Almere en de regio, de beroepsbevolking is geschoold voor de toekomst en Almere heeft door banengroei een
hoeveelheid werkgelegenheid die past bij een grote stad waardoor werken buiten Almere geen noodzaak, maar een keuze is.
> Goede en betaalbare regionale bereikbaarheid blijft een aandachtspunt, vooral op het gebied van openbaar vervoer – als duurzamere vorm van regionale mobiliteit. De betaalbaarheid van mobiliteit is voor de Almeerders die in de regio werken ook een belangrijk aandachtspunt.
> Een gezonde bevolking, waarbij het zowel over de lichamelijke als de mentale gezondheid gaat.
Specifiek aandacht gaat uit naar het tegengaan van overgewicht en eenzaamheid. Voedsel is hierbij een belangrijk thema, maar ook mogelijkheden om te recreëren in het groen en water in en om Almere dragen hieraan bij.
> Vergrijzing van de bevolking, we werken aan een prettige leefomgeving voor ouderen en zorgen we voor goede ondersteuning waar nodig. De energie transitie biedt kansen om tijdens
aanpassingen in woningen voor duurzaamheid, direct ook de leefbaarheid te vergroten zodat mensen langer thuis kunnen blijven wonen.
> Een bij een grote stad passend voorzieningenniveau, werken aan een goed aanbod op het gebied van onderwijs, cultuur, vrije tijd dat aansluit op de behoefte in de stad en dat complementair is aan het aanbod in de regio.
> Vernieuwing van gebieden in de stad die wat verouderd raken en waar de leefbaarheid een impuls nodig heeft, waarbij we niet alleen naar benodigde fysieke ingrepen kijken maar ook aandacht hebben voor maatregelen in het sociale en economische domein.
> Digitalisering, waarbij er kansen liggen in het toepassen van technologie in gemeentelijke dienstverlening en het beheer van de stad, uiteraard met oog voor privacy en de publieke verantwoordelijkheid van de gemeente. Daarnaast zijn er de gevolgen van digitalisering in de samenleving; dat biedt kansen én vraagstukken.
> Implementatie van de Omgevingswet; deze biedt kansen om duurzaamheid integraal mee te nemen in omgevingsvisies en omgevingsplannen.
BIJLAGE: PROCES DUURZAAMHEIDSAGENDA
Het opstellen van de duurzaamheidsagenda is begonnen in de zomer van 2018. Naar aanleiding van het coalitieakkoord zijn we begonnen met het nadenken over hoe breed of smal de
duurzaamheidsagenda vormgegeven zou moeten worden. De sustainable development goals zijn de meest brede vorm van duurzaamheid, en een thematische focus op energie en circulaire economie de meest smalle variant. Een tussenvariant was een focus op een aantal thema’s die direct met
duurzaamheid te maken hebben.
Gezien de geschiedenis van Almere, en de huidige duurzaamheidsuitdagingen die wereldwijd spelen, leek een midden variant een goede mogelijkheid. Deze is verder uitgewerkt aan de hand van sessies met interne en externe experts om de wereldwijde problematiek te koppelen aan de specifieke situatie in Almere. Hieruit kwam naar voren dat er op drie thema’s een grote opgave ligt: de energie transitie, de circulaire economie en duurzame mobiliteit. Ecologie en klimaatadaptatie zijn relatief goed
geregeld in Almere, maar hebben wel specifieke aandachtspunten waar verbetering nodig is. Voedsel is vanuit de ontwikkelingen in Almere met de Floriade, de Flevocampus en Oosterwold een thema wat niet kan ontbreken, en kan een grote bijdrage leveren dankzij de CO2 uitstoot die met deze sector gepaard gaat.
Het overzicht van de verschillende thema’s, de urgentie voor Almere zijn voorgelegd aan het college via een thema uur, en het college heeft een voorkeur voor deze midden variant uitgesproken, waarbij ze voedsel ook als belangrijk thema hebben opgenomen.
In december 2018 is, in de ronde stadsgesprekken, ook de duurzaamheidsagenda meegenomen.
Tijdens deze gesprekken zijn inwoners ook gevraagd naar hun voorkeur voor de verschillende thema’s en welk thema ze dan belangrijker vinden dan andere thema’s. Hieruit kwam de volgende prioritering:
1) Energie
2) Afval (circulaire economie) 3) Stadsnatuur (ecologie) 4) Mobiliteit
5) Voedsel
6) Klimaatadaptatie
Deze prioritering komt grotendeels overeen met die van het college, bewoners geven aan natuur erg belangrijk te vinden, en dit is ook meegenomen in de uitwerking van de duurzaamheidsagenda.
Naast bewoners zijn ook bedrijven en (semi) publieke organisaties geconsulteerd over de
duurzaamheidsagenda. Via de Mayor League of Entrepreneurs is de wethouder in gesprek geweest met de grote bedrijven over duurzaamheid, wat daarin belangrijk was en hoe bedrijven daar mee om gaan. Bedrijven gaven aan dat het belangrijk is dat de overheid het goede voorbeeld geeft, dat een gelijk speelveld kan helpen om de markt ruimte te bieden te innoveren op duurzaamheidsvlak, en dat gedragsverandering ook een belangrijk onderdeel van verduurzaming is.
Tijdens een gesprek met de (semi) publieke werkgevers is vooral ook gekeken naar de rol die zij kunnen hebben, bijvoorbeeld op vastgoed en personeelsbeleid. De (semi) publieke werkgevers gaven aan dat het belangrijk is rekening te houden met de stimulerende activiteiten die zij al ondernemen in de stad, en daar ook ruimte aan te geven vanuit gemeentelijk beleid.
In maart 2019 hebben ook de stadsgesprekken rondom de economische agenda plaatsgevonden, en circulaire economie was een aparte tafel. Met verschillende bedrijven hebben we een goed gesprek gevoerd over de focus van de circulaire economie, en hoe dat versterkt kan worden in Almere. De
focus op twee bedrijventerreinen, de Steiger en de Vaart, en de combinatie met onderwijs werden hierin als zeer belangrijk gevonden voor het groeien van deze economische sector.
Daarnaast heeft de wethouder de afgelopen negen maanden verschillende bezoeken gebracht aan bedrijven, initiatieven en bewoners op de zes duurzaamheidsthema’s. Deze bezoeken hebben laten zien dat er al ontzettend veel enthousiasme in de stad is op dit onderwerp, en dat dit enthousiasme ook wordt omgezet in actie door betrokken bewoners en bedrijven. Deze voorbeelden willen we graag uitbreiden en vergroten zodat meer mensen enthousiast worden.
Nadat we een eerste versie van de concept duurzaamheidsagenda hebben gemaakt, is er bij twee externe partijen een second opinion aangevraagd om te evalueren of we hiermee op de goede weg zijn, of er essentiële onderdelen missen, of anderszins zaken toegevoegd zouden moeten worden.
Prof. dr. ir. A. van Timmeren, Hoogleraar Environmental Technology & Design - Afdeling Urbanism heeft vanuit zijn expertise een kwalitatieve second opinion gedaan op de concept
duurzaamheidsagenda. Hij concludeerde het volgende:
> Kernaspecten om werkelijke (en volhoudbare) duurzaamheid te bereiken zijn: schaalvergroting, systeemverandering, toekomstbestendigheid en leefbaarheid.
> Er is een duidelijke ontwikkelstrategie nodig langs alle thema’s met een duidelijke eigenaar.
> Gedragsverandering heeft de meeste impact en vraagt dus om prioritering.
Daarnaast heeft Primum, een duurzaamheidsadviesbureau gespecialiseerd in de CO2 prestatieladder, een kwantitatieve second opinion gedaan. Zij hebben de voorgestelde maatregelen doorgerekend op CO2 impact om te kijken of we op de goede weg zijn om de CO2-uitstoot drastisch te verminderen met 49% in 2030 en 95% in 2050. Zij concluderen het volgende:
> Met de maatregelen die in de agenda staan zijn we op de goede weg om de 49% reductie doelstelling in 2030 te halen.
> Met duurzame gebiedsontwikkeling is een grote CO2 besparing te behalen: 51% van de CO2 uitstoot van huishoudens komt van het mijnen van grondstoffen en de bouw van huizen, en 18% komt van renovatie en vervanging (7,2 ton CO2/jaar per huishouden x 60.000 nieuwe woningen is 420.000 ton potentiële CO2 besparing).
In de zomermaanden en het najaar hebben we gebruik gemaakt van het duurzaamheidsspel om met bewoners te praten over de mogelijke maatregelen die onder de transities en interventies zouden kunnen vallen. Het spel is in twee varianten gespeeld: een bordspel en een groot canvas waar mensen op konden staan.
Het duurzaamheidsspel plaatst bewoners in de rol van gemeenteraad om ook de keuzes te maken die in werkelijkheid gemaakt moeten worden. Er zijn 3 rondes in het spel. In de eerste ronde moet binnen 1 thema, bijvoorbeeld energie, een keus gemaakt worden uit 3 maatregelen, de maatregel die men het meest aansprekend/belangrijk vindt krijgt 1 fiche. Zo worden alle thema’s langsgelopen. In ronde twee kunnen mensen dan nog kiezen of ze tussen de thema’s willen schuiven met fiches, bijvoorbeeld als ze voedsel belangrijker vinden dan stadsnatuur kunnen ze het fiche verplaatsen. In ronde drie gaat het er om een meerderheid voor 1 of meerdere maatregelen te vormen. De mededeling is ook dat deze maatregelen expliciet aan de raad worden meegegeven Een meerderheid ontstaat als er het aantal spelers +2 fiches op 1 maatregel liggen. Bijvoorbeeld met 6 spelers moeten er dus 8 fiches op 1 maatregel liggen om een meerderheid te hebben. Deze ronde zorgt altijd voor een leuke discussie en wordt erg enthousiast door bewoners ontvangen. Reacties van iedereen zijn erg positief over het
spel, het interactieve deel wordt goed ontvangen, wel vinden sommige mensen het veel verschillend maatregelen die lastig allemaal te onthouden zijn. Hieronder een overzicht van de maatregelen die een meerderheid hebben gekregen, in volgorde van hoe vaak ze gekozen zijn:
• Ultradiepe geothermie als duurzame warmtebron (of andere vernieuwende bronnen van duurzame warmte)
• Meer fietsvoorzieningen: fietsenstallingen en een veilig gevoel bij de fietsroutes (verlichting)
• Ecologische verbindingen
• Stimuleren duurzaam gedrag op scholen
• Regionale producten lokaal beschikbaar maken
• Voedselverspilling tegengaan
• Hulp voor bewoners bij energiezuinig maken van huizen
• Duurzame gebiedsontwikkeling
• Initiatieven van bewoners op duurzaamheid ondersteunen
• Vergroten diversiteit groen
• De Steiger en de Vaart als circulaire hubs
• Meer duurzame energie opwek met zonne- en windenergie
• Elektrische laadpalen, ook voor scootmobielen
• Innovatieve voedselproductie dicht bij de consument
Maatregelen die een meerderheid van de stemmen van de deelnemers kregen zijn expliciet verwerkt in het uitvoeringsprogramma voor 2020. Algemener zijn de uitkomsten meegenomen in deze
definitieve duurzaamheidsagenda. Het spel is in totaal gespeeld met iets van 70-80 mensen met diverse leeftijdsgroepen: kinderen vanaf 6 jaar, VMBO studenten, MBO en HBO studenten en volwassenen tot en met 70/80 jaar. We zijn in verschillende stadsdelen geweest om het spel te spelen: ’t Kardoes, de buurtkamer, en Huis van de Waterwijk in Centrum, een bewonersavond in Almere Buiten, een wandelgroep in Almere Poort, bij het Voedselloket in Almere Haven, en tijdens het 10-jarig jubileum van Stad en Natuur op de Kemphaan. Ook hebben we inwoners gesproken die al betrokken zijn op het onderwerp duurzaamheid, en mensen die hier minder mee bezig zijn, en ook met specifieke doelgroepen die minder te besteden hebben en met inwoners met een niet
Nederlandse nationaliteit.
Ook hebben we in de zomer allerlei bedrijven, partners en andere maatschappelijke organisaties betrokken bij het opstellen van het uitvoeringsprogramma 2020. In werksessies per transitie en interventie hebben partijen meegedacht over de specifieke projecten die we, gezamenlijk, volgend jaar op willen pakken. Deze projecten hebben we uitgewerkt met concrete resultaten, activiteiten,
projectteam, etc. de uitkomsten hiervan zijn te vinden in het uitvoeringsprogramma 2020.
Op 18 november organiseren we een moment waarbij bedrijven en andere betrokken organisaties gezamenlijk kunnen aangeven wat zij gaan doen op het gebied van duurzaamheid; welke concrete acties onderneemt ieder van hen om bij te dragen aan de duurzaamheidsagenda. Dit zal een levend beeld zijn, waar steeds meer bedrijven en organisaties bij aan kunnen haken en laten zien wat zij gaan doen. Zodra de duurzaamheidsagenda is vastgesteld zullen wij als gemeente daar ook ons uitvoeringsprogramma aan toe voegen.
BIJLAGE: WETTELIJKE VERPLICHTINGEN
Overzicht wettelijke verplichtingen duurzaamheid
Thema Wettelijke verplichting Voldoen we? Matchende transitie &
interventie
CO2 uitstoot
49% vermindering van co2 uitstoot in 2030 ten opzichte van 1990, en 95% in 2050.
Nee Hier dragen de meeste
thema’s aan bij. Vooral energie, circulaire economie en mobiliteit, en daarmee dus ook de 3 interventies.
Met de uitvoering van de duurzaamheidsagenda zijn we wel goed op weg richting 2030
Voor alle nieuwbouw, zowel woningbouw als utiliteitsbouw, geldt dat aanvragen van de omgevingsvergunning vanaf 1 juli 2020 moeten voldoen aan de eisen voor bijna energie neutrale gebouwen (BENG) (Label C).
Ja Transitie duurzame
gebiedsontwikkeling
Energie Per 1 juli 2018 moet alle nieuwbouw aardgasvrij gebouwd worden
Ja Transitie duurzame
gebiedsontwikkeling
In 2030 gaat de aardgas kraan in Groningen dicht Nieuwbouw is aardgasvrij, maar
Besparing en potentie voor opwek n.a.v.
klimaatakkoord
Ja Interventie energie en warmte opwek
Per 2021 is het verplicht een warmteplan te hebben
Ja Interventie energie en warmte opwek
Per 1 januari 2019 moet alle nieuwe
overheidsgebouwen voldoen aan de BENG (bijna energie neutrale gebouwen) eisen en vanaf 1-1-2021 alle overige gebouwen.
Thema Wettelijke verplichting Voldoen we? Matchende transitie &
interventie Per 1 januari 2023 Labelverplichting bestaande
kantoorgebouwen; verbod om kantoorgebouwen groter dan 100 m2 in gebruikt te hebben zonder een geldig energielabel met een energie-index van 1,3 (vergelijkbaar met label C) of beter.
Ja, We hebben
Per 1 januari 2019. Activiteitenregeling
milieubeheer: Degene die de inrichting drijft neemt alle energiebesparende maatregelen (uit Erkende Maatregelen Lijst EML Energieakkoord) met een terugverdientijd van vijf jaar of minder,
uitzonderingen zijn mogelijk,
Bedrijven en instellingen die meer dan 50.000 kWh elektriciteit of 25.000 m3 aardgas (equivalent) per jaar verbruiken rapporteren uiterlijk op 1 juli 2019 en daarna eenmaal per vier jaar aan het bevoegd gezag welke energiebesparende
LAP: < 100 kg huishoudelijk restafval per persoon per jaar in 2020, <35 kg afval in 2025
Proefwijken halen
kantoorgebouwen > 100m².) wordt tot 2030 aangescherpt van 1 naar 0,5. Met de milieuprestatie-grenswaarde (verplicht bij aanvragen omgevingsvergunning sinds 2013) wordt bewerkstelligd dat bij gebouwen ook rekening wordt gehouden met de milieubelasting van materialen om de emissie van onder andere broeikasgassen en de uitputting van grondstoffen te reduceren.
Nee Transitie duurzame
gebiedsontwikkeling
Mobiliteit Vanuit het Programma Aanpak Stikstof (PAS) lagen er normen voor luchtkwaliteit. Deze worden aangepast o.b.v. de nieuwe richtlijnen
Nog onduidelijk Interventie Duurzame mobiliteit
Thema Wettelijke verplichting Voldoen we? Matchende transitie &
interventie Vanuit EU Omgevingslawaai richtlijn liggen er
normen voor opstellen Actieplan, ALLE wegen (dus ook 30 km/u) geluidhinder. Bij toename 1.5 dB geluid gemeentelijke wegen, verplichting maatregelen overwegen en bevolking in kennis stellen. 1-1-2021
Vanaf 2025: alle nieuwe bus concessies zero emissie.
Voedsel Geen wettelijke verplichtingen. Wel deze ambitie:
De Rijksoverheid stimuleert duurzame productie van voedsel. Producenten houden bij die productie rekening met het milieu en met het klimaat.
Overheid helpt bedrijven bij duurzame voedselproductie.
Nee Interventie gezond voedsel
Fosfaatrechten: Vanaf 1 januari 2018 is het stelsel van fosfaatrechten voor melkvee in werking. Doel van dit stelsel is om te zorgen dat de
fosfaatproductie onder het Europese fosfaatplafond van 172,9 miljoen kilo komt.
Heeft Gemeente
PAS: In 2030 tot een netto reductie van de ammoniakemissie van ten minste 10 kiloton per jaar ten opzichte van het jaar 2013.
Interventie gezond voedsel
Ecologie Sinds 1 januari 2017 is de Wet natuurbescherming (Wnb) van kracht. Deze wet is een
samenbundeling en aanpassing van de
Natuurbeschermingswet (gebiedsbescherming), de Flora- en faunawet (soortbescherming) en de Boswet (bescherming houtopstanden). Voor alle handelingen, plannen en projecten geldt dat deze
Ja Interventie vergroten diversiteit groen
Thema Wettelijke verplichting Voldoen we? Matchende transitie &
interventie getoetst moeten worden aan de Wet
natuurbescherming. In de meeste gevallen is GS van de provincie het bevoegd gezag voor
ontheffing, vergunning etc. De wet gaat uit van het garanderen van “het behalen van de
instandhoudingsdoelen van gebieden”, “de gunstige staat van instandhouding van soorten” en het “behoud van areaal aan houtopstanden”.
Naast de Wet natuurbescherming geldt het regime van het NatuurNetwerk Nederland (NNN,
voorheen EHS). Dit is een gebiedsbescherming die voor een groot deel over andere gebieden gaat dan welke onder de Wnb zijn beschermd.
Provincie is bevoegd gezag voor het toetsen van activiteiten in en nabij de NNN. Hiervoor hanteert de provincie een ‘ja-mits-benadering’. Het uitgangspunt is dat maatschappelijke en economische ontwikkelingen zo vorm krijgen dat ze de ecologische ontwikkelingen niet
belemmeren maar versterken.
Ja Interventie vergroten diversiteit groen
Het Rijk heeft het Internationaal
Biodiversiteitsverdrag (Verdrag van Rio de Janeiro) geratificeerd. De aangesloten landen verplichten zich de biodiversiteit (zowel) in hun eigen land te beschermen (als ook geëigende maatregelen te nemen ter ondersteuning van de bescherming van de biodiversiteit in de
ontwikkelingslanden.) De EU
Biodiversiteitsstrategie is hier een explicitering van.
Neutraal Interventie vergroten diversiteit groen en ecologische
verbindingen
Klimaat-adaptatie
Bij ruimtelijke ingrepen en gebiedsontwikkeling, bijvoorbeeld in de openbare ruimte, moet een watertoets gedaan worden. Het doel van de watertoets is het waarborgen dat de
waterbelangen meegenomen worden in ruimtelijke plannen en besluiten. Ruimtelijke ingrepen mogen dus geen negatieve effecten hebben zoals wateroverlast, achteruitgaande waterkwaliteit of verdroging. De watertoets is verankerd in de Wet ruimtelijke ordening en de uitvoering opgenomen in artikel 3.1.6 van het Besluit ruimtelijke ordening.
Ja, waterschap
Met de deltabeslissing Waterveiligheid is het waterveiligheidsbeleid geactualiseerd. Dit beleid is erop gericht dat uiterlijk in 2050 de kans op overlijden door een overstroming voor ieder individu in Nederland kleiner of gelijk is aan 1 op 100.000 per jaar (0,001%).
Rijks
verantwoordelijk-heid
Deltaprogramma: ambitie om vanaf 2020 klimaat adaptief te handelen, zodat in 2050 het stedelijk
Nee Interventie klimaatadaptatie
Thema Wettelijke verplichting Voldoen we? Matchende transitie &
interventie gebied in Nederland klimaatbestendig, water- en
hitte robuust ingericht is en beheerd wordt.
Bodem-beheer
Hergebruik van grond en baggerspecie is geregeld in het Besluit bodemkwaliteit en in de Regeling bodemkwaliteit. Het Besluit kent een generiek – landelijk - beleidskader en geeft tevens de mogelijkheid aan gemeenten om gebiedsgericht beleid voor grondverzet vast te stellen.
In Almere is het door de gemeenteraad
vastgestelde gebiedsgerichte beleid beschreven in de Nota Bodembeheer.
Er wordt gestreefd naar zoveel mogelijk hergebruik van grond en baggerspecie, zodat minder primaire grondstoffen nodig zijn. De provincie brede Bodemkwaliteitskaart 2018 geeft de actuele kwaliteit van de bodem weer. Op grond van de functies en de kwaliteit van de bodem kan toetsing van de hergebruiksmogelijkheden van grond en baggerspecie plaatsvinden.
Ja Interventie circulaire bedrijvigheid