realiseren wat zij hopen,
moet zo groot mogelijk wordt
gemaakt
erik borgman
Politiek is een kwestie van geloven: de noodzaak tot herbronning van de christelijk-sociale beweging
55
daarvan door God vergeten’ (Lucas 12: 6; vgl. Mattheüs 10: 29) en ‘Kijk naar de vogels van de hemel: ze zaaien niet en maaien niet en oogsten niet, jullie hemelse Vader voedt ze’ (Mattheüs 6: 26; vgl. Lucas 12: 24).
Jezus’ verrijzenis en verheerlijking bevestigen volgens paus Franciscus Jezus’ blik als de blik van God zelf: ‘In hem is alles geschapen’ en ‘Hij be-staat voor alles en alles bebe-staat in hem’ (Kolossenzen 1: 16-17). Jezus’ blik ziet in dat wat is de oorspronkelijke bedoeling en de voorafschaduwing van de situatie waarin God ‘alles in alles’ zal zijn. Dit maakt volgens de paus een nieuwe vorm van geloof mogelijk:
Zo doen de schepselen van deze wereld zich aan ons niet meer voor als een puur natuurlijke werkelijkheid, omdat de Verrezene ze op mysterieuze wijze omgeeft en richt op een bestemming van volheid. Dezelfde bloemen op het veld en de vogels die Hij verwonderd aan-schouwde met zijn menselijke ogen, zijn nu vol van zijn lichtende tegenwoordigheid.8
Jezus wekt ons geloof in de mogelijkheden van alle mensen, alle dieren, alle planten en alle dingen doordat Hij niet alleen meer in onze blik zit en deze verlicht, maar met zijn verborgen heerlijkheid en zijn lichtende tegenwoordigheid aanwezig is in wat wij daarbij zien.
Een kwestie van geloven
In zijn preek op vrijdag 25 september tijdens de eucharistieviering in Madison Square Garden in New York sprak paus Franciscus op een verge-lijkbare manier over het sociale leven. Grote steden, zegt de paus, herinne-ren ons aan de diversiteit aan menselijke cultuherinne-ren en de veelheid aan ma-nieren die mensen ontdekt hebben om de zin van het leven uit te drukken. Maar achter deze fascinerende façade gaan velen schuil die niet gezien worden:
Het zijn de vreemdelingen, de kinderen die geen onderwijs krijgen, degenen die geen ziektekostenverzekering hebben, de dak- en thuis-lozen, de vergeten ouderen. Deze mensen staan aan de kant van onze brede lanen en bevolken onze straten in een oorverdovende anonimi-teit. Zij worden deel van een stedelijk landschap dat steeds meer nor-maal gevonden wordt, door onze ogen, maar met name door ons hart. Wat ons echter uiteindelijk met hoop vervult, zegt paus Franciscus, is dat Jezus nog steeds door onze straten wandelt, dat Hij deel uitmaakt van het
De belofte van het christelijk-sociaal denken
56
leven van mensen en met ons verbonden is in een omvattende heils-geschiedenis.
Een hoop die ons bevrijd uit lege ‘verbanden’, uit abstracte analyses of gerichtheid op het sensationele. Een hoop die niet bang is voor betrokkenheid, die werkt als zuurdesem daar waar we ook maar leven en werken. Een hoop die ons, zelfs te midden van de smog de aanwe-zigheid van God nog doet zien als hij voortgaat met wandelen door de straten van onze stad.9
Kunnen we geloven dat God voortgaat met door de straten van onze stad te wandelen? Ooit was de christelijk-sociale traditie een poging om de wereld van de politiek met de wereld van het geloof te verbinden. Vervolgens werd het, na de Tweede Wereldoorlog, steeds meer een manier om uit het geloof een politiek programma af te leiden dat ook onderschreven kon worden door mensen die het geloof waar het uit voortkwam niet deelden. Nu moe-ten we echter concluderen dat wanneer de gelovige bronnen niet meer stromen, de christelijk-sociale traditie stilstaand en dood water wordt. Kunnen we geloven in ongekende mogelijkheden, in werkelijk nieuwe
dingen, in genade die ons gegund wordt, in God die ons die actief gunt en met ons verbonden blijft?10
Politiek is een kwestie van willen, zeiden de sociaaldemocraten lang. Misschien wordt het tijd om te zeg-gen: politiek is een kwestie van ge-loven. Niet van geloven in de poli-tiek, maar van een politiek die gelooft dat het zin heeft zich in dienst te stellen van wat er nog niet is, maar wat onherroepelijk beloofd is en bezig is aan te breken. We weten niet wat het is, maar wij zullen erdoor gered worden.
Noten
1 Zie voor een alternatief hiervoor, in het spoor van het religieuze leven binnen de rooms-katholieke kerk: Erik Borg-man, ‘Onrust die vrede geeft. Religieus leven als gehoorzaamheid’, Tijdschrift
voor theologie 55 (2015), nr. 1, pp. 37-58.
2 Preek ‘Een spel van blikken, in staat om geschiedenis te transformeren’ (21
sep-tember 2015), no. 8; zie http://www. rkdocumenten.nl/rkdocs/index. php?mi=600&doc=6069
3 De volgende Bijbelcitaten zijn in begin-sel naar de Willibrordvertaling van 1995, met soms een kleine aanpassing; zie http://www.willibrordbijbel.nl. 4 Zie Catechismus van de Katholieke Kerk
(11 oktober 1992), nr. 340. Franciscus verwijst ernaar in Laudato Si’, nr. 86;
Politiek is een kwestie van
willen, zeiden de
sociaal-democraten lang. Misschien
wordt het tijd om te zeggen:
politiek is een kwestie van
geloven
erik borgman
Politiek is een kwestie van geloven: de noodzaak tot herbronning van de christelijk-sociale beweging
57
zie de officiële Nederlandse vertaling van het Secretariaat van het Rooms-Katholiek Kerkgenootschap in Neder-land online (http://www.rkdocumen-ten.nl/rkdocs/index.php?mi=600& doc=5000) of in druk (Bunnik, 2015). 5 Thomas van Aquino, Commentaria in
octo libros Physicorum, liber 2, lectio 14.
6 Vgl. Maarten Hajer en Ton Dassen,
Slimme steden. Opgave voor 21e eeuw in beeld. Rotterdam: NAi, 2014.
7 Laudato Si’, nr. 97.
8 Laudato Si’, nr. 100.
9 Preek ‘God is in de stad’ (25 september 2015), zie http://www.rkdocumenten. nl/rkdocs/index.
php?mi=600&doc=6080
10 Dit is niet alleen een vraag aan de chris-telijk-sociale beweging, maar ook aan de kerk, haar identiteit en haar struc-tuur. Zie voor reflecties hierop mijn boek Waar blijft de kerk? Gedachten over
opbouw in tijden van afbraak. Baarn:
58
Er zijn nog momenten dat hij de naam Colijn niet kan horen. Henk van Zuthem maakte als kind de crisis in de jaren dertig mee. Zijn vader, arbeider, werd ontslagen en ontving een minimale steunuitkering van de staat. ‘De manier waarop hij en al die andere werk-loze arbeiders door het kabinet-Colijn wer-den behandeld en afgescheept, was schan-dalig’, vertelt de 86-jarige Van Zuthem.
Tweemaal per dag moesten werklozen zich melden bij ‘de steun’, het steunbureau, en een stempel halen om zo aan te tonen dat ze niet stiekem een zwart baantje hadden en daadwerkelijk recht hadden op een uit-kering. In 1934 werd de werklozenuitkering verlaagd. De regering wilde vasthouden aan de Gouden Standaard en zag zich genood-zaakt bezuinigingen door te voeren en de steunuitkering met tien procent te korten. Van Zuthem, schamper: ‘En dan had Colijn nog de goedheid om werklozen een blik vlees te geven. Eén keer in de zes of zeven weken kregen ze bij “de steun” letterlijk wat vlees in blik toegeworpen. Ik weet nog precies hoe het klinkt, dat geluid van metaal op een zin-ken tafel.’ Zijn moeder was blij met het beet-je vlees, maar voor de jonge Henk was het een vernederende ervaring. ‘Werkloze arbeiders hadden niets te vertellen. Ze werden niet als mens gezien, maar als lastpakken.’
In feite lag daar, in de crisisjaren, de kiem voor Van Zuthems latere inzet voor de chris-telijk-sociale beweging en meer arbeids-medezeggenschap. Hij was na zijn studie een aantal jaren werkzaam als
bedrijfssocio-loog bij het kunstvezelconcern aku, een voorloper van akzo. In 1961 promoveerde hij op De integratie van de onderneming als sociologisch vraagstuk. Twee jaar later werd hij hoogleraar bedrijfssociologie aan de vu in Amsterdam. In 1968 werd hij ook buiten-gewoon hoogleraar bedrijfssociologie in Delft, en in 1974 aanvaardde hij een hoog-leraarschap de Technische Universiteit in