Resultaten van melkveebedrijven

Op basis van het Bedrijven-Informatienet van het LEI (het Informatienet) (zie bijlage 3) kan inzicht worden gegeven in de economische resultaten van de verschillende groepen bedrijven uit het viergroepenmodel. Het Informatienet werkt met een steekproefpopulatie van bedrijven tussen 16 en 1.200 Europese grootte-eenheden (ege). Hele kleine bedrijven worden dus niet gerepresenteerd. Ongeveer de helft van de bedrijven in gebieden met natuurlijke handicaps zijn melkveebedrijven. Daarom besteden we in deze paragraaf speciale aandacht aan de in- komenssituatie van melkveebedrijven.

Opbrengsten per koe in gebieden met natuurlijke handicaps iets lager

De opbrengsten per koe kunnen sterk verschillen tussen bedrijven, onder andere als gevolg van verschillen in technische resultaten, kwaliteit en prijzen van de producten. De opbreng- sten per koe liggen in de gebieden met natuurlijke handicaps op een iets lager niveau dan in de gebieden zonder handicaps (zie tabel 3.6).

Dat verschil wordt overigens veroorzaakt door lagere opbrengsten die los staan van de rundveehouderij. In de gebieden met natuurlijke handicaps zijn de overige inkomsten per koe lager: het gaat daarbij bijvoorbeeld om minder inkomenstoeslagen, zoals snijmaïspremies. Bij de melk- en zuivelopbrengsten zijn de verschillen beperkt.

Kosten per koe in gebieden met natuurlijke handicaps ook iets lager

De betaalde kosten en afschrijving per koe liggen op bedrijven in gebieden met natuurlijke handicaps iets lager dan in de andere gebieden (zie tabel 3.6). Dit wordt vooral veroorzaakt door lagere uitgaven aan loonwerk en lagere betaalde rente. Dit kan te maken hebben met het vrijwel ontbreken van varkens en akkerbouw op de bedrijven in de gebieden met natuurlijke handicaps. Het verschil in opbrengsten en betaalde kosten per koe leidt tot een bedrijfswinst van 611 euro per koe op bedrijven die alleen voedsel produceren, zowel in gebieden met als

Tabel 3.6 Resultaten van melkveebedrijven, 2002 (euro per melkkoe)

Gebieden zonder Gebieden met

natuurlijke handicaps natuurlijke handicaps

⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯

geen v.a. met v.a. geen v.a. met v.a.

Opbrengsten 3.262 3.278 3.151 3.098

w.v. melk 2.573 2.554 2.586 2.520

omzet en aanwas 300 274 232 260

overige 389 451 333 318

Betaalde kosten en afschrijving 2.651 2.623 2.540 2.346

w.v. veevoer 597 534 573 522

kosten voor materiele activa 753 816 804 803

loonwerk 192 194 144 130

financiering 345 343 307 266

overig 764 736 711 625

Bedrijfswinst normale bedrijfsvoering 611 656 611 752

Berekende kosten 1.858 1.791 1.996 2.063

w.v. arbeid 1.250 1.177 1.343 1.433

vermogen 608 614 653 630

Arbeidsinzet (uren per koe) 61,8 57,6 64,2 69,7

zonder natuurlijke handicaps. Op bedrijven die naast voedsel ook verbredingsactiviteiten aan- bieden is de bedrijfswinst per koe hoger: ruim 650 euro in gebieden zonder natuurlijke handicaps en zo'n 750 euro in gebieden met natuurlijke handicaps.

Wordt de blik verruimd tot de bedrijfseconomische kosten, dus inclusief de kosten voor eigen arbeid en kapitaal, dan slaat het beeld om: er is een duidelijke grotere inzet van arbeid vereist op de bedrijven in gebieden met natuurlijke handicaps. Ook de kosten van het totaal vermogen zijn hoger, zodat geconcludeerd kan worden dat er in de gebieden met natuurlijke handicaps meer met eigen vermogen wordt gewerkt. Dergelijke verschillen zijn ook al eerder geconstateerd voor bedrijven op veengrond (Van Everdingen en Jager, 2001).

Zelfzuivelen lijkt verbredingsactiviteit met hoogste opbrengst per koe

Als we kijken naar de opbrengsten uit verbredingsactiviteiten per koe1, dan blijken die in de gebieden met natuurlijke handicaps ongeveer drie keer zo hoog te zijn als in de gebieden zon- der natuurlijke handicaps (zie tabel 3.7). Het verschil wordt met name veroorzaakt door fors hogere opbrengsten voor zelfzuivelen. Kaasmakerij is dan ook bij uitstek een activiteit die traditioneel al veel in het Groene Hart voorkomt. Hierbij moet wel worden vermeld dat alle opbrengsten van de verzuivelde melk hier zijn opgenomen, dus zonder correctie voor de kos- ten die voor de melk zijn gemaakt. De bijdrage van het zelfzuivelen aan de winst is dan ook veel lager dan aan de omzet, want bij levering aan de fabriek zou die 253 euro per koe bij- voorbeeld al 200 tot 225 euro hebben opgebracht.

Tabel 3.7 Opbrengst uit verbredingsactiviteiten (v.a.) op melkveebedrijven, 2002 (euro per koe)

Gebieden zonder Gebieden met

natuurlijke handicaps natuurlijke handicaps

⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯

geen v.a. met v.a. geen v.a. met v.a.

Totaal opbrengst groene diensten 0 109 0 335

w.v. zelfzuivelen 0 36 0 253

natuurbeheer 0 22 0 27

werk voor derden 0 32 0 22

energie 0 7 0 0

recreatie 0 13 0 32

Bron: Het Informatienet.

Resultaten per bedrijf

De resultaten per koe die uit tabel 3.6 naar voren komen zijn vervolgens omgerekend naar re- sultaten per bedrijf via de aantallen koeien die per bedrijf voorkomen. De grotere bedrijfsomvang van de bedrijven met verbredingsactiviteiten leidt er toe dat op bedrijfsniveau

1

zowel de opbrengsten, de kosten als het inkomen hoger zijn dan op de bedrijven die alleen voedsel produceren (zie tabel 3.8). Het gezinsinkomen op de bedrijven die voedsel en verbre- dingsactiviteiten aanbieden in gebieden met natuurlijke handicaps is zelfs het hoogste van alle vier onderscheiden groepen, terwijl de gezinsinkomens op bedrijven die alleen voedsel produ- ceren elkaar niet veel ontlopen in gebieden met en zonder natuurlijke handicaps.

De grotere inzet van eigen arbeid en kapitaal leidt bij de bedrijven in gebieden met na- tuurlijke handicaps tot een lagere rentabiliteit: per 100 euro kosten wordt ongeveer 5 euro minder aan opbrengsten behaald dan in gebieden zonder natuurlijke handicaps. De vergoe- ding voor arbeid is in gebieden met natuurlijke handicaps dan ook lager dan in de andere gebieden.

Situatie op individuele bedrijven kan erg veel afwijken van het gemiddelde

Uit bovenstaande vergelijking van gezinsinkomens van melkveebedrijven in gebieden met en zonder natuurlijke handicaps mag niet worden geconcludeerd dat het met de inkomenssituatie op melkveebedrijven in gebieden met natuurlijke handicaps relatief goed gesteld is. Het beeld dat we hierboven geschetst hebben geldt voor een gemiddeld bedrijf, waaromheen de sprei- ding groot is. Die spreiding komt enerzijds voort uit verschillen in bedrijfsgrootte en anderzijds uit verschillen in natuurlijke handicaps. In onze berekeningen hebben we gewerkt met een 'gemiddelde natuurlijke handicap'; in de praktijk bestaan er grote verschillen, zoals in het waterpeil, die leiden tot uiteenlopende opbrengsten.

Tabel 3.8 Resultaten van melkveebedrijven, 2002 (x 1.000 euro per gemiddeld bedrijf)

Gebieden zonder Gebieden met

natuurlijke handicaps natuurlijke handicaps

⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯

geen v.a. met v.a. geen v.a. met v.a.

Opbrengsten 198 215 185 202

Betaalde kosten en afschrijving 161 172 149 153

Bedrijfswinst normale bedrijfsvoering 37 43 36 49

Buitengewone baten en lasten 2 3 1 4

Gezinsinkomen uit het bedrijf 39 46 37 53

Berekende kosten 113 117 117 134

w.v. arbeid 76 77 79 93

vermogen 37 40 38 41

Rentabiliteit (opbrengst per 100 euro kosten) 78 80 74 75

Arbeidsopbrengst (in % van arbeidskosten) 27 32 19 27

3.4 Conclusies

Uit het voorgaande blijkt dat de definities van de vier verschillende groepen bedrijven nog niet volledig uitgekristalliseerd zijn. In dit onderzoek zijn daaromtrent enkele aannames ge- maakt (zie paragraaf 3.2). Bij hantering van die aannames valt 21% van de bedrijven in gebieden met natuurlijke handicaps ('laag 2') en wordt op ongeveer 40% van de bedrijven enige vorm van groene diensten dan wel verbredingsactiviteiten ('laag 3') aangeboden.

In de gebieden met natuurlijke handicaps komt slechts weinig akkerbouw voor, zowel in oppervlakte als in aantal bedrijven. In aantal bedrijven gemeten is de groep 'overige graas- dierbedrijven' belangrijk, maar dat zijn veelal kleine afbouwende bedrijven, waardoor ze slechts een klein deel van het grondgebruik en van de productie beslaan. Deze bedrijven zijn overigens wel van belang in het kader van het landschapsbeheer en dienen dan ook wel dege- lijk beleidsmatig aandacht te krijgen in het kader van de implementatie van het drielagenmodel.

Uit het voorgaande blijkt ook dat verbredingsactiviteiten vaker aangeboden worden op de wat grotere bedrijven en op bedrijven met een jongere ondernemer. Bedrijfsresultaten zijn alleen berekend voor groepen melkveebedrijven. De inkomensverschillen tussen de vier groe- pen van bedrijven zijn niet groot en worden vooral bepaald door verschillen in bedrijfsomvang. Voor de bedrijven in gebieden met natuurlijke handicaps geldt wel dat de in- zet van eigen arbeid en kapitaal significant hoger is dan in de overige gebieden. Hierdoor is de rentabiliteit lager en de kostprijs van melk hoger.