1202357-006-VEB-0005, 12 mei 2010, definitief
Quick scan ecologische meerwaarde alternatief oeverdijk C-2
De volgende zes onderdelen zijn ter sprake gekomen in de expertsessie:
1. Presentatie met informatie over het gebied, het watersysteem, het oeverdijkalternatief en dergelijke;
2. De deelnemers is gevraagd essentiële kennis en informatie, eventueel locatie specifiek op de beide trajecten, toe te voegen indien nodig voor de ecologische beoordeling;
3. Invullen van de verschillende aspecten / consequenties die verbonden zijn aan het oeverdijkalternatief;
4. Gegeven de verzamelde input is een waardering gevraagd van het betreffende aspect / consequentie;
5. Wat is de invloedsstraal van een oeverdijk?;
6. Kun je suggesties geven voor aanvulling op het oeverdijkalternatief die wellicht een significante bijdrage opleveren voor de ecologie?
De presentatie van met informatie, onderdeel 1, is opgenomen in Bijlage B. De resultaten van de andere onderdelen van de expertsessie staan opgetekend in deze Bijlage C.
Toevoegen essentiële kennis en informatie (onderdeel 2) Algemeen
1.1. Vissen zijn een belangrijke bouwsteen voor het voedselweb, denk bij het beoordelen van de ecologie of er bijgedragen wordt aan paaiplaatsen voor vis 1.2. Weet iemand welk materiaal gebruikt zal gaan worden om de oeverdijk aan te leggen? Als het zand uit het Markermeer gehaald wordt, dan kunnen slibputten worden aangelegd.
1.2.1. Zand en klei. Moet verder worden onderzocht waar dit vandaan kan komen. 1.2.2. is er een planning en/of financiering voor de aanleg van die slibputten?
1.2.3. Zou het niet logisch zijn dit in het gebied zelf te winnen en niet van de Noordzee te halen (ontzilting). Door lokaal te winnen kun je ook verdiepen.
1.2.4. wanneer en door wie wordt onderzocht waar het 'bouwmateriaal' vandaan moet komen?
1.2.5. lijkt me een slecht idee om het uit de Noordzee te halen
1.2.6. Er is geopperd om winning van "bouwmateriaal" van dijken of het oermoeras uit het Markermeer te halen wanneer er een diepe put gecreëerd wordt in het Markermeer voorde invang van slib (werk met werk maken).
1.2.7. Dan wordt de vraag relevant of voor de oeverdijk in vergelijking met de klassieke dijk meer materiaal nodig is. Wie weet de grondbalans van de twee opties?
1.3. Ecologische relaties met binnendijkse natuur versterken, zoals met binnendijkse natuur van Waterland en Laag Holland. Dit is óók een TBES-doel voor de NH- kust.
1.3.1. Juist luwe zones in het Markermeer zelf en ook de natte gebieden in Noord- Holland kunnen elkaar versterken doordat vogels daar rustplaatsen vinden. 1.3.2. Ik denk dat juist de flauwe gradiënt van de oeverdijken de overgang van land naar
water kan versterken (ligt natuurlijk wel aan het uiteindelijke ontwerp: is er aanhechting van de oeverdijk aan het vaste land, hoe ver ligt de oeverdijk in het water etc).
1.4. Hoe belangrijk is het peilbeheer voor de ecologische waarde van de oeverdijk? Biedt natuurlijke opwaaiing in de winter voldoende vernatting?
1202357-006-VEB-0005, 12 mei 2010, definitief
Quick scan ecologische meerwaarde alternatief oeverdijk C-3
1.4.1. Ja, biedt wel wat vernatting maar belangrijker is het uitzakken in de zomer om riet te laten kiemen. Dus seizoensgebonden peilbeheer biedt meerwaarde voor de ecologie van moeras en riet.
1.4.2. Seizoensgebonden peil is voor de ontwikkeling van natuur erg van belang. Een aandachtspunt wat nu bij me opkomt, is het korte termijn peilbesluit. Daar is sprake van opzetten van het peil in het voorjaar: dit heeft effect voor bijvoorbeeld het areaal broedplaatsen voor vogels. Veel meer voorbeelden van relevantie van peil voor natuur zijn voorhanden
1.4.3. Het optimale peilbeheer voor natuur en voor zoetwatervoorziening komt niet overeen. Hier moet nog gezocht worden naar mogelijkheden voor variatie tussen de jaren bijvoorbeeld op basis van voorspellingen.
1.4.4. Uiteindelijk gaat het om de variatie in waterstand die ontstaat als gevolg van de combinatie van een bepaald peilbeheer in combinatie met opwaaiing en
onttrekkingen. Hier is nog te weinig naar gekeken.
1.5. Cultuurhistorie kan bij de oeverdijk beter behouden blijven dan bij klassieke dijkversterking omdat het profiel van de oude dijk ook aan landzijde behouden blijft.
1.5.1. Ja, want betekent klassieke dijkversterking niet een enorm effect op het gebied binnendijks omdat de dijk dan ook heel veel breder moet worden?
1.5.2. Of juist niet, want aan de waterkant verdwijnt het water
1.6. Hoe ver liggen oeverdijken uit de kust? Wat is de range waarin deze nog bijdragen aan dijkversterking?
1.6.1. Ze liggen tegen de oude dijk aan 1.6.2. Zie profiel in de presentatie
1.6.3. Als ik het plaatje dan goed interpreteer klopt het dan dat er achter de oeverdijk nauwelijks water of heel luw, ondiep water wordt gecreëerd?
1.6.4. Henk Verheij en Saskia van Vuren hebben hier bij Deltares in 2006 onderzoek naar verricht. Voor de locatie de Groote Braak (vlak boven Edam) bleek dat een luwte dam tot maximaal 1,5 km uit de kust nog een goed effect sorteert, nog verder weg (4,5 km) heeft weinig effect.
1.7. Denk bij het ontwerp aan de ruimtelijke situering ten opzichte van binnendijkse (natuurwaarden)
1.7.1. Ja, daar waar verbindingen gemaakt kunnen worden, kunnen binnen- en buitendijkse natuur elkaar alleen maar versterken
1.8. Ik zie dat er een soort kom ontstaat dicht bij de oude dijk, wat is de doorstroming van dit water?
1.8.1. De kom wordt niet gevuld met water en zal vermoedelijk vooral droog blijven staan.
1.9. Biedt een oeverdijk, juist door de lengte van 40 km, niet veel meer lengte met een gradiënt dan een cirkelvormig oermoeras nabij de Houtribdijk of een vooroever bij de Lepelaarplassen?
1.9.1. Dat kan het geval zijn, maar dan moet de focus ook duidelijk op gradiënten gericht zijn en er moet dan ook nagedacht worden over plaatsen met wat ondiepe kommen (een soort twee in 1 optie van moeras en dijk)
1.9.2. Is het dan OF de oeverdijk OF een oermoeras of zijn het maatregelen die beide genomen kunnen worden?
1.9.3. oermoeras en oeverdijk kunnen allebei, maar overheidsgeld is beperkt dezer dagen, dus als moeras 'gratis' te maken is met oeverdijk dan bespaard dat investeringen in het oermoeras.
1202357-006-VEB-0005, 12 mei 2010, definitief
Quick scan ecologische meerwaarde alternatief oeverdijk C-4
1.9.4. Op deze grote schaal is een ander alternatief bekend dat effectiever is dan oermoeras: strandstroken wat verder uit de kust die golfwerking en daardoor ook de slibwolk aanzienlijk reduceren.
1.10. Alvorens verder te gaan stel ik voor dat we eerst een gezamenlijk en gedeeld beeld hebben van een oeverdijk
1.10.1. Ja, maar is het concept dan nog onduidelijk? In de presentatie van Gerard zat het profiel en de locatie. Wat weet je niet?
1.10.2. Is dit vast? Kan er nog aan gesleuteld worden?
1.10.3. Als de oeverdijk meer dan 1 of 2 km uit de kust zou liggen, dan gaat het qua veiligheid fout omdat het water dan door de strijklengte toch te hoog kan opstuwen.
1.10.4. Nog een toevoeging voor beeld oeverdijk: Talud 1:30 breedte ongeveer 70 m. Bij NAP +0.1 m is hiervan 37 m droog en 33 m nat, bij NAP -0.4 m is hiervan 52 m droog en 18 m nat.
1.11. Is er veel variatie in de waterbodem? Als dat zo is, is dat te herkennen aan concentraties van bijzondere, standplaatsgebonden natuurwaarden? Of lijkt de onderwatervegetatie sterk op elkaar langs de gehele NH-kust?
1.12. De oeverdijk als landschapselement en habitat voor meerdere soorten niet alleen waarderen op soorten maar ook op functionaliteit voor ecologie en veiligheid in het algemeen.
1.12.1. Ja, mee eens: waterplanten en rietvegetatie leveren bijdrage aan vermindering golfbelasting op de dijk, en daardoor minder onderhoud aan de dijk.
1.12.2. Ook als waarde voor het gehele Markermeer beoordelen (zie discussie punt over moeras)
1.13. Hoe wordt de relatie binnendijks, buitendijks dwars op de dijk gerealiseerd, denk aan overslagdijk of 'piping'.
1.14. Een oeverdijk biedt vele kansen voor natuurelementen die je niet wil, denk aan ganzen, muskus- en beverratten, ophopingen van blauwwieren. De aanleg van een oeverdijk zal hierdoor intensiever beheer (onderhoud) vergen.
1.14.1. Dat hangt sterk af van het ontwerp, de hoogte, het sediment etc. Het ontwerp dient zich ook te richten op het B&O om dit qua kosten zo klein mogelijk te houden.
1.15. De oeverdijk biedt per definitie ecologische winst ten opzicht van de huidige situatie; wat zijn de criteria waaraan voldaan moet worden met betrekking tot het ontwerp?
1.15.1. Neem aan dat ontwerp minimaal veiligheid moet garanderen. 1.15.2. Waarom biedt de oeverdijk per definitie ecologische winst?
1.15.3. waarom biedt de oeverdijk per definitie ecologische winst? Er verdwijnt veel onderwatervegetatie onder een dik pak sediment!
1.15.4. Dit is een tijdelijk effect, want na aanleg zal het oppervlak onderwatervegetatie toenemen en de balans opmakend is netto toename van areaal waterplanten. Huidige situatie is namelijk steile dijken met weinig ondiep water!
1.15.5. Hoe lang is tijdelijk?
1.15.6. De stelling gaat er van uit dat de huidige dijk geen ecologische waarde heeft . Niets is minderwaar! Met name het Waterlandse deel is een verbindend element in de robuuste verbindingszones en kent een hoge biodiversiteit die ik bij de aanleg van een oeverdijk zeker zie verdwijnen (dit geldt vooral voor terrestrische
1202357-006-VEB-0005, 12 mei 2010, definitief
Quick scan ecologische meerwaarde alternatief oeverdijk C-5
soorten.
1.16. De huidige dijk herbergt een groot aantal ringslangen. Bij de aanleg van een vooroever verdwijnt een groot deel van het geschikte opwarmingsbiotoop van deze soort. Vanuit de Noordse woelmuis geredeneerd, is een vooroever een verslechtering van het huidige verspreidingsgebied. Dit doordat er
verbindingsmogelijkheden voor “aardmuizen" komen De Woelmuis vindt dit vast concurrentievervalsing.
1.16.1. Welk verspreidingsgebied van de Noordse Woelmuis en Aardmuis wordt hier dan aan elkaar verbonden?
1.16.2. Ik kan het niet plaatsen binnen TBES en relaties binnendijks- buitendijkse natuur. In hoeverre speelt de Noordse Woelmuis hier een rol?
1.16.3. Mijns inziens bieden vooroevers juist goede kansen voor Ringslang en Noordse Woelmuis, mits soortspecifiek wordt ingericht. Bij peilfluctuatie kan drassig terrein worden gecreëerd dat niet geschikt is voor Aardmuis, buitendijkse terreinen kunnen de redding worden voor de Noordse Woelmuis.
1.16.4. Is er met de oeverdijk wel een probleem voor ringslangen? De oude dijk blijft behouden, ook is er een kleine waterfase direct bij de dijk. Dus kunnen ze blijven opwarmen, zelfs nog beter omdat er luw water bijkomt.
1.17. Wat is de toegevoegde waarde van deze workshop ten opzichte van voorgaande workshops en alles wat er al over bekend is? Wat is de werkelijke bottle-neck voor toepassing van een ecologische variant voor dijkversterking? Waarom zou het na vandaag wel lukken?
1.17.1. Omdat er mogelijk een win-win situatie te behalen valt. Immers in 1 keer 2 doelen dienen: veiligheid en natuur. Uiteraard afhankelijk van uitwerking
1.17.2. Omdat vandaag het inzicht doorbreekt dat de ecologie er beter van wordt en dat de kosten erg meevallen. Nog sterker doordat natuurwaarden worden toegevoegd kan een aantal andere dure natuurmaatregelen achterwege blijven.
1.17.3. Onder de veronderstelling dat natuurwaarden die toegevoegd worden inwisselbaar zijn met bestaande doelen, toch?
1.17.4. Het oeverdijkalternatief is vergelijkbaar qua begroting met 'traditionele
dijkversterking'. Als er veel natuurwinst te behalen valt, dan verdient de oeverdijk de voorkeur.
1.17.5. Qua kosten voor onderhoud en beheer ook?
1.18. Als je de instandhoudingsdoelen voor Natura2000 ziet als visetende en
plantenetende vogels dan draagt een oeverdijk niet bij aan de toename van paai en opgroeigebied voor vis en verdwijnt zelfs een deel van het gebied dat nu voor waterplanten geschikt is. Is het mogelijk de oeverdijk op afstand van de huidige dijk aan te leggen waardoor er luwe zones ontstaan (en eilandjes).
1.18.1. Vind ik zelf te kort door de bocht. Juist hoeveelheid ondiep water neemt sterk toe. Wel zal je de locatie goed moeten kiezen, zodat je zoveel mogelijk bestaande waardevolle natuur behoudt.
1.18.2. Er is een grens aan de afstand tussen de oeverdijk en de oude dijk. Meer dan 1 - 2 km. kan niet want dan is de veiligheid in het geding.
1.18.3. Keuze voor een oeverdijk is de keuze voor het versterken van de verbinding met achterland en oevergebonden natuurwaarden, in veel mindere mate voor N2000 opgaven voor het Markermeer. Probeer dan ook niet (alleen) de oeverdijk te "verkopen" met juist die (beperkte) bijdrage.
1.18.4. In het hele watersysteem in het Markermeer is voor waterplanten en voor vispaai te weinig gradiënt. Het is een bak van een paar meter diep, met veel steile en harde randen. Juist door aan de kust van NH nu meer gradiënt toe te voegen
1202357-006-VEB-0005, 12 mei 2010, definitief
Quick scan ecologische meerwaarde alternatief oeverdijk C-6
groeit habitat voor waterplanten en vispaai. Soorten die wel een harde kust nodig hebben, komen aan de kant van Flevoland aan bod.
1.18.5. Ik zie ook vooral een toename van geschikt gebied voor waterplanten en dus ook geschikt als paaigebied. Er is nu zeer weinig ondiep water.
1.18.6. aanvullend op 5. in mijn ogen draagt de oeverdijk dus wel bij
1.19. De aanleg van de migratievoorzieningen voor vis zal ertoe leiden dat veel "bodemwoelende"vissen het Hollandse veenweidegebied verlaten en in het Markermeer belanden. Dat kan een ongewenste ontwikkeling zijn.
1.19.1. Brasem wordt in het Markermeer kort gehouden door commerciële visserij. Misschien dus toch winst, maar dan binnendijks?
1.19.2. Vispassages zijn vaststaand beleid KRW
1.20. Mijn indruk is dat de onderwatervegetatie sterk afhankelijk is van doorzicht, stroming, luwte, en waterdiepte en dat varieert nogal langs de NH-kust.
1.20.1. Is die variatie in jou ogen dan positief of negatief? 1.20.2. Zie mijn opmerking bij locatie specifiek (opdelen).
1.21. De oeverdijk is een interessante optie, nu gericht op het buitendijkse water. Is het ook binnendijks toe te passen? Denk daarbij aan een soort S-vormige oeverdijk die slingert rondom de "oude dijk". Zo kun je voor- en achteroevers creëren (zie rapport "Achter de oevers liggen kansen, WINN-werkconferentie Achteroever, 27 augustus 2009". In de Achteroever is adaptief peilbheer toe te passen (paai- en opgroei gebied voor vissen) en verder kunnen graslanden vernat worden (grutto's etc.). We zijn vanuit het WINN-achteroeverconcept op zoek naar pilots!
1.22. Kan het flauwe talud ook verder onderwater doorgetrokken worden? Dus tot 2,5 m à 3 m diepte een flauw talud? Dit is goed voor waterplant ontwikkeling. 1.23. In hoeverre is het 'kommetje' aan de dijk verbonden met het open water?
Locatiespecifiek
1.24. Voor de locatie Edam – Amsterdam stel ik voor deze op te delen in twee delen: Deel a) Durgerdam - Uitdam en Deel b) Monnickendam – Edam. De reden: Deel a ligt in het IJmeer, verder weg van slibwolk van het Markermeer (dwz. water is daar in verhouding al helderder) maar wel in open water (meer onderhevig aan bv. zuidwestelijke maar ook noordoostelijke wind - laatste erg grote strijklengte dus al bij een windkracht van 2 Bft aanzienlijke golven/stroming). Deel b ligt gedeeltelijk in Gouwzee (afgeschermd gebied, helderder, al veel vegetatie e.d.) en wellicht mogelijkheid een geleidelijke overgang richting Edam te creeren om effect/gevolgen van slibwolk bij Volendam te verminderen.
1.24.1. Wat is de locatiespecifieke informatie voor deze opdeling?
1.25. Kan je dit verder toelichten?
Invullen van Aspecten (onderdeel 3)
1. Welke ecologie blijft behouden door de aanleg van een oeverdijk in vergelijking met traditionele dijkversterking?
1.1. Ik denk dat alle ecologie van de traditionele dijkversterking in principe behouden blijft. Dit omdat je minimaal dezelfde randvoorwaarden creëert voor de ecologie. Bij traditionele dijkversterking zal vooral macrofauna zich tussen de stenen bevinden, maar als er rekening wordt gehouden bij de oeverdijk door dezelfde beschutting (bijvoorbeeld door het creëren van verschillende substraattypen (bijv.
1202357-006-VEB-0005, 12 mei 2010, definitief
Quick scan ecologische meerwaarde alternatief oeverdijk C-7
Kiezels oid) zal er waarschijnlijk geen verlies optreden. 1.2. Alles, dit is namelijk afhankelijk van je oeverdijk ontwerp
1.3. Klopt, je zult door de aanleg tijdelijk verlies hebben in ecologie, maar deze komt naar alle waarschijnlijkheid weer terug.
1.4. Waardevolle specifiek flora en fauna van de stenen dijk bestaat o.a. uit Rivierdonderpad en enkele bijzondere korstmossen in de spatzone.
Rivierdonderpad kan reageren op specifieke inrichtingsmaatregelen, en habitat is voor deze soort waarschijnlijk niet beperkend. Een deel van de zeldzame
korstmossoorten (Zuiderzeerelicten) gaat verloren.
1.5. Ecologie blijft behouden, tijdelijk zal het afnemen maar er komt dan minstens net zoveel voor terug
1.6. welke arealen / oppervlaktes van welke soorten blijven / verdwijnen. zulke gegevens zijn nodig om er wat over te kunnen zeggen
2. Welke ecologie raken we kwijt door de aanleg van een oeverdijk in vergelijking met traditionele dijkversterking?
2.1. • Juist de kust tussen Hoorn en Edam herbergt belangrijk habitattype
Fonteinkruidvelden, zowel zelfstandig N2000 instandhoudingsdoel als (potentieel) foerageergebied voor herbivore watervogels; hier liggen zowel kansen als
‘bedreigingen’ (dijkversterking kan in sommige vormen leiden tot aantasting van hetzij de gunstige omstandigheden voor waterplanten, hetzij de mogelijkheden voor vogels om daarvan te profiteren;
2.2. • Aan dijktenen (hard substraat) is heel sterk gelieerd het N2000
instandhoudingsdoel Rivierdonderpad; een factor waar actief rekening mee gehouden kan en zou moeten worden;
2.2.1. Klopt, de rivierdonderpad heeft hard substraat nodig, met de nodige "holletjes", om te kunnen voortplanten en overleven. Maar dood hout (grote stukken) kunnen hier ook aan voldoen
2.3. • Bedreiging: Vanuit natuur bestaat er geen enkele behoefte aan potentieel snel verruigende meer of minder drassige graslanden in sterk voedselrijke omgeving (leidt tot nog meer halfwilde en halftamme ganzen, waar noch boeren noch natuurbeschermers echt om verlegen zitten);
2.3.1. Dit is echt een serieus gevaar. Speelt ook op veel plekken in riviergebied, bijv. in de uiterwaarden van de IJssel. Schade aan natuur en voor boeren kan enorm oplopen (vraat en uitwerpselen, ook in binnendijks gebied).
2.4. Ik denk dat alle ecologie van de traditionele dijkversterking in principe behouden blijft. Dit omdat je minimaal dezelfde randvoorwaarden creëert voor de ecologie. Bij traditionele dijkversterking zal vooral macrofauna zich tussen de stenen bevinden, maar als er rekening wordt gehouden bij de oeverdijk door dezelfde beschutting (bijvoorbeeld door het creëren van verschillende substraattypen (bijv. Kiezels of iets dergelijks) zal er waarschijnlijk geen verlies optreden.
1202357-006-VEB-0005, 12 mei 2010, definitief
Quick scan ecologische meerwaarde alternatief oeverdijk C-8
2.6. De ecologie die zich nu bevindt in ongeveer 70 m Markermeer
2.7. Habitat van Noordse woelmuizen (natte schrale rietlanden ) verdwijnen. Indien het basaltdeel verdwijnt uit de huidige dijk, verdwijnt ook biotoop voor de ringslang
2.7.1. Er zijn juist kansen voor nieuw nat rietland e.d.
2.8. Ik denk dat we niks kwijtraken. Daar kun met ontwerp en mitigatie voor zorgen. 2.9. We raken een deel van het onderwater vegetatie kwijt, die nu beperkt aanwezig is
(= is locatie afhankelijk).
2.10. In principe verlies je areaal aan ondiep water (ca. 1-2 diep) en dus mogelijk foerageergebied voor mosseletende watervogels.
2.10.1. Nee het omgekeerde is waar. Er komt een areaal ondiep water bij door het flauwe talud van 1:30
2.11. hoe zit het met standplaatskarakteristieken? die tellen toch ook mee?
2.12. Ook verlies je mogelijke waterplanten (fonteinkruiden/kranswieren) op sommige locaties.
2.13. en hoe zit het met de nieuwe overgang - het areaal dat geschikt is voor
onderwater vegetatie wordt nu toch veel kleiner. je krijgt een snellere overgang van ondiep naar diep
2.13.1. Nee, het areaal voor onderwatervegetatie wordt juist groter door het flauwe talud van 1:30. Het is juist nu een bak water met steile randen.
2.14. Ik zie het niet als verlies van ecologie omdat er nu zeer beperkt iets aanwezig is en de oeverdijk dit zeker niet slechter zal maken
2.15. Zeldzame korstmossen uit de Zuiderzeetijd zullen verdwijnen
2.16. Het is belangrijk om de ecologische ontwikkelingen in dit verband in de tijd te plaatsen. Bepaald verlies of winst is tijdelijk, kort of langer durend. Hiervan moeten inschattingen worden gemaakt.
2.16.1. Dit geldt ook voor de andere vragen
2.17. In het model Habitat zitten vele van deze ecologische factoren en het verlies aan potentieel areaal + de winst is modelmatig uit te rekenen
2.18. je krijgt meer van hetzelfde.
3. Welke ecologie krijgen we erbij door de aanleg van een oeverdijk in vergelijking met traditionele dijkversterking?
3.1. • Meer inhoudelijk: juist de kust tussen Hoorn en Edam herbergt een belangrijk