Register

Enigszins inhakend op paragraaf 5.3, waar bleek dat het publiek strenge sancties verwacht wanneer een journalist een fout begaat, denkt onderzoeksjournalist Jeroen Smit dat het tijd wordt voor een journalistenregister. Hierin moeten journalisten worden opgenomen die serieus hun werk willen doen, aan hoor en wederhoor doen, hun onafhankelijkheid bewaken en altijd minstens twee bronnen hebben (Vermaat, 2017). Om tot dit register toegelaten te worden zouden de journalisten een eed moeten afleggen, net als accountants, dokters en bankiers dat verplicht zijn.

Volgens Trouw kan het idee van Smit voor een journalistenregister zeker zorgen voor een hogere kwaliteit. Het ligt voor de hand de onafhankelijke Raad voor de Journalistiek daar nauw bij te

betrekken. Helaas zijn lang niet alle media aangesloten bij de Raad, wat de journalistiek volgens Smit niet geloofwaardiger maakt (Vermaat, 2017).

23 7. CONCLUSIE

Aan het begin van dit onderzoek stelde ik de vraag: ‘hoe komt het dat de journalistiek het vertrouwen in de burger kwijt is?’. Uit een gesprek met Alexander Pleijter bleek dat er volgens hem weinig onderzoek is gedaan naar dit specifieke onderwerp. “Men doet vaak alleen maar onderzoek naar óf mensen minder de krant lezen, of waarom mensen minder tv-kijken, maar niet naar het waarom,”

vertelde hij me. Terwijl het ‘waarom’ mij essentieel lijkt om uiteindelijk te kunnen beantwoorden hoe we het vertrouwen weer terug kunnen winnen. En het ‘waarom’ kan ik met dit verslag beantwoorden.

Met behulp van een grondig literatuuronderzoek denk ik een compleet beeld te hebben gegeven van de verschillende factoren die meespelen in het verlies van vertrouwen. Het is jammer dat er – wat Nederland betreft – niet goed te meten is of het vertrouwen in de journalistiek vroeger een stuk hoger lag dan nu, omdat het CBS pas sinds 2012 de vertrouwenscijfers meet. Als ik vanuit mijn eigen

aanname kijk, denk ik dat er altijd een gezond wantrouwen is geweest, maar dat het wel degelijk is gegroeid door de genoemde factoren in Hoofdstuk 4. Uit de hedendaagse cijfers blijkt in ieder geval dat de Nederlandse journalistiek het wereldwijd gezien goed doet, en ook Luyendijk (2017)

benadrukte dat het hier niet zo erg gesteld is als in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.

Desondanks denk ik dat het vertrouwen van één derde van de Nederlandse bevolking alsnog te weinig is.

Een aantal dingen komen heel duidelijk naar voren. Het publiek is wantrouwiger geworden omdat ze zich er van bewust zijn geworden dat ook media fouten maken en verdenken de mainstream media ervan het gedachtegoed van het establishment te verspreiden. Met de komst van het internet is iedere vorm van informatie op een ongelooflijk snelle manier toegankelijk voor wie dan ook – wat er dus ook voor zorgt dat men selectief nieuws consumeren. Nieuws om hun eigen al bestaande aannames te onderbouwen, veelal.

Ook staat objectiviteit ter discussie. Op journalistieke opleidingen leer je vanaf dag één objectief te berichten, maar er zijn wat verschuivingen gaande. Het publiek weet dat ook journalisten niet

objectief zijn – omdat ze nu eenmaal ook mensen zijn – en lijken het in sommige gevallen juist meer te waarderen wanneer een journalist open is over zijn of haar aannames. Dit vergt een hele andere manier van het bedrijven van journalistiek, maar is misschien één van de oplossingen voor het terugwinnen van vertrouwen.

Dat de manier waarop mensen nieuws consumeren, en vooral wíllen consumeren, aan hevige

24

verandering is onderworpen, is meer dan duidelijk geworden door dit onderzoek. Het blijft in de toekomst ook zoeken naar goede manieren om aan deze veranderende verwachtingen te voldoen/ De precieze ‘oplossing’ voor het wantrouwen lijkt namelijk nog niet gevonden, maar zo lang we ons bewust zijn van een groot deel van de oorzaken denk ik dat we al een stapje de goede richting in zetten.

25 REFLECTIE

Dat ik dit onderzoek graag wilde uitvoeren heeft eigenlijk meerdere redenen. De meest

vooraanstaande is natuurlijk dat het vertrouwen van het publiek voor een journalist vrijwel essentieel is, in ieder geval in mijn ogen. Ik ben journalistiek gaan studeren omdat ik op die manier mijn steentje wil bijdragen en mensen wil informeren over het wel en wee in de wereld, maar dan is het wel bedoeling dat ze me geloven.

Binnen het alternatieve studietraject Nimbin dat ik dit jaar heb gevolgd, heb ik bovendien veel met studiegenoten en docenten gediscussieerd over de objectiviteit van een journalist. Hier wilde ik ook graag iets mee doen. Na in Perugia op het International Journalism Festival verschillende lezingen te hebben bijgewoond over nepnieuws, kwam ik op dit onderwerp. De uitspraak van Mark Little die ik aanhaal in mijn aanleiding heeft me uiteindelijk over de streep getrokken.

Voordat ik begon met het verzamelen van mijn bronnen had ik wel al wat aannames, waarvan een groot deel bevestigd zijn. Zo hint ik in mijn aanleiding al naar de politieke gebeurtenissen in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk – situaties waar ik al mijn eigen conclusies over had getrokken met betrekking tot de journalistiek.

Dat maakte het onderzoek echter zeker niet minder leerzaam. Ik kwam ontzettend veel recente bronnen tegen, die mij veel geleerd hebben over hoe het publiek denkt en hoe dit op bepaalde vlakken juist kan botsen met de denkwijze van de journalist, bijvoorbeeld op het gebied van objectiviteit. Zoals ik in mijn conclusie omschrijf – journalistiek is aan het veranderen, en dat is ook nodig. De traditionele ‘wie, wat, hoe, waar en waarom’ hoeven niet meer in de eerste zin. Hoewel sommige bronnen zich daar redelijk negatief over uitlaten, zie ik het vooral als kans.

Juist dat er niet één concrete oplossing te noemen is, geeft ons als journalisten de kans om onszelf en daarmee de journalistiek te ontwikkelen. Het onderzoek heeft mij, en hopelijk daarmee ook anderen, inzicht gegeven in wat ik beter niet en wat ik beter wel kan doen, al ontken ik niet dat het op sommige gebieden lastig is. Ik heb mezelf en anderen sinds dit onderzoek bijvoorbeeld veelvuldig de vraag gesteld: “maar hoe schrijf je dan vóór populisten?”, aangezien ik me moeilijk in deze mensen kan inleven. Een antwoord heb ik daarom ook nog niet.

Het feit dat dit onderzoek meer vragen heeft opgeroepen op een ander gebied, zoals: ‘hoe kan ik als journalist vermijden dat ik onderdeel wordt van establishment?’ en: ‘hoe bied ik informatie die men

26

niet zelf al bij elkaar kan sprokkelen op het internet?’, geeft me een goed gevoel. Ik denk dat het nooit goed is als je hier ooit een vast antwoord op kán geven, juist omdat je jezelf als journalist dit soort vragen steeds weer opnieuw moet stellen.

27 LITERATUURLIJST

 Arends, J., Schmeets, H., & Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). (2015). Sociaal en Institutioneel vertrouwensonderzoek. Geraadpleegd van

https://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/D412FF72-0AD7-40B3-AE78-C33E2A8F387A/0/2015sociaaleninstitutioneelvertrouweninnederland.pdf

 Ahmed, K. (2017, 15 november). Google commits to £1bn UK investment plan.

Geraadpleegd van http://www.bbc.com/news/business-37988095?ocid=socialflow_twitter

 Becker, S. (2017, 22 februari). Wat is populisme? Geraadpleegd van https://www.trouw.nl/democratie/wat-is-populisme-~a58ba006/

 Bos, M. van den. (2017, 16 januari). Percentage Nederlanders dat media vertrouwt licht gedaald. Geraadpleegd van https://www.svdj.nl/kort-nieuws/percentage-nederlanders-dat-media-vertrouwt-licht-gedaald/

 Chomsky, N. (1993, oktober). What Makes Mainstream Media Mainstream.

Geraadpleegd van https://chomsky.info/199710__/

 Costera Meijer, I. (2016, 26 januari). "Journalistiek mag meer profiel krijgen!".

Geraadpleegd van http://dodebomen.nl/2012/02/24/journalistiek-mag-meer-profiel-krijgen/

 De Hoax Wijzer. (2016). Valse nieuwssites. Geraadpleegd op 13 mei, 2017, van https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/valse-nieuwssites

 Dijk, M. van. (2016, 11 februari). Wanneer spreekt een journalist de waarheid??

Geraadpleegd van https://www.trouw.nl/home/wanneer-spreekt-een-journalist-de-waarheid-~a2e9350f/

 Edelman. (2017, 16 januari). 2017 Edelman Trust Barometer. Geraadpleegd van http://www.edelman.com/global-results/

 Epstein, A. (2016, 18 januari). People trust Google more for their news than the actual news. Geraadpleegd van https://qz.com/596956/people-trust-google-for-their-news-more-than-the-actual-news/

 Follman, M. (2017, 29 april). Trump's War on "Fake News" Is Chillingly Real.

Geraadpleegd van

http://www.motherjones.com/politics/2017/04/trump-real-war-fake-news-media

28

 Geelen, J. P. (2015, 17 oktober). Hoe betrouwbaar zijn media? Geraadpleegd van http://www.volkskrant.nl/media/hoe-betrouwbaar-zijn-media~a4164538/

 Herrman, M. (2012, 10 april). Heeft de journalistiek het wantrouwen van de lezer aan zichzelf te danken? Geraadpleegd van

https://whatsbehindthenews.wordpress.com/2012/04/10/heeft-de-journalistiek-het-wantrouwen-van-de-lezer-aan-zichzelf-te-danken/

 Huyghebaert, P. (2017, 03 mei). Fake news-expert Buzzfeed: "Vertrouwen in traditionele media zal nooit meer volledig terugkomen". Geraadpleegd van http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/media/1.2968633

 Iperen, R. van. (2016, 14 november). Oekraïne, Brexit, Trump: de elite leert het ook nooit. Geraadpleegd van https://www.ftm.nl/artikelen/oekraine-brexit-trump-de-elite-leert-het-ook-nooit?share=1

 Jong, S. de. (2016, 16 mei). Wie gelooft nog wat de journalist schrijft? Geraadpleegd van https://www.nrc.nl/nieuws/2016/05/16/wie-gelooft-nog-wat-de-journalist-schrijft-1619555-a483590

 Stimuleringsfonds voor de Journalistiek: Kasem, A., Waef, M. J. F. van, Wannet, K. C.

M. E. (5). Scenario's voor de toekomst van de journalistiek. Geraadpleegd van

http://www.gallup.com/poll/195542/americans-trust-mass-media-sinks-new-low.aspx

 Kleinjan, B. (2017, 30 januari). 'Verdienmodel journalistiek onder druk door technologie'. Geraadpleegd van

https://www.bnr.nl/nieuws/media/10317323/verdienmodel-journalistiek-onder-druk-door-technologie

 Lonkhuyzen, L. van. (2017, 30 april). Hoogtepunten van het White House

Correspondents' Diner. Geraadpleegd van http://www.ed.nl/mening/feiten~a62d7afe/

 Lukkassen, S. (2016, 17 november). Trumps overwinning is het failliet van de media.

Geraadpleegd van http://politiek.tpo.nl/2016/11/17/trumps-overwinning-is-failliet-media/

 Marchi, R. (2012). With Facebook, Blogs, and Fake News, Teens Reject Journalistic

“Objectivity”. Geraadpleegd van

http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0196859912458700

29

 Meer, E. van der. (2017, 13 februari). Adam Thomas wil het vertrouwen in de

journalistiek herstellen. Geraadpleegd van https://www.svdj.nl/nieuws/adam-thomas-wil-het-vertrouwen-in-de-journalistiek-herstellen/

 Miller, M. (2017, 14 februari). Buzzfeed Editor: How to live in a world of misinformation and fake news. Geraadpleegd van

http://chicagotonight.wttw.com/2017/02/14/buzzfeed-editor-how-live-world-misinformation-and-fake-news

 Orescus, M. (2016, 2 november). Journalists can regain public’s trust by reaffirming basic values. Geraadpleegd van

https://www.cjr.org/first_person/trust_media_coverage.php

 Ornstein, L. (2017). Wat is populisme? Geraadpleegd van http://focus.ntr.nl/artikel/7527/wat-is-populisme

 Oxford Dictionaries. (2016, 15 november). Oxford Dictionaries Word of the Year 2016 is... Geraadpleegd van

https://www.oxforddictionaries.com/press/news/2016/11/15/WOTY-16

 Paulussen, C. (2017, 29 april). Feiten. Geraadpleegd van http://www.ed.nl/mening/feiten~a62d7afe/

 Steenhoven, B. van der. (2017, 11 mei). Nepnieuws in het nieuws: een mediahype?

Geraadpleegd van http://www.denieuwereporter.nl/2017/05/nepnieuws-in-het-nieuws-een-mediahype/

 Smit, E. (2016, 16 november). De mainstream media zijn de weg kwijt. Geraadpleegd van https://www.ftm.nl/artikelen/de-mainstream-media-zijn-de-weg-kwijt?share=1

 Sullivan, M. (2016, 9 november). The media didn’t want to believe Trump could win. So they looked the other way. Geraadpleegd van

https://www.washingtonpost.com/lifestyle/style/the-media-didnt-want-to-believe- trump-could-win-so-they-looked-the-other-way/2016/11/09/d2ea1436-a623-11e6-8042-f4d111c862d1_story.html?tid=a_inl&utm_term=.c0147f39afdf

 Swift, A. (2016, 14 september). Americans' Trust in Mass Media Sinks to New Low.

Geraadpleegd van http://www.gallup.com/poll/195542/americans-trust-mass-media-sinks-new-low.aspx

 Teeffelen, K. van. (2016, 24 juli). Wegwezen, oprotten met die camera. Geraadpleegd

van https://www.trouw.nl/home/wegwezen-oprotten-met-die-camera~a75878a4/

30

 Tervooren, K., & Kleinjan, B. (2016, 16 november). De Nederlandse variant van 'post-truth'. Geraadpleegd van

https://www.oxforddictionaries.com/press/news/2016/11/15/WOTY-16

 Verheyden, T. (2017, 12 april). Hoe kunnen we vechten tegen nepnieuws en alternative facts? Geraadpleegd van

http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/opinieblog/analyse/1.2948414

 Vermaat, A. (2017, 28 april). Journalisten moeten weer tegels lichten. Geraadpleegd van https://www.trouw.nl/home/journalisten-moeten-weer-tegels-lichten~a808e594/

 Visser, H. (2017, 26 februari). 'Het grote probleem is dat iedereen alles nepnieuws noemt'. Geraadpleegd van http://www.dekennisvannu.nl/site/artikel/Het-grote-probleem-is-dat-iedereen-alles-nepnieuws-noemt/8882

 Vrieling, D. (2016, 8 november). Participerende burger verwacht wederkerigheid van journalist. Geraadpleegd van https://www.svdj.nl/nieuws/participerende-burger-verwacht-wederkerigheid-van-journalist/

 Wijnberg, R. (2015). Waarom u mij nog minder vertrouwt dan politici en bankiers.

Geraadpleegd van https://decorrespondent.nl/3498/waarom-u-mij-nog-minder-vertrouwt-dan-politici-en-bankiers/89653740-01d6dd3c

 Wijnberg, R. (2017, 3 mei). Waarom feiten niet het antwoord zijn op nepnieuws.

Geraadpleegd van https://decorrespondent.nl/6622/waarom-feiten-niet-het-antwoord-zijn-op-nepnieuws/169721860-690ffa64

 Wurff, R. van der, & Schönbach, K. (2012). Publieke verwachtingen van journalistieke accountability: Hoe denken Nederlanders over de verantwoordelijkheid van de journalistiek? Geraadpleegd van

https://pure.uva.nl/ws/files/1655954/123460_Publieke_verwachtingen_van_journalis tieke_accountability.pdf

 Zantingh, P. (2017, 17 januari). Nepnieuws: wat valt eraan te doen? Geraadpleegd van https://www.nrc.nl/nieuws/2017/01/17/nepnieuws-wat-valt-eraan-te-doen-6191821-a1541582

 Zuidweg, P. Joh. M.. (2017). Wat is de betekenis van establishment? Geraadpleegd op

13 mei, 2017, van https://www.ensie.nl/klein-hotelvademecum/establishment

31 PERSOONLIJKE COMMUNICATIE

 Alexander Pleijter

Onderzoeker en docent online journalistiek aan de Universiteit Leiden, voormalig docent

‘journalistiek & innovatie’aan de Fontys Hogeschool Journalistiek. Coördineert Nieuwscheckers.nl, DeNieuweReporter.nl en Nieuwejournalistiek

CONFERENTIES/LEZINGEN

 Little, M., Wardle, C., Mantzarlis, A., Kerr, A., & Silverman, C. (2017). 'Fake news' and the minsinformation eco system. Gepresenteerd op het International Journalism Festival, Perugia, Italië. Terug te kijken op https://www.youtube.com/watch?v=g9zuDivJncU

 Little, M., Wardle, C., Mauri, M., Gray, J., Bounegru, L., Briones, A., & Silverman, C. (2017). 'Fake news' and the minsinformation eco system. Gepresenteerd op het International Journalism Festival, Perugia, Italië. Terug te kijken op https://www.youtube.com/watch?v=5XZN8bIZYBs

 Luyendijk, J. & Morozov, E.

Perspectives on Post Truth Journalism. Gepresenteerd in het Raadhuis te Hilversum.

In document VERTROUWEN IN DE JOURNALISTIEK IN HET POST-TRUTH TIJDPERK (pagina 23-0)