Hoofdstuk 5: Conclusie & Discussie
5.3 Reflectie
De combinaties van interviews en focusgroepen is waardevol gebleken voor dit onderzoek. De interviews gaven een beeld van de situatie in Zuidwest Drenthe op het gebied van natuur- en landbouwfuncties. Hierop kon door middel van de focusgroepen aangehaakt worden waardoor concrete mogelijkheden zijn ontstaan om de grenzen tussen natuur- en landbouwfuncties te verbeteren. Desondanks heeft de integrale aanpak die van de focusgroepen gewenst is onvoldoende tot zijn recht kunnen komen. In eerste instantie zouden aan beide focusgroepen 6 participanten deelnemen, maar door afmeldingen op het laatste moment hebben beide focusgroepen plaatsgevonden met te weinig deelnemers (Hennink et al., 2015). Ten eerste leidt dit tot het risico dat er onvoldoende discussie op gang komt. Desondanks kon er door een goede voorbereiding van de focusgroepen en vooraf opgestelde stellingen toch voldoende discussie op gang komen en zijn er interactieve groepsdiscussies (Hennink et al., 2015) ontstaan. Daarnaast leidt een klein aantal
participanten tot het feit dat bepaalde invalshoeken onderbelicht zijn en kon er onvoldoende onderzocht worden of individuele meningen breder gedragen werden. Hier is rekening mee gehouden door de resultaten van dit onderzoek waar mogelijk te onderbouwen met eerder wetenschappelijk onderzoek en beleidsdocumenten. Hierdoor vormen de focusgroepen, ondanks een beperkt aantal participanten, een bruikbare bron voor de resultaten van dit onderzoek.
De keuze van de participanten is passend bij de doelstelling van het onderzoek en is er voldoende inzicht verkregen in de beleidsmogelijkheden van de provincie Drenthe om de grenzen tussen natuur- en landbouwfuncties te verbeteren. Desondanks vormt de keuze voor de participanten ook een beperking van het onderzoek omdat de toepasbaarheid van een overgangszone in de praktijk nu onderbelicht is. Achteraf gezien zou het interessant zijn geweest om ook een focusgroep te organiseren met verschillende agrarische ondernemers uit Zuidwest Drenthe om te onderzoeken of zij hetzelfde beeld hebben van een overgangszone als de medewerkers van de provincie Drenthe of dat agrarische ondernemers de noodzaak van een overgangszone anders ervaren.
Gedurende het onderzoek bleek dat het conceptueel model, zoals gepresenteerd in figuur 10, niet volledig was omdat niet alle concepten die in hoofdstuk 2 behandeld zijn hierin terugkomen. Er is bewust gekozen om dit conceptueel niet meer aan te passen omdat het model als input heeft gediend voor de interviews. Een latere aanpassing van het conceptueel model zou het onderzoek minder transparant maken.
De wetenschappelijke bijdrage van dit onderzoek is dat recente maatschappelijke ontwikkelingen, zoals natuurinclusieve landbouw en kringlooplandbouw, gekoppeld zijn aan het concept van een overgangszone. De mogelijkheden voor dergelijke activiteiten verschillen per gebied (Stortelder & Kiers, 2011). Voor Zuidwest Drenthe kunnen door middel van dit onderzoek verschillende beleidsaanbevelingen gedaan worden die de tegenstellingen tussen natuur- en landbouwfunctie kunnen helpen verkleinen. Deze aanbevelingen dragen bij aan de doelstelling van dit onderzoek om het beleid omtrent overgangszones te verduidelijken.
REFERENTIES
Abdullah, J., Ahmad, C.B., Jaafar, J. & Sa’ad, S.R.M (2013). Stakeholders’ Perspectives of Criteria for Delineation of Buffer Zone at Conservation Reserve: FRIM heritage site. Social and Behavioral Sciences, 105, pp. 610-618.
Atay, C.E. & Ayebare, P. (2017). Determination of Buffer-Zones using Agricultural Information System. TEM
journal, 6(2), pp. 363-371.
Baral, N., Stern, M.J. & Heinen, J.T. (2007). Integrated conservation and development project life cycles in the Anapurna Conservation Area, Nepal: Is development overpowering conservation? Biodiversity and
Conservation, 16(10), pp. 2903-2917.
Barbieri, C. (2013). Assessing the sustainability of agritourism in the US: a comparison between agritourism and other farm entrepreneurial ventures. Journal of Sustainable Tourism, 21(2), pp. 252-270.
Bauch, S.C., Sills, E.O. & Pattanayak, S.K. (2014). Have We Managed to Integrate Conservation and Development? ICDP Impacts in the Brazilian Amazon. World Development, 64, pp. 135-148.
Beckmann, M.J. (1972). Von Thünen Revisited: A Neoclassical Land Use Model. The Swedish Journal of
Economics, 74(1), pp. 1–7.
Bennett, G. & Mulongoy, K.J. (2006). Review of experience with ecological netwerks, corridors and bufferzones. Technical Series No. 23. Montreal: Secretariat of the Convention on Biological Diversity.
Bionext (2018). Bionext trendrapport 2017. Ontwikkeling biologische landbouw en voeding Nederland. Ede: Bionext.
Blom, G., Paulissen, M., Geertsema, W. & Agricola, H. (2009). Klimaatverandering in drie casestudiegebieden.
Integratie van adaptatiestrategieën voor landbouw en natuur. PRI-Rapport 255 (Plant Research International &
Alterra). Wageningen: Wageningen UR.
Cameron, J. (2005). Focusing on the Focusgroep. In: Hay, I. (Ed.). Qualitative Research Methods in Human
Geography, pp. 116-132. 2e editie. Melbourne: Oxford University Press.
CBS (2017). StatLine – Landbouw; bedrijven met verbredingsactiviteiten, hoofdsbedrijfstype, regio; 19 april
2017. Geraadpleegd op 02-10-2018 via
http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=80807NED&D1=a&D2=0&D3=0,7&D4=2-3,8-10&HDR=G1,G2,G3&STB=T&VW=T (online). Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek.
Clifford, N., French, S. & Valentine, G. (2012). Key methods in Geography. 2e editie. Londen: SAGE publications.
Coisnon, T., Oueslati, W. & Salanié (2014). Urban sprawl occurrence under spatially varying agricultural bid-ret and amenities. Regional Science and Urban Economics, 44 (2014), pp. 38-49.
Collingridge, D.S. & Gantt, E.E. (2008). The Quality of Qualitative Research. American Journal of Medical
Cope, M. (2005). Coding Qualitative Data. In: Hay, I. (Ed.). Qualitative Research Methods in Human Geography, pp. 223-233. 2e editie. Melbourne: Oxford University Press.
Copendium voor de Leefomgeving (2017). Begrenzing van het Natuurnetwerk en de Natrua2000-gebieden. Geraadpleegd op 05-12-2018 via
https://www.clo.nl/indicatoren/nl142502-begrenzing-van-het-natuurnetwerk-en-natura-2000-gebieden (online).
DeFries, R., Karanth, K.K. & Pareeth, S. (2010). Interactions between protected areas and their surroundings in human-dominated tropical landscapes. Biological Conservation, 143, pp. 2870-2880.
Deller, S.C., Tsai, T., Marcouiller, D.W. & English, D.B.K. (2001). The Role of Amenities and Quality of Life In Rural Economic Growth. American Journal of Agricultural Economics, 83(2), pp. 352-365.
DiCicco-Bloom, B. & Craptree, B.F. (2006) The qualitative research interview. Medical Education, 40(4), pp. 314–321.
Dijk, J. van, Verburg, R., Runhaar, H. & Hekkert, M. (2018). Een transitie naar natuur-inclusieve landbouw: van ‘waarom’ naar ‘hoe’. Geraadpleegd op 06-09-2018 via http://www.mejudice.nl/artikelen/detail/een-transitie-naar-natuurinclusieve-landbouw-van-waarom-naar-hoe (online).
Doorn, A. van, Melman, T.C.P., Westerink, J., Polman, N., Vogelzang, T & Korevaar, H. (2016). Natuurinclusieve
landbouw. Food-for-thought. Record number: 510942. Wageningen: Wageningen UR.
Dowling, R. (2005). Power, Subjectivity, and Ethics in Qualitative Research. In: Hay, I. (Ed.). Qualitative Research
Methods in Human Geography, pp. 19-29. 2e editie. Melbourne: Oxford University Press.
Du, W. Penabaz-Wiley, S.M., Njeru, A.M. & Kinoshita, I. (2015). Models and Approaches for Integrating protected Areas with Their Surroundings: A Review of the Literature. Sustainability, 7, pp. 8151-8177.
Dunn, K. (2005). Interviewing. In: Hay, I. (Ed.). Qualitative Research Methods in Human Geography, pp. 79-105. 2e editie. Melbourne: Oxford University Press.
Ebregt, A. & Greve, P. de (2000). Buffer Zones and their Management. Policy and Best Practices for terrestrial
ecosystems in developing countries. Theme Studies Series 5. Wageningen: National Reference Centre for
Nature Management.
Erisman, J.W., Eekeren, N.J.M. van, Cuijpers, W.J.M & Wit, J. de (2016b). Biodiversiteit als basis voor het
agrarische bedrijf. Brochure gebaseerd op: Erisman, J.W., Eekeren, N.J.M. van, Cuijpers, W.J.M. & Wit, J. de
(2014). Biodiversiteit in de melkveehouderij: Investeren in veerkracht en reduceren van risico’s. Driebergen: Louis Blok Instituut.
Erisman, J.W, Eekeren, N.J.M. van, Doorn, A., van, Geertsema, W., Polman, N. (2017). Maatregelen natuurinclusieve landbouw. Rapport 2017-024. Driebergen: Louis Blok Instituut.
Erisman, J.W., Eekeren, N.J.M. van, Wit, J. de, Koopmans, C. Cuijpers, W.J.M., Oerlemands, N. & Koks, B.J. (2016a). Agriculture and biodiversity: a better balance benefits both. AIMS Agriculture and Food, 1(2), pp. 157-174.
Fontein, R.J., Michels, R., Linderhof, V.G.M., Goossen, M. & Graaff, R.P.M.D. de (2015). De potentie van
natuurcombinaties: inzicht en reflecties op de meerwaarde van een nieuw concept. Alterra-rapport 2648.
Wageningen: Alterra Wageningen UR.
FrieslandCampina (2014). Prestatie-afhankelijke duurzaamheidstoeslag voor leden-melkveehouders
FrieslandCampina. Geraadpleegd op 02-10-2018 via
https://www.frieslandcampina.com/nl/nieuws/2014-12-17-prestatie-afhankelijke-duurzaamheidstoeslag-voor-leden-melkveehouders-frieslandcampina/ (online).
Fritz, C., Lamers, L.P.M., Dijk, G. van, Smolders, A.J.P. & Joosten, H. (2014). Plaudicultuur: kansen voor
natuurontwikkeling en landschappelijke bufferzones op natte gronden. Vakblad natuur bos landschap, 105(11), pp. 4-9.
Gemeente Westerveld (2012). Landschapsontwikkelingsplan Westerveld. Diever: gemeente Westerveld.
Hennink, M., Hutter, I. & Bailey, A. (2015). Qualitative research methods. Londen: SAGE publications.
Hodge, I. (2008). To What Extent are Environmental Externalities a Joint Product of Agriculture? Overview and Policy Implications. In: OECD (ed.). Multifunctionality in Agriculture: Evaluating the Degree of Jointness, Policy
Implications, pp. 85-118. Paris: OECD.
Hopf, C. (2004). Qualitative interviews: an overview. In: Flick, U., Kardorff, E. von & Steinke, I. (Ed.). A
Companion to qualitative research, pp. 203-208. Londen: SAGE Publications.
Huijbers, H. (2018). Een nieuwe relatie tussen landbouw, natuur en de leefomgeving. Presentatie op het Leernetwerk Landbouw in Nationale Parken op 27-09-2018 in Zwartsluis. Huijbers is bestuurder bij LTO Nederland.
Huizen, I. van & Huijbers, H. (2018). Herstel biodiversiteit welbegrepen eigen belang. Geraadpleegd op 02-10-2018 via http://www.lto.nl/actueel/nieuws/10896136/Herstel-biodiversiteit-welbegrepen-eigen-belang (online).
Jotikapukkana, S., Berg, Å. & Pattanavibool, A. (2010). Wildlife and human use of buffer-zone areas in a wildlife sanctuary. Wildlife research, 37, pp. 466-474.
Kuiper, R., Regt, W.J. de, Dam, J.D. van, Franken, R.O.G. & Borsboom, J.A.M. (2007). Landbouw in de Nationale
Landschappen. Perspectief grondgebonden landbouw als drager van het cultuurlandschap. Rapport
500074004/2007. Bilthoven: Milieu- en Natuurplanbureau.
Kwartiermakers (2018). Deltaplan Biodiversiteitsherstel. In actie voor een rijker Nederland. Kwartiermakers is een samenwerking tussen: Agrifirm, BoerenNatuur, Centraal Bureau Levensmiddelenhandel, Duurzame Zuivelketen, LTO Nederland, Naturalis Biodiversity Center, Natuur en Milieu Federaties, Natuurmonumenten, Netherlands Ecological Research Network, Rabobank, Stichting Veldleeuwerik, De Vlinderstichting en Wereld Natuur Fonds.
Lambert, S.D. & Loiselle, C.G. (2008). Combining individual interviews and focus groups to enhance data richness. Leading Global Nursing Research, 62(2), pp. 228-237.
Living Lab (2019). Living Lab Natuurinclusieve landbouw Fryslân. Geraadpleegd op 13-02-2019 via https://www.livinglabfryslan.frl/(online).
LNV (2010). Natuurlijk lukt het! Met meer boeren voor natuurbeheer. Den Haag: Ministerie van landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit & LTO Nederland.
LNV (2018). Landbouw, natuur en voedsel waardevol en verbonden. Nederland als koploper in
kringlooplandbouw. Den Haag: Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
LNV (2019). Hoe werkt het PAS? Geraadpleegd op 23-01-2019 via
https://www.synbiosys.alterra.nl/natura2000/gebiedendatabase.aspx?subj=pas&deel=1 (online).
Martino, D. (2001). Buffer Zones Around Protected Areas: A Brief Literature Review. Electronic Green Journal, 1(15).
Mastronardi, L., Giaccio, V. Giannelli, A. & Scardera, A. (2015). Is agritourism eco-friendly? A comparison between agritourisms and other farms in Italy using farm accountancy data network dataset. SpringerPlus, 4, 590.
McCann, P. (2013). Modern Urban and Regional Economics. Second edition. Oxford: Oxford University Press. McGehee, N.G. (2007). An agritourism systems model: a Weberian perspective. Journal of Sustainable Tourism, 15, pp. 111–124.
Melman, T.C.P. (2015). Het nieuwe stelsel agrarisch natuurbeheer: wat mogen we ervan verwachten? Vakblad
natuur bos landschap, 12(115), pp. 4-7.
Melman, T.C.P., Adrichem, M.H.C. van, Broekmeyer, M.E.A., Clement, J., Jochem, R., Meeuwsen, H.A.M., Ottburg, F.G.W.A., Schotman, A.G.M. & Visser, T. (2017). Natuurcombinaties en Europese natuurdoelen.
Ontwikkeling van een methode om natuurdoelen te realiseren buiten het Natuurnetwerk Nederland.
WOt-technical report 107. Wageningen: Wageningen UR.
Melman, T.C.P., Doorn, A van, Schotman, A. Zee, F. van der, Blanken, H., Martens, S., Sierdsema, H. & Smidt, R. (2015). Nieuw stelsel agrarisch natuurbeheer. Ex ante evaluatie provinciale natuurbeheerplannen. Alterra-rapport 2633. Wageningen: Alterra Wageningen UR.
Melman, T.C.P. & Snoo, G.R. de (2010). Agrarisch natuurbeheer: pleidooi voor integrale aanpak.
Groeneveldblad, 13, pp. 14-17.
Moons, K. (2017). Het akkervarken: voor een stukje vlees én een stukje landschapsbeheer. Trouw, 11-12-2017. Geraadpleegd op 18-12-2018 via https://www.trouw.nl/groen/het-akkervarken-voor-een-lekker-stukje-vlees-en-een-stukje-landschapsbeheer~a4368cc9/ (online).
Myers, G. (1998). Displaying opinions: topics and disagreement in focus groups. Language in Society, 27(1), pp. 85-111.
Nieuwenhuizen, W., Gies, T.J.A., Goossen, C.M., Och, R.A.F. van & Rooij, L.L. de (2015). Ruimte voor de
toekomst in het landelijk gebied. Trendverkenning 2020-2030 voor gemeenten met veel landelijk gebied.
OECD (2009). Farmland conversion: the spatial dimension of agricultural and land-use policies. Parijs: OECD.
Olff, H. (2017). Toekomst boeren: samen met de natuur. Broerstraat 5, 2017(2), pp. 18-19. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.
PBL (2017). Tussenbalans van de Leefomgeving 2017. PBL-publicatienummer: 2908. Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).
Pierik, C. (2018). Macro-economie en Landbouwtelling [PowerPoint presentatie]. Beschikbaar via https://www.landbouwcongres.nl/presentatie.pdf
Power, T.M. (2005). The supply and demand for natural amenities: an overview of theory and concepts. In: Green, G.P., Deller, S.C. & Marcouiller, D.W (Ed.). Amenities and Rural Development: Theory, Methods and
Public Policy, pp. 63-77. Cheltenham: Edward Elgar Publishing Limited.
Prolander (2019). Wat doen we? Geraadpleegd op 05-02-2019 via https://www.prolander.nl/we-0/ (online).
Provincie Drenthe (2014). Gastvrije natuur. Natuurvisie 2040. Assen: provincie Drenthe.
Provincie Drenthe (2016a). Ontwikkelagenda Drents-Friese grensstreek. Assen: provincie Drenthe.
Provincie Drenthe (2016b). Natuurlijk Platteland! Beleven, Benutten, Beschermen. Assen: provincie Drenthe.
Provincie Drenthe (2017). Beschrijving projecten Ontwikkelagenda Melkveehouderij en Natuur. Assen: provincie Drenthe.
Provincie Drenthe (2018a). Drainage en beregening rond Natura 2000-gebieden. Geraadpleegd op 06-02-2019 via https://www.provincie.drenthe.nl/onderwerpen/natuur-milieu/diversen/drainage-beregening/ (online).
Provincie Drenthe (2018b). Nationale Parken en Natuurparken. Geraadpleegd op 05-12-2018 via https://www.provincie.drenthe.nl/onderwerpen/natuur-milieu/natuur/nationale-parken-0/ (online).
Provincie Drenthe (2018c). Natuurnetwerk Nederland. Geraadpleegd op 05-11-2018 via
https://www.provincie.drenthe.nl/onderwerpen/natuur-milieu/natuur/natuurnetwerk/ (online).
Provincie Drenthe (2018d). Omgevingsvisie 2018. Assen: provincie Drenthe.
Provincie Drenthe (2019a). Geoportaal provincie Drenthe. Geraadpleegd via
https://geo.drenthe.nl/geoportaal/src/?lang=nl&topic=portaal&bgLayer=openbasiskaart.nl&layers=GBI.FO_MA SK_DR_NL
Provincie Drenthe (2019b). Natuurbeheerplan Drenthe, versie 2019. Assen: provincie Drenthe.
Regt, W. de & Kuiper, R. (2006). Kleinschalige landbouw biedt kansen voor landschap. LandWerk, 2006-3, pp. 17-21.
Renting, H., Rossing, W.A.H., Groot, J.C.J., Ploeg, J.D. van der, Laurent, C., Perraud, D., Stobbelaar, D.J. & Ittersum, M.K. van (2009). Exploring multifunctional agriculture. A review of conceptual approaches and prospects fora n integrative transitional framework. Journal of Enviornmental Management, 90, pp. 112-123.
Rijksoverheid (2017). Programma Aanpak Stikstof 2015-2021 zoals gewijzigd na partiële herziening op 18
december 2017. Publicatienummer: 106481. Den Haag: Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
& Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
Ritchie, C., Petrosillo, S. & Burger, S. (2018). European Protected Areas & Sustainable Agriculture. Working in
Partnership for Biodiversity and Rural Development. Position paper: gepubliceerd in februari 2018. Brussel:
EUROPARC Federation. Geraadpleegd op 19-09-2018 via
http://www.europarc.org/wp-content/uploads/2018/03/Protected-Areas-and-Sustainable-Agriculture_Position-Paper_EUROPARC.pdf (online).
Roest, A.E., Vermeij, I., Jager, J.H. & Everdingen, W.H. van (2010). Definities en gegevens van multifunctionele
landbouw in databestanden. LEI-nota 10-063. Den Haag: Landbouw Economisch Instituut.
Runhaar, H. (2017). Governing the transformation towards ‘nature-inclusive’ agriculture: insights from the Netherlands. International Journal of Agriculturral Sustainability, 15(4), pp. 340-349.
Samenwerkingsverband Nationale Parken (2018). Het verhaal van de Nederlandse natuur. Geraadpleegd op 05-11-2018 via https://www.nationaalpark.nl/ (online).
Simons, H. (2009). Case study research in practice. London: SAGE.
Sleeking, K.J.E., Steenis, M. van, Vennevertloo, M.E., Fischer, M. & Wieringa, H. (2011). Multifunctionele
landbouw en ruimtelijke ordening. Handreikingen voor gemeentelijke plattelandsontwikkelingen. Den Haag:
Vereniging van Nederlandse Gemeenten; Zegveld: Taskforce Multifunctionele landbouw.
Smeets, P.J.A.M. (2011). Expedition agroparks. Research by design into sustainable development and
agriculture in the entwork society. Wageningen: Academic Publishers.
Stortelder, A.H.F. & Kiers, M.A. (2011). Boeren voor Natuur, waar kan dit concept met succes worden
ingevoerd? Alterra-rapport 2145. Wageningen: Alterra Wageningen UR.
Stræde, S. & Treue, T. (2006). Beyond buffer zone protection: A comparative study of park and buffer zone products’ importance to villagers living inside Royal Chitwan National Park and to villagers living in its buffer zone. Journal of Environmental Management, 78, pp. 251-267.
Thünen, J.H., von (1826). Der Isolierte Staat in Beziehung auf Landtschaft und Nationalökonomie, Hamburg. Vertaald door Wartenberg, C.M. (1966). Von Thunen’s Isolated State. Oxford: Pergamon Press.
Westerink, J., Stortelder, A.H.F., Corporaal, A. & Ottburg F.G.W.A. (2015). Boeren voor natuur past uitstekend tussen natuurbeheer en agrarisch natuurbeheer. Vakblad natuur bos landschap, 12(115), pp. 16-17.
Westerink, J., Stortelder, A.H.F., Ottburg, F.G.W.A., Boer, T.A. de, Schrijver, R.A.M., Vries, C.K. de, Plomp, M., Smolders, E.A.A., Eysink, A.T.W. & Bulten, G.H. (2013). Boeren voor Natuur; Hoe werkt het en wat levert het op? Alterra-rapport 2472. Wageningen: Alterra Wageningen UR.
Westerink, J., Plomp, M., Ottburg, F.G.W.A., Zanen, M. & Schrijver, R.A.M. (2018). Boeren voor Natuur: de
ultieme natuurinclusieve landbouw? Lessen van vier pilotbedrijven en relevantie voor beleid. Rapport 2858.
Wageningen: Wageningen UR.
Wiggering, H., Dalchow, C., Glemnitz, M., Helming, K., Müller, K., Schultz, A., Stachow, U. & Zander, P. (2006). Indicators for multifunctional land use. Linking socio-economic requirements with landscape potentials.
Ecological Indicators, 6(2006), pp. 238-249.
Wild R.G & Mutebi, J. (1996). Conservation through Community Use of Plant Resources. People and Plants Working Paper No. 5.
Zhang, Z., Sherman, R. Yang, Z. Wu, R., Wang, W., Yin, M. Yang, G. & Ou, X. (2013). Integrating a participatory process with GIS-based multi-criteria decision analysis for protected area zoning in China. Journal for Nature