Psychologische en psychotherapeutische behandeling

5.7.1 Subklinisch psychotische symptomen (UHR-groep)

Dit zijn psychotische ervaringen die niet boven de drempel komen om van psychotische symptomen te spreken zie Vroege onderkenning. De aangeboden behandeling is CGT-uhr (een protocol voor cognitieve gedragstherapie (CGT)

cognitieve gedragstherapie (CGT): Cognitieve gedragstherapie of CGT is een vorm van psychotherapie waarbij op basis van een gepersonaliseerde casusformulering

samengewerkt wordt om de doelen van de patiënt te bereiken en diens controle over symptomen en problemen te vergroten, zodat autonomie en zelfrespect toenemen.

Meer informatie

gericht op jongeren met UHR). CGT-uhr richt zich op het normaliseren van de psychose-achtige ervaringen, het behoud van school, werk en vrienden en op stoppen of in elk geval minderen met cannabis- en ander middelengebruik, indien van toepassing. Psycho-educatie is een belangrijk onderdeel van dit protocol.

5.7.2 Psychotische symptomen

Behandelaars exploreren altijd de inhoud van de psychotische symptomen

Behandelaars exploreren altijd de inhoud van de psychotische symptomen: Soms heeft de inhoud van de psychose betrekking op de relatie met belangrijke anderen. Dit kan tot ingewikkelde situaties met de familie leiden, zeker als de patiënt later terugkomt op de kritiek. De naasten kunnen begrijpelijkerwijze kritiek zien als teken van aankomende psychose. Dit dilemma moet met de patiënt worden besproken, zo mogelijk in gezins- en relatiegesprekken.

, de betekenis die de patiënt aan de symptomen geeft en de impact er van op emoties en gedrag. Bij aanhoudende psychotische symptomen wordt cognitieve gedragstherapie (CGT)

cognitieve gedragstherapie (CGT): Cognitieve gedragstherapie of CGT is een vorm van psychotherapie waarbij op basis van een gepersonaliseerde casusformulering

samengewerkt wordt om de doelen van de patiënt te bereiken en diens controle over symptomen en problemen te vergroten, zodat autonomie en zelfrespect toenemen.

Meer informatie

ingezet. Copingstrategieën bij auditieve hallucinaties kunnen onderdeel uitmaken van deze behandeling, maar zijn op zichzelf vaak te beperkt om last terug te dringen.

Cognitieve revalidatie training (CRT) is bij psychotische symptomen optioneel vanwege het positieve effect bij sommige patiënten.

5.7.3 Negatieve symptomen

Bij negatieve symptomen is cognitieve gedragstherapie (CGT)

cognitieve gedragstherapie (CGT): Cognitieve gedragstherapie of CGT is een vorm van psychotherapie waarbij op basis van een gepersonaliseerde casusformulering

samengewerkt wordt om de doelen van de patiënt te bereiken en diens controle over symptomen en problemen te vergroten, zodat autonomie en zelfrespect toenemen.

Meer informatie

een specifieke optie, omdat CGT zich richt op het bijstellen van gedachten over negatieve symptomen. De therapie richt zich op het bijstellen van demoraliserende gedachten die een rol kunnen spelen bij het ontstaan en in stand houden van negatieve symptomen, lage verwachtingen van de eigen competenties of een negatief zelfbeeld, soms samenhangend met (zelf)stigma. Doel is om gedachten zoals ‘Ik kan geen opleiding meer doen want ik kan me niet meer concentreren’ of ‘Ik ben afgevlakt, ik kan nergens meer van genieten’ te nuanceren en te relativeren.

Activerende interventies zoals sociale vaardigheidstraining en lotgenotengroepen, maar ook cognitieve revalidatie training (CRT)

cognitieve revalidatie training (CRT): Cogniteve remediatietraining of CRT (cognitive remediation training), ook wel cognitieve revalidatie genoemd is de gerichte training van cognitieve functies zoals aandacht, geheugen en planning (vaak via computertaken) die mensen met een psychotische stoornis in alle stadia kan helpen om hun dagelijks functioneren te verbeteren.

, leiden vaak tot een vermindering van negatieve symptomen.

5.7.4 Cognitieve symptomen

Cognitieve functiestoornissen (klachten op het gebied van o.a. aandacht, geheugen en planning) geven grote problemen bij het hervatten van studie en werk, terugkomen in maatschappelijke rollen, maar ook in de ontplooiing van activiteiten met anderen en in de vrije tijd. Bij zulke klachten kan cognitieve revalidatie training (CRT) worden gegeven.

Bij zulke klachten kan cognitieve revalidatie training (CRT) worden gegeven. : Cogniteve remediatietraining of CRT (cognitive remediation training), ook wel cognitieve revalidatie genoemd is de gerichte training van cognitieve functies zoals aandacht, geheugen en planning (vaak via computertaken) die mensen met een psychotische stoornis in alle stadia kan helpen om hun dagelijks functioneren te verbeteren.

Optioneel kan bij stoornissen in het executieve functioneren (het doelgericht uitvoeren van taken en wat daarbij nodig is, zoals planning, structuur aanbrengen, zelfmonitoring, mentale flexibiliteit, concentratie) Cognitieve Adaptatie Training

Cognitieve Adaptatie Training: CAT is gericht op het verbeteren van de zelfredzaamheid van mensen met (ernstige) psychische aandoeningen door de cognitieve beperkingen die zij ervaren te omzeilen in plaats van symptomen te verminderen of cognitie te verbeteren.

Meer informatie

worden aangeboden.

5.7.5 Affectieve symptomen

Bij bijkomende affectieve symptomen krijgt de patiënt cognitieve gedragstherapie (CGT)

aangeboden. In geval van een posttraumatische stress-stoornis is het aanbod imaginaire exposure (virtuele blootstelling aan wat angst inboezemt) en/of eye movement desensitization and

reprocessing (EMDR).

5.7.6 Problematisch middelengebruik of verslaving

Veel mensen met psychotische aandoeningen hebben bijkomende problemen met middelengebruik (roken, cannabis, alcohol en benzodiazepinen). De zorg bij psychotische stoornissen heeft daarom altijd aandacht voor verslavingsproblematiek. Uitgangspunt is geïntegreerde behandeling daarvan tegelijk met de psychose. Leefstijlinterventies kunnen zich richten op risicovol gebruik, bijvoorbeeld psycho-educatie over risico’s, c.q. voor- en nadelen van gebruik.

Verder zijn cognitieve gedragstherapie (CGT), motiverende gespreksvoering, afbouwschema’s maken samen met de patiënt en zelfcontrole procedures aanleren, de Libermanmodule Omgaan met verslaving en motiverende gespreksvoering door familie en/of naasten (bijvoorbeeld FMI;

familietraining in motiverende en interactievaardigheden) optioneel. Dat laatste omdat conflicten over middelenmisbruik een bron van stress voor alle betrokkenen zijn. Familieleden kunnen leren

motiverende gespreksvoering te gebruiken om tot een meer ontspannen en heldere communicatie te komen.

In combinatie daarmee kan farmacotherapie ter ondersteuning van het stoppen met middelen worden gegeven. Wie aangeeft te willen stoppen met roken, krijgt een cursus stoppen met roken

aangeboden (zie Zorgmodule Stoppen met Roken). De meest uitgebreide en gespecialiseerde behandeling bij ernstige bijkomende verslaving is IDDT (integrale dubbele diagnose therapie).

5.7.7 Zelfstigma

Psycho-educatie is altijd gericht op het voorkomen van zelfstigmatisering door normalisering van klachten en van psychische aandoeningen en het bevorderen van zelfwaardering en empowerment en wordt altijd aangeboden. Zelfstigma onderkennen en liefst voorkomen is in stadium I en II van bijzonder belang en in alle stadia is het belangrijk om weerbaarheid tegen publiek stigma te stimuleren.

Optioneel zijn het CGT-protocol demoralisatie en narratieve interventies waarin het persoonlijke levensverhaal wordt gereconstrueerd.

Optioneel zijn het CGT-protocol demoralisatie en narratieve interventies waarin het persoonlijke levensverhaal wordt gereconstrueerd.: Het CGT-protocol demoralisatie en negatieve symptomen bestaat uit acht stappen cognitieve gedragstherapie specifiek gericht op demoralisatie en negatieve symptomen. Het protocol is te downloaden op de website voor CGT specifiek bij psychose en bij psychose-achtige klachten. Sterke motivatie en een duidelijke hulpvraag met persoonlijke doelen hoeven niet aanwezig te zijn. Maar onvrede met de huidige situatie is wel van belang.

Meer informatie

Zorgverleners verwijzen ook naar zelfhulp- en herstelwerkgroepen of speciale op destigmatisering gerichte interventies zoals Fotovoice

Fotovoice: Fotovoice: bij deze cursus werkt een groep patiënten met behulp van het maken van foto’s onder leiding van een ervaringsdeskundige aan het zich bewust worden (zelf)stigma en aan hun eigen herstelkracht, met als doel beter om te kunnen gaan met stigma (empowerment).

. Zie verder de generieke module Destigmatisering en de generieke module Herstelondersteunende zorg.

Een ander protocol bij zelfstigma is COMET of Competitive memory training

COMET of Competitive memory training: COMET of competitive memory training bestaat uit het vervangen van negatieve opvattingen die iemand over zichzelf heeft door positievere opvattingen, waarbij gebruik gemaakt wordt van contraconditioneren, een principe uit de experimentele psychologie.

. Ook het volgen van een WRAP-training (zie Zelfmanagement) is een optie bij zelfstigma.

5.7.8 Zelfbeschadiging en suïcidaliteit

Als preventieve behandeling van patiënten met een kwetsbaarheid voor psychose die zelfmoord overwegen kan de CGT-module van Tarrier

CGT-module van Tarrier: De eerste (literatuur) hoofdstukken van Tarrier (2013) zijn sterk aan te raden voor hulpverleners die met deze doelgroep werken. Daarnaast pad-analyses en methodieken gericht op het verminderen van hopeloosheid, het verbeteren van het zelfbeeld en het verminderen van sociaal isolement en zo zelfmoord te voorkomen. (Tarrier Nicolas, 2013; Power, 2009)

worden aanbevolen. Deze richt zich op belangrijke risicofactoren zoals hopeloosheid, negatief zelfbeeld en sociaal isolement. Het is daarbij belangrijk om begrip te tonen voor hopeloosheid en de achterliggende ervaren beperkingen te erkennen.