6.1 Omschrijving
De term ‘wellness’ is een samentrekking van de Engelse woorden well-being (welzijn of welbevinden) en fitness. Het laat zich in het Nederlands misschien het best vertalen als actieve ontspanning met welzijnbevorderende gevolgen. Er zitten elementen in van recreatie en van gezondheid, zowel somatisch als psychisch, en zowel preventief als curatief. Het gaat er om het aangename met het gezonde te combineren. Wellness wordt, bijvoorbeeld in advertenties waarin wellness-arrangementen worden aangeboden, geassocieerd met bijtanken, onthaasten, ontslakken, opladen, tot rust komen, balans vinden (geest-lichaam), jezelf vinden (spiritualiteit), genieten.
Gezien onze landschapsinvalshoek ligt de nadruk op openluchtactiviteiten in de openbare ruimte. Daarbij kan men denken aan wandelen/ trimmen/ joggen/ Nordic walking, fietsen/ mountainbiken/ skeeleren/scootmobieleren en sportieve activiteiten (buiten de sportaccommodaties) als wielrennen/ (marathon)schaatsen/ zwemmen/ kanoën. Bij de op wellness gerichte accommodaties gaat het om de landschappelijke setting van kuuroorden, beauty farms, sportaccommodaties of golfbanen.
6.2 Behoefteraming wellness 2040
Wellness mag zich in een toenemende belangstelling verheugen. Getuige hiervan zijn onder meer de aanprijzingen voor vakantieoorden en weekendje-uit-arrangementen. Na de opkomst van de fitness in de jaren tachtig van de vorige eeuw (vooral gericht op het lichamelijke) worden nu elementen van vertroetelen en comfort er aan toegevoegd.
Ondanks, of misschien wel dankzij, de ontkerkelijking is er tevens een groeiende hang naar spiritualiteit en een zoektocht naar zingeving. Spirituele centra, meditatie-oorden, terug-naar- de-natuur kampen, pelgrimstochten etc. etc., waar plezier en ernst, saamhorigheid en identiteitshervinding, fysieke inspanning en geestelijke ontspanning samenvloeien, zijn in 2040 naar verwachting een belangrijke markt geworden. Bewust en gezond eten, slow food en detoxicatie zijn vaak onderdeel van deze meer spiritueel gerichte wellness ervaring.
Daarnaast zal ook de markt voor de meer hedonistische wellness-ervaring groeien. Hier gaat om de uitbreiding (of samenvoeging) van het traditionele pakket van de schoonheidsspecialiste, de pedicure, de massagesalon, de fitnessclub en de beautyfarm. Te denken valt aan een periodieke totale cosmetische make-over inclusief medische check-up. De primaire doelgroep lijkt te bestaan uit de meer welgestelde senioren, lopend van de nog werkenden in de ‘empty-nest’ fase (kinderen het huis uit, inkomen hoog/lasten verminderd) via de net gepensioneerden (60-70 jaar) tot de actieve, redelijk gezonde 70-80 (of -90?) jarigen. Op mensen van allochtone herkomst lijkt deze trend nu nog weinig vat te hebben, maar een generatie verder (wanneer we zo ongeveer aan de vierde generatie van de oorspronkelijke gastarbeiders zitten) mag worden verwacht dat deze zich hebben geconformeerd aan de autochtone hoofdstroom. Er is ook een zakelijke markt voor wellness, met zaken als team building, ontstressen van managers en creativiteitssessies.
Kortom, er is dus sprake van een toenemende belangstelling, en - bij een groeiende welvaart - van een toenemende koopkrachtige vraag naar wellness. Bovendien neemt de groep 55+ waar een stijgende vraag mag worden verwacht, zowel absoluut als relatief in omvang toe. De bevolkingscijfers uit tabel 1 (pag. 14) illustreren dit.
De groep 50-60 jaar wordt weliswaar verwacht te krimpen met zo’n 300.000 tussen nu en 2040, maar dit wordt meer dan gecompenseerd door de leeftijdsklasse 60-70 jaar die met 400.000 groeit. Spectaculair zijn de groeicijfers ten gevolg van het naijl-effect van de naoorlogse geboortegolf (1946-1965) in de leeftijdsklasse 70-80 jaar: bijna een verdubbeling van 1,1 mln nu naar 1,9 mln. Als de hogere levensverwachting gepaard gaat met een verbeterde lichamelijke en geestelijke gezondheidstoestand kan ook van de groep 80-90 jarigen een vraag naar wellness worden verwacht. Deze groep groeit - verhoudingsgewijs - nog sneller dan de 70-80 jarigen: van een half miljoen nu naar een miljoen. Per saldo groeit het aantal 50+ consumenten de komende 34 jaar met 1,4 mln ofwel met ruim een kwart, en dat terwijl de totale bevolkingsomvang nauwelijks toeneemt (+4%).
6.3 Wellness en het landschap
Het mag duidelijk zijn dat wellness, zowel in z’n meer spirituele vorm en als hedonisch verschijnsel, zich beter laat verwezenlijken in een aangenaam, gevarieerd en mooi landschap dan op een naargeestig bedrijventerrein of in een winderige, kale polder. Of, zoals een Duits wellnes-centrum adverteert; “ reizvolle Luft und liebenswerte Landschaft” (verrukkelijke lucht/sfeer en beminnelijk landschap). Voor de landschappelijke vereisten voor een wellness- achtige ervaring kan ook worden verwezen naar Profiel Recreatie: landschappen waar mensen graag recreëren zijn ook geschikt voor wellness.1
Wellness eist echter meer: inspiratie of een zekere mate van cachet. Hiertoe zijn cultuurhistorische monumenten bij uitstek geschikt. Niet de voor leken niet te ontwaren historische relicten zoals verkleuring in de grond waar 3000 jaar geleden een paal heeft gestaan of soortgelijke aardkundige waarden, maar de meer spectaculaire overleveringen uit het verleden: kastelen, kloosters, fortificaties, waterlinies, molens, herenboerderijen, buitens, landhuizen & paleizen, enz. Niet voor niets zijn de kuuroorden en spa’s in Duitsland en Midden- Europese landen vaak gevestigd bij kastelen en dergelijke historische monumenten. Maar ook relatief nieuwe historische objecten zoals de restanten van Atlantikwall langs de kust uit de Tweede Wereldoorlog, komen in aanmerking. Of iets bescheidener: oude holle wegen (liefst nog stammend uit de Romeinse tijd), kerkenpaden, eendenkooien, engen, grafheuvels, oude bomen en beplantingen (bijv. statige lanen), landschapstuinen (al dan niet met oranjerieën of folly’s), oude kruidentuinen.
Verder moet de omgeving een gevoel van luxe uitstralen. Nu is het lastig een ‘duur’ landschap te definiëren, maar hotels, conferentieoorden en landgoederen die zich op ‘het hogere segment’ richten, kunnen ons wel aanwijzingen geven wat als zodanig door velen wordt ervaren. Een belangrijk kenmerk is dat er veel zorg aan is besteed, zowel in termen van onderhoud (dus arbeidsintensief) als in termen van materialen, zie verder kader 1.