REFERENT IES
Bijlage 1: HET POLITIEKE LANDSCHAP
1. Politieke partijen en partijleiders
Nederland kent van oudsher een pluralistische samenleving: een samenleving die wordt gekenmerkt door het bestaan van verschillende sociale en culturele subsystemen. Vroeger had dit veelal een religieuze grondslag, geuit in de sterke verzuiling die Nederland kende in een groot gedeelte van de vorige eeuw. Arend Lijphart (1968), een van de meeste invloedrijke auteurs uit de Nederlandse politieke literatuurgeschiedenis, bestempelde die periode als een periode van pacificatiepolitiek. Ondanks de grote tegenstellingen door de verzuiling, kon toch politieke stabiliteit en consensus bereikt worden. Pacificatiepolitiek legt de nadruk bij het “afbouwen van conflicten en niet bij het oplossen van problemen” (Wikipedia, 2011). Tegenstellingen worden besproken aan de onderhandelingstafel, en conflicten worden vaak opgelost door buitenpolitieke commissies. Ondanks het feit dat de verzuiling tegenwoordig in de samenleving veel minder zichtbaar is, wordt de Nederlandse politiek nog altijd gekenmerkt door het zogenaamde ‘poldermodel’; de hedendaagse versie van de pacificatiepolitiek (Wikipedia, 2011). Een belangrijk kenmerk van een dergelijk consensusmodel is de aanwezigheid van een multi-partijensysteem (Lijphart, 1999). Zo kent het Nederlandse politieke landschap op dit moment liefst twaalf partijen, de honderden lokale en regionale partijen (uiteraard) niet meegerekend. In deze volgende paragrafen vindt U een beknopte uiteenzetting van de twaalf nationaal vertegenwoordigde partijen en hun partijleiders, waarvan tien partijen zijn meegenomen in dit onderzoek. De beweegreden voor het weglaten van twee partijen is de simpele reden dat deze niet vertegenwoordigd zijn in de Tweede Kamer. Een en ander wordt bij de desbetreffende partijen nader toegelicht. De politieke partijen staan gerangschikt op grootte, naar aanleiding van het aantal behaalde zetels tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van juni 2010. De gegevens met betrekking tot ledenaantallen zijn afkomstig van Wikipedia (2011). Tot slot dient te worden benadrukt dat het de situatie in december 2011 betreft.
1.1 Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD)
De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie is opgericht in 1948 en ontstaan uit een fusie tussen de Partij van de Vrijheid (niet te verwarren met de Partij voor de Vrijheid van Geert Wilders) en Comité-Oud. De VVD is een rechtse partij met een conservatieve liberale signatuur, maar wordt tegenwoordig met name op ethisch gebied gezien als een partij met progressieve(re) standpunten. Uit het beginselprogramma blijkt de liberale achtergrond van de partij. De VVD vindt “de individuele vrijheid zeer belangrijk en is van mening dat de staat zich niet dient te bemoeien met de individuele vrijheden van haar burgers” (Parlement & Politiek, 2011). De overheid dient echter wel te waken over de veiligheid van haar burgers. Vroeger werden deze kernwaarden gelieerd aan een zogenaamde ‘nachtwakersstaat’, waarin de overheid zich zo weinig mogelijk bemoeit met haar inwoners. Tegenwoordig is de VVD terughoudender in deze opvatting. Politiek leider van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie is sinds 31 mei 2006 Mark Rutte. Onder Rutte boekte de partij tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 groot succes door het behalen van eenendertig zetels, waarmee de VVD de
grootste partij van Nederland werd. Na een lang en moeizaam formatieproces, maakt de VVD deel uit van een minderheidscoalitie met het Christen-Democratisch Appel (CDA) en de Partij voor de Vrijheid (PVV). Rutte werd minister-president. Daardoor mag Rutte niet meer op persoonlijke titel naar buiten treden. De dagelijkse leiding van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie is dan ook in oktober 2010 overgenomen door fractievoorzitter Stef Blok. De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie kende anno 2010 een ledenaantal van 36.371.
Samenvatting
(Bron: vvd.nl)
Naam: Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD)
Partijleider: Mark Rutte
Achtergrond: Rechts, liberaal, (voornamelijk) conservatief
Zetels TK’10: 31
Ledenaantal: 36.371
1.2 Partij van de Arbeid (PvdA)
De Partij van de Arbeid is opgericht in 1946, ontstaan uit een voortzetting van de Socaal-Democratische Arbeiders Partij, de Vrijzinning-Democratische Bond en de Christelijk Democratische Unie. De PvdA is een linkse partij met een sociaaldemocratische achtergrond. Het wordt gezien als een gematigd progressieve partij in het Nederlandse politieke landschap. In het beginselmanifest staan “het recht op een fatsoenlijk bestaan en volwaardige deelname aan de samenleving voor alle burgers centraal” (Partij & Politiek, 2011). Andere speerpunten zijn “het streven naar gelijke kansen, spreiding van macht & inkomens en een duurzame ontwikkeling” (Partij & Politiek, 2011). Job Cohen is sinds 25 april 2010 de politiek leider van de Partij van de Arbeid. Hij volgde Wouter Bos destijds op, die kort na de breuk van Balkenende-IV opstapte. Onder Job Cohen behaalde de PvdA tijdens de verkiezingen van 2010 een aantal van dertig zetels, slechts één zetel minder dan winnaar VVD. Ondanks dit feit is de PvdA na de formatie toch veroordeeld tot het voeren van oppositie. Zij is in de oppositie veruit de grootste partij. In 2010 kende de Partij van de Arbeid een ledenaantal van 54.504.
Samenvatting
(Bron: pvda.nl)
Naam: Partij van de Arbeid (PvdA)
Partijleider: Job Cohen
Achtergrond: Links, sociaaldemocratisch, progressief
Zetels TK’10: 30
Ledenaantal: 54.504
1.3 Partij voor de Vrijheid (PVV)
De Partij voor de Vrijheid is ontstaan in 2006 vanuit de Groep Wilders, nadat de huidige politiek leider Geert Wilders zich afsplitste van de VVD. Sindsdien is Geert Wilders het gezicht van deze populistische beweging. De standpunten van de PVV zijn moeilijk te categoriseren: zij staat voor zowel “conservatieve, liberale, rechtse als linkse standpunten” (Partij & Politiek, 2011). Wilders keert zich tegen de Islamisering van de Nederlandse samenleving en is de grootste euroscepticus in het politieke landschap. Met Wilders als politiek leider maakt de partij een enorme groei door. Waar de PVV bij haar ‘debuut’ in 2006 nog negen zetels behaalde, waren dit er
tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 reeds vierentwintig zetels. De Partij voor de Vrijheid maakt sindsdien deel uit van het minderheidskabinet samen met de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie en het Christen-Democratisch Appel (CDA). Hoewel de PVV een verenigingsstelsel kent, is het niet mogelijk om lid te worden van de partij, waarmee zij uniek is in Nederland. Geert Wilders is juridisch gezien het enige lid van de Partij voor de Vrijheid.
Samenvatting
(Bron: nos.nl)
Naam: Partij voor de Vrijheid (PVV)
Partijleider: Geert Wilders
Achtergrond: Midden, populistisch, conservatief
Zetels TK’10: 24
Ledenaantal: 1*
*
De PVV kent geen ledenstelsel. Geert Wilders is het enige lid.
1.4 Christen-Democratisch Appel (CDA)
Het Christen-Democratisch Appel is in oktober 1980 opgericht uit een fusie van de Anti-Revolutionaire Partij, de Christelijk-Historische Unie en de Katholieke Volkspartij. Deze christelijke partij heeft een gematigd rechts, maar uitermate conservatief karakter. Volgens het beginselprogramma benadert het CDA politieke vraagstukken op een christendemocratische wijze, dat wil zeggen dat de partij “de Bijbelse getuigenis van Gods beloften, daden en geboden als de beslissende factoren voor mens, maatschappij en overheid aanvaardt” (Partij & Politiek, 2011). “De Bijbel wordt bij politieke stellingnamen niet aangehaald, maar wordt gezien als een bron van inspiratie voor individuele leden” (Nederland Kiest, 2010). Over het partijleiderschap bestaat sinds de verkiezingen van 2010 onduidelijkheid. Officieel is deze positie sinds het aftreden van Jan Peter Balkenende na de verkiezingen vacant, maar over het algemeen wordt Maxime Verhagen op dit moment als de eerste man van het Christen-Democratisch Appel beschouwd (Partij & Politiek, 2011). Het aftreden van Jan Peter Balkenende was een reactie op de verkiezingsnederlaag die het CDA leed tijdens de Tweede Kamerverkiezingen. Waar in 2006 nog liefst eenenveertig zetels behaald werden, was dit aantal in 2010 bijna gehalveerd met eenentwintig zetels. Sindsdien ligt de partij op allerlei fronten onder vuur. Toch mocht het CDA deelnemen aan het minderheidskabinet zoals die op dit moment Nederland regeert. Het Christen-Democratisch Appel is qua ledenaantal echter nog altijd de grootste partij van Nederland met anno 2010 een ledenaantal van 67.592.
Samenvatting
(Bron: nos.nl)
Naam: Christen-Democratisch Appel (CDA)
Partijleider: Maxime Verhagen
Achtergrond: Rechts, christelijk, conservatief
Zetels TK’10: 21
1.5 Socialistische Partij (SP)
De Socialistische Partij is ontstaan in 1972 als een communistische splinterpartij. Officieel is zij een afstammeling van de Kommunistiese Partij Nederland/Marxisties Leninisties. De SP is de meest links-socialistische partij in het Nederlandse politieke landschap. Sinds 1994 is de Socialistische Partij actief in de parlementaire contreien en heeft het een enorme groei doorgemaakt aan de hand van Jan Marijnissen. De partij groeide van twee zetels in 1994 naar vijfentwintig zetels in 2006. Marijnissen werd vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 opgevolgd door Emile Roemer. Tijdens deze verkiezingen verloor de SP een groot gedeelte van haar zetels: zij zakte naar vijftien zetels. De Socialistische Partij staat voor “een samenleving waarin menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit voorop staan” (Partij & Politiek, 2011). Volgens het partijmanifest streeft de SP er naar om iedereen “recht op werk, recht op een fatsoenlijk inkomen of een goede sociale uitkering, recht op goed en gratis onderwijs en recht op een goede gezondheidszorg te bieden” (Partij & Politiek, 2011). De Socialistische Partij kende anno 2010 een ledenaantal van 46.507. Samenvatting
(Bron: sp.nl)
Naam: Socialistische Partij (SP)
Partijleider: Emile Roemer
Achtergrond: Links, socialistisch, progressief
Zetels TK’10: 15
Ledenaantal: 46.507
1.6 Democraten ’66
Democraten ’66 is een partij met een sociaalliberale signatuur. De partij is in 1966 zelfstandig opgericht om democratisering door te voeren in het Nederlandse politieke bestel (Wikipedia, 2011). Tegenwoordig is bestuurlijke vernieuwing nog altijd een van de belangrijkste speerpunten van D’66. In de jaren ’90 behaalde de partij onder Hans van Mierlo de grootste successen, met een top van 24 zetels in 1994. Na deze periode raakte de partij in het slop. Huidig politiek leider is Alexander Pechtold. In zijn eerste campagne rondom de verkiezingen van 2006 kon hij de negatieve spiraal niet doorbreken en zakte de partij tot een historisch dieptepunt van drie zetels. Sindsdien heeft D’66 echter de weg naar boven ingezet, wat resulteerde in tien zetels na de Tweede Kamerverkiezingen van 2010. In het beginselprogramma van Democraten ’66 wordt het karakter van de partij geschetst: de mens dient altijd centraal te staan in de politiek. Om deze reden wordt de partij zoals gezegd aangeduid als een sociaalliberale partij (Partij & Politiek, 2011). Bestuurlijke vernieuwing in de breedste zin van het woord, zoals een gekozen burgemeester en een referendum, is een van de kernwaarden van D’66. In 2010 kende Democraten ’66 een ledenaantal van 18.507.
Samenvatting
(Bron: d66.nl)
Naam: Democraten ’66 (D66)
Partijleider: Alexander Pechtold
Achtergrond: Midden, sociaalliberaal, progressief
Zetels TK’10: 10
1.7 GroenLinks (GL)
GroenLinks is opgericht in 1990 als een fusie tussen de Communistische Partij Nederland, de Evangelische Volkspartij, de Politieke Partij Radikalen en de Pacifistisch-Socialistische Partij. GroenLinks is een linkse partij met een progressief karakter, vooral toegespitst op milieuvraagstukken. De partij heeft sinds de oprichting min of meer dezelfde grootte gekend. Tijdens de verkiezingen van 2010 behaalde GroenLinks onder leiding van Femke Halsema tien zetels. In december 2010 legde Halsema haar leiderschap neer, en werd zij opgevolgd door huidig politiek leider Jolande Sap. Uit het beginselprogramma blijkt het ‘groene’ karakter van GroenLinks. “Een leefbaar milieu en herstel van het ecologisch evenwicht, in het besef dat natuurlijke hulpbronnen eindig zijn” (Partij en Politiek, 2011), is dan ook een van haar belangrijkste doelstellingen. In het beginselprogramma komen ook de kenmerkende idealistische linkse waarden aan bod, waar het socialistische karakter van de partij mee wordt onderstreept. GroenLinks heeft anno 2010 een ledenaantal van 24.214.
Samenvatting
(Bron: groenlinks.nl)
Naam: GroenLinks (GL)
Partijleider: Jolande Sap
Achtergrond: Links, socialistisch/milieugezind, progressief
Zetels TK’10: 10
Ledenaantal: 24.214
1.8 ChristenUnie (CU)
De ChristenUnie is een christelijke partij met een voornamelijk conservatief karakter, met name op ethisch gebied. De partij is ontstaan in 2001 uit een fusie tussen het Gereformeerd Politiek Verbond en de Reformatorische Politieke Federatie. Ruim 10 jaar lang, tot april 2011 was André Rouvoet de politiek leider van de CU; vanaf dat moment werd hij opgevolgd door Arie Slob. Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen behaalde de ChristenUnie vijf zetels. Volgens Wikipedia (2011) “erkent de ChristenUnie Gods heerschappij over het staatkundig leven, dat de overheid door God is gegeven en in zijn dienst staat en dat christenen de verantwoordelijkheid hebben actief te zijn in de samenleving. Zij fundeert haar politieke overtuiging op de Bijbel, het geïnspireerde en gezaghebbende woord van God, die ook voor het staatkundig leven wijsheid bevat”. De ChristenUnie heeft sterke christelijke wortels die in alle uitingen en standpunten centraal staat. In 2010 kende de ChristenUnie een ledenaantal van 26.441.
Samenvatting
(Bron: christenunie.nl)
Naam: ChristenUnie (CU)
Partijleider: Arie Slob
Achtergrond: Links, christelijk, (voornamelijk) conservatief
Zetels TK’10: 5
1.9 Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP)
De Staatkundig Gereformeerde Partij is de meest conservatieve partij in het politieke spectrum. De partij wil strikt volgens Bijbelse normen politiek bedrijven (Partij & Politiek, 2011). De SGP is na de afsplitsing van de Anti-Revolutionaire Partij in 1918, de oudste nog actieve partij in het Nederlandse politieke landschap. Grote successen heeft de partij echter nooit gekend: het hoogste aantal zetels was drie (meermaals). Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 behaalde de partij onder aanvoering van politiek leider Kees van der Staaij twee zetels. Uit het beginselprogramma blijkt het strenge christelijke karakter van de partij. De SGP houdt vast aan het feit dat er “in de politiek ruimte moet zijn voor argumenten op basis van geloof” (Partij & Politiek, 2011). Zij is de enige partij die zich niet kan vinden in de scheiding tussen kerk en staat, zoals Nederland die officieel sinds 1795 al kent. In alle standpunten en kernwaarden van de partij staat het strenge gereformeerde geloof
centraal. De Staatkundig Gereformeerde Partij kende anno 2010 een ledenaantal van 27.196.
Samenvatting
(Bron: sgp.nl)
Naam: Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP)
Partijleider: Kees van der Staaij
Achtergrond: Rechts, christelijk (reformatorisch), conservatief
Zetels TK’10: 2
Ledenaantal: 27.196
1.10 Partij voor de Dieren (PvdD)
De Partij voor de Dieren is een zogenaamde one-issuepartij waarbij dierenwelzijn centraal staat. “De PvdD beschouwt dieren als de allerzwaksten in de samenleving” (Partij & Politiek, 2011). De partij werd onafhankelijk opgericht in 2002. Marianne Thieme is sindsdien politiek leider van de Partij voor de Dieren. De partij behaalde tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 twee zetels, evenals vier jaar eerder. Volgens de partijbeginselen zijn “dieren net als mensen levende wezens met bewustzijn en gevoel. Dieren hebben daarom het morele recht op een respectvolle behandeling door de mensen. In wetgeving moeten de rechten van de dieren beter worden verankerd en dierenwelzijn moet weer op de politieke agenda komen” (Partij & Politiek, 2011). In 2010 kende de Partij voor de Dieren een ledenaantal van 10.310.
Samenvatting
(Bron: partijvoordedieren.nl)
Naam: Partij voor de Dieren (PvdD)
Partijleider: Marianne Thieme
Achtergrond: Links, milieugezind, progressief
Zetels TK’10: 2
1.11 Onafhankelijke Senaatsfractie, 50Plus en overige partijen
De Onafhankelijke Senaatsfractie en 50Plus worden niet meegenomen in dit onderzoek om de simpele reden dat de twee partijen niet actief waren tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2010. Beide partijen hebben één zetel in de Eerste Kamer. Aan de verkiezingen namen in totaal echter achttien partijen deel (de Partij voor De Mens en alle overige aardbewoners had niet genoeg steunbetuigingen en trok zich vlak voor de
verkiezingen terug). De volgende partijen wisten echter allen niet genoeg stemmen te behalen om in
aanmerking te komen voor één of meerdere zetels in de Tweede Kamer: Nieuw Nederland, Trots op Nederland (Rita Verdonk), de Partij voor Mens en Spirit, Heel Nederland, Partij Eén, Vereniging LEF, de Piratenpartij en de Evangelische Partij Nederland. Deze partijen komen dan ook in het vervolg van dit onderzoek niet verder aan bod. Onderstaande afbeelding is een weergave van het politieke spectrum in de huidige samenleving.