2. BUREAUONDERZOEK
2.1 Plangebied
2.1.1 Beschrijving plangebied
Het plangebied betreft de Haven van Woerden (zie figuur 2.1). Het deel van de Haven en de Singel tussen de Westdam in het noorden en de versmalling ter hoogte van de Prinsenlaan in het zuiden heeft een oppervlakte van 8700 m2. De gemeente heeft op de locatie een tweetal steigers aangelegd.
In de haven, aan de oostzijde van het plangebied is een kleine steiger aangelegd ten behoeve van de reconstructie van het Romeinse schip de ‘Fiducia’. Deze aanlegsteiger heeft een lengte van 13 meter en een breedte van 0,8 meter. De aanloop is 1,5 meter lang en 0,5 meter breed. Ten behoeve van deze aanlegsteiger zijn 7 palen geslagen met een afmeting van 15 cm x 15 cm.
De aanlegsteiger in het zuidwestelijk deel van het plangebied is 53,7 meter lang en 1,20 meter breed.
Er zijn zes vingersteigers aangebracht. Deze hebben een afmeting van 5 meter x 0,5 meter. De aanloop van de steiger is 2,10 meter bij 2 meter. Ten behoeve van deze steigers zijn 49 palen geplaatst met een lengte van 6-7 m. De houten palen zijn geplaatst tot op circa 3-4 m in de bodem.
De omvang van de palen verschilt. Er zijn 9 palen van 25x25 cm geplaatst, 12 van 12x12 cm en 28 van 15x15 cm. Tot slot is de bestaande beschoeiing vervangen.
Fig. 2.1: Tekening van de twee aanlegsteigers (bron: gemeente Woerden).
2.1.2 Huidig grondgebruik
Het plangebied is gelegen binnen de bebouwde kom van Woerden. Het is onderdeel van de Singel en Haven van Woerden. De diepte van de Singel is 1,85 m. Het water wordt gebruikt als vaargebied en haven.
Er is voor de uitvoering van dit bureauonderzoek geen KLIC-melding (kabels en leidingen informatie centrum) verricht. Het is niet uitgesloten dat er geen kabels en leidingen door het plangebied lopen.
2.1.3 Historisch grondgebruik
Het plangebied heeft altijd aan de rand van de historische stad Woerden gelegen. De middeleeuwse nederzetting had bij verkrijging van de stadsrechten in 1371 een vijfhoekig grondplan, “De Vijfhoek”, en was omgeven door een wal en stadsgracht. Een eeuw later werd de wal vervangen door een stadsmuur. Deze werd onderbroken door torens en poorten. Aan de Westdam, direct ten noorden van het plangebied, lag de Rietvelder of Leidsche Poort. Het plangebied bevindt zich direct ten westen van de vroegere stadsmuur, waar de Rijn de stad verlaat (fig. 2.2). Ter plaatse van het oostelijk deel van het plangebied lag de middeleeuwse stadsgracht; door het noordelijk deel liep de Rijn.1 In het westelijk deel langs de Rijn stond bebouwing. Deze situatie is zichtbaar op de vroegste kaart van de stad Woerden, die van Jacob van Deventer (omstreeks 1560) (fig. 2.4).
Fig. 2.2 De verdedigingswerken van Woerden in de periode van 1300 tot 1600 na Chr.2
Fig. 2.3 De verdedigingswerken van Woerden in de periode van 1600 tot 1700 na Chr.3
Rond 1600 vonden enkele aanpassingen plaats aan de verdedigingswerken (fig. 2.3). Op drie locatie legde men bastions aan, aan de oostzijde van de stad een hoornwerk en voor het kasteel aan de zuidoosthoek van de stad in het water een ravelijn. Rond 1675 vonden verdere aanpassingen plaats
1 Blijdenstijn 1999, 20-27
2 Blijdenstijn 1999, 21.
2 Blijdenstijn 1999, 21.
volgens het principe van het Oud-Nelderlands Stelsel. Voor drie stadspoorten legde men halve manen aan, het hoornwerk bouwde men om tot bastion en het ravelijn voor het kasteel bouwde men om tot kroonwerk. Om de middeleeuwse gracht legde men een dekkingswal aan, een retranchement. Deze stelde de verdedigers in staat zich achter een wal te verschansen, en buiten het zicht van de vijand te verplaatsen. 4
Fig. 2.4 De kaart van Jacob van Deventer omstreek 1560 na Chr. en een projectie van de huidige topografie op het plangebied
4 Blijdenstijn 1999, 28; Es 1999 62-64.
Fig. 2.5 Detail van het Plan van Woerden en onderhoorige Forten uit 1777. Het noorden is rechtsboven.
In het Rampjaar 1672 wordt Woerden door de Fransen deels verwoest. Besloten wordt tot
vernieuwing van de verdedigingswerken. In 1701-1702 worden deze gemoderniseerd conform het door Menno van Coehoorn ontwikkelde Nieuw-Nederlands systeem. Een belangrijk onderdeel hiervan was de aanleg van een tweede omgrachting, de huidige Singel om het eerder aangelegde
retranchement. De middeleeuwse omgrachting werd hiermee een binnengracht. De stad was
toegankelijk via twee bruggen over de grachten. Eén daarvan lag ten noorden van het plangebied, bij de Leidsche Poort (fig. 2.5). De eerder genoemde halve manen, die gelegen waren voor de
stadspoorten, werden omgevormd tot ravelijnen.5
Tot het eind van de 19e eeuw bevonden zich ter plaatse van het plangebied de loop van de Oude Rijn, de buitenste stadsgracht en het retranchement. Met de ontmanteling van de verdedigingswerken werd voor de gronden een nieuwe bestemming gezocht. Na demping van de binnengracht in 1890 is in het plangebied een haven aangelegd.6 Hiertoe is het retranchement plaatselijk afgegraven. Langs de Westdam werd geladen en gelost.7
In 1960 is de Rijn in de binnenstad van Woerden gedempt. De vroegere vaarweg richtte men in tot Rijnstraat. De situatie binnen het plangebied bleef echter hetzelfde.8 In 1988 richtte de dienst Gemeentewerken de Haven in voor 50 pleziervoertuigen door aanleg van een steiger aan de
noordzijde (tegen de Westdam). In die tijd is ook het havenpaviljoen gebouwd aan de oostzijde van de Haven, het huidige Restaurant de Dukdalf.9
5 Blijdenstijn 1999, 28-32.
6 Blijdenstijn 1999, 51.
7 RHC Rijnstreek.
8 Dam 2006, 32-34.
Op basis van bovenstaande gegevens kan worden geconcludeerd dat het bodem van het plangebied sinds de middeleeuwen deel uit heeft gemaakt van de zone direct buiten de stad en van de
verdedigingswerken. Eerdere archeologische resten zullen in zekere mate zijn verstoord door de aanleg van de grachten.
Fig. 2.6. Detail van de kadastrale minuut uit 1832.
Fig. 2.7 De demping van de Oude Rijn, kijkend vanaf het oosten richting het plangebied (bron: RHC Rijnstreek).