Mantelzorg
17. Welke rol speelt mantelzorg in Denemarken?
In 2016 bood 16.4 % van de Deense bevolking ouder dan achttien hulp aan één of meer ouderen. Een vierde deel van deze mensen besteedde meer dan zes uur per dag aan mantelzorg. In Nederland bood in 2016 een derde van de 16-plussers (36%) informele hulp.
Veel mantelzorgers in Denemarken ervaren dat de (thuis)zorg ontoereikend is. Veruit de meeste ouderen die de hulp ontvangen, wonen zelfstandig. In veel gevallen bieden mantelzorgers hulp over meerdere jaren, ruim 41% is langer dan vijf jaar mantelzorger. In Denemarken helpen mantelzorgers voornamelijk met administratieve taken, praktische ondersteuning, zoals boodschappen, schoonmaken en het wassen van kleding. Een groot deel helpt ook met persoonlijke verzorging en onderneemt sociale activiteiten. Veel verwanten ervaren weinig erkenning, steun en betrokkenheid bij hun inspanningen (Ældre Sagen, 2018a).
Steun mantelzorgers
Gemeenten kunnen mantelzorgers steunen door ‘pårørendevejledere’ aan te bieden. Deze ‘gidsen’
geven mantelzorgers advies over uiteenlopende onderwerpen en zorgen ervoor dat de mantelzorgers ook voor zichzelf (blijven) zorgen (Ældre Sagen, 2017).
Mantelzorgers kunnen in aanmerking komen voor ‘verzorgingsverlof’ wanneer een verwant ernstig ziek is of een ernstige beperking heeft. De mantelzorger moet verbonden zijn met de arbeidsmarkt om zorgverlof te kunnen krijgen. Iemand kan tot zes maanden verlof krijgen om voor de zieke naaste te zorgen en ontvangt tussentijds een salaris van DKK 22.999 (ruim € 3.000,-) per maand van de gemeente. De mantelzorger krijgt een aanstelling bij de gemeente. De mantelzorger kan tijd besteden aan meer zieken of hulpbehoevenden. Verder ondersteunen gemeenten mantelzorgers die palliatieve zorg bieden via onder meer respijtzorg en financiële steun. Familieleden van een terminaal familielid kunnen zorgtoeslag ontvangen wanneer zij ervoor kiezen om de stervende in zijn of haar laatste levensfase te verplegen en verzorgen. Er is geen tijdslimiet op het verlof. Voor zowel het verzorgingsverlof voor zieken en mensen met een ernstige beperking, als voor familieleden die een terminaal familielid verzorgen geldt dat aanvullend hierop nog thuiszorg kan worden geboden. Hier moet wel een indicatie voor zijn afgegeven (Tølbøll, 2016; Ældre Sagen, 2019c; www.sundhed.dk, 2019).
Zelfredzaamheid
18. Hoe wordt in Denemarken aangekeken en invulling gegeven aan zelfredzaamheid?
(zie ook stuk over kwaliteit van leven in relatie tot kostenbeheersing)
De langetermijnvisie van Denemarken is om mensen zo lang mogelijk onafhankelijk van zorg te laten zijn. Als mensen zorg nodig hebben is het doel ervoor te zorgen dat mensen, jong en oud, zo snel mogelijk weer kunnen doen wat ze voorheen konden, zodat ze een waardig bestaan hebben. Er wordt dan ook veel geïnvesteerd in manieren waarop mensen (weer) de regie kunnen nemen over hun eigen leven. Taal en narratieve psychologie spelen hierin ook een belangrijke rol. Zo spreken ze in Denemarken niet van kwetsbare ouderen of van oud en zwak, maar van oud en sterk. Volgens één van onze informanten is de gedachte hierachter dat iemand ondanks fysieke mankementen toch heel krachtig kan zijn.
Behoud zelfstandigheid
De gemeenten zijn verantwoordelijk voor initiatieven gericht op preventie, om mensen zo lang mogelijk zelfstandig thuis te laten wonen (Ministry of Health, 2017). Dit kunnen gemeenschapsgerichte activiteiten, fysieke trainingsmogelijkheden, ondersteuning door vrijwilligers en andere preventieve maatregelen zijn. Huisbezoeken bij ouderen zijn een andere specifieke preventiemaatregel. Deze zijn erop gericht de behoefte aan individuele ondersteuning te identificeren, en het welzijn en de leefsituatie van de oudere te bespreken. Jaarlijkse preventieve huisbezoeken moeten aangeboden worden aan kwetsbare ouderen tussen de 65 en 79 jaar, en aan alle ouderen ouder dan tachtig jaar.
Voorbereiding ouderdom
19. Hoe bereiden mensen zich in Denemarken voor op ouderdom?
Via campagnes wil de overheid mensen voorbereiden op ouderdom. Zo zijn er tv-spotjes waarin aanstaande ouderen aangemoedigd worden om op tijd te kiezen voor een andere (aangepaste) woning. Ook worden er volgens één van onze informanten steeds meer groepsactiviteiten voor senioren aangeboden, zoals seniorfitness.
In sommige gemeenten in Denemarken worden Denen die tegen hun pensioen zitten, benaderd met de vraag wat ze na hun pensioen gaan doen. Eén van onze informanten noemde de Gemeente Ringkøbing-Skjern. Hier krijgen de mensen die bijna stoppen met werken vragen over wat ze leuk vinden om te doen of wat ze in het verleden hebben gedaan en wellicht weer zouden kunnen oppakken in een rol als vrijwilliger. De gemeente gaat op basis van de uitkomsten op zoek naar passende vrijwilligersklussen. Tegelijkertijd is het in een Denemarken een trend dat ouderen na hun pensioenleeftijd (65,5) blijven doorwerken. In 2017 was 18% van de 67-jarigen nog in loondienst. Meer mannen dan vrouwen blijven werken nadat ze de nationale pensioenleeftijd hebben bereikt. Oudere
65-plussers blijven vooral werken omdat ze dat willen. Bovendien zijn ze meer tevreden over lonen en werktijden dan jonge werknemers (VIVE, 2019b).
Eenzaamheid
20. In hoeverre is er in Denemarken sprake van eenzaamheid? Wordt dat gemonitord en wordt daar beleid opgevoerd?
Hoewel het percentage eenzame mensen in Denemarken lager ligt dan in andere Europese landen, is het een belangrijk thema in Denemarken.
Cijfers over eenzaamheid
In Figuur 8 is te zien dat in 2012 6.3% van de personen van vijftig jaar en ouder in Denemarken gevoelens van eenzaamheid had, tegenover 8.3% in Nederland (Fokkema, Gierveld-de Jong & Dykstra, 2012).
Figuur 8 Percentage ouderen met gevoelens van eenzaamheid (Fokkema, Gierveld-de Jong & Dykstra, 2012)
Cijfers uit een grootschalig bevolkingsonderzoek naar de gezondheid van Denemarken laten zien (zie Tabel 4), dat in 2017 4.2% van de personen tussen de 65 en 74 jaar vaak ongewenst alleen was. Bij personen die 75 jaar en ouder zijn, lag dat percentage op 7.1 %. In 2017 was 6.3% van de Denen van 16 jaar en ouder vaak ongewenst alleen. Het percentage ouderen dat vaak ongewenst alleen is, is sinds 2010 bij personen tussen de 65 en 74 jaar en met name bij personen van 75 jaar en ouder, afgenomen (SDU & Sundhedsstyrelsen, 2017).
Tabel 4
Percentage ouderen dat vaak ongewenst alleen is. (Bron: SDU & Sundhedsstyrelsen, 2017) 65-74 jaar (%) 75 jaar en ouder (%)
Aanpak eenzaamheid
De belangenorganisatie voor ouderen ‘Ældre Sagen’ heeft op basis van de cijfers uit het bevolkings-onderzoek geconcludeerd dat er elke dag 50.000 65-plussers in Denemarken zijn die zich eenzaam voelen. Verder stelt de organisatie dat er een groot taboe bij ouderen rust op eenzaamheid (Ældre Sagen, 2018b).
Volgens het Ministerie van Ouderenzorg zijn te veel ouderen in Denemarken eenzaam en krijgen zij niet de hulp die ze nodig hebben. Het Ministerie van Ouderenzorg en de regering besloten daarom in augustus 2018 geld vrij te maken voor gemeenten om eenzaamheid, depressiviteit en zelfmoord bij ouderen tegen te gaan. Gemeenten zijn vrij om te bepalen hoe ze het geld willen besteden. In de gemeente Esbjerg is bijvoorbeeld een netwerkcoördinator die mensen van wie de partner net is overleden, samenbrengt met mensen die dezelfde ervaringen hebben gehad. Hoe ver gemeenten zijn met de aanpak van eenzaamheid en de wijze waarop vrijwilligers worden ingezet, verschilt per gemeente (Ministry of Health, 2018).
Seniorenwoongemeenschappen
In Denemarken is er de laatste jaren een toenemende vraag naar woningen in een seniorenwoon-gemeenschap: in 2016 waren er maar liefst 80.000 senioren die overwogen om binnen vijf jaar in een seniorenwoongemeenschap te wonen. En dat terwijl er op dit moment in heel het land 6.992 van dergelijke woningen zijn (Realdania, 2016).
Onderzoek wijst uit dat bewoners van seniorwoongemeenschappen:
- een hogere levenskwaliteit ervaren;
- goede relaties met buren ontwikkelen;
- minder vaak onvrijwillig eenzaam zijn;
- minder tekenen van sociale uitsluiting vertonen en
- tot zeven keer minder gebruik maken van praktische ondersteuning van de gemeente (VIVE, 2019a) (Realdania, 2016).
Aanpak eenzaamheid in de Gemeente Esbjerg
In Esbjerg probeert de gemeente op verschillende manieren eenzaamheid aan te pakken. Zo is een
activiteitenteam opgezet dat op actieve wijze eenzame mensen met dezelfde interesses aan elkaar koppelt en geregeld checkt of het ‘een goede match’ is. Het project is zo succesvol gebleken dat de Minister voor Ouderenzorg landelijk budget heeft vrijgemaakt voor gemeenten die hier ook mee aan de slag willen.
Arbeidsmarkt