2. Theoretisch kader
6.2 Overige aanbevelingen
Het is van belang een duidelijk laatste signaal uit te sturen om verwarring te voorkomen. Om een groot publiek te bereiken zou een laatste overzicht van de kandidaten waarop gestemd moet worden, gepresenteerd moeten worden in een in een reclamespotje op de vooravond van de verkiezingen. Ook kan gedacht worden aan een advertentie van enige omvang in een of meerdere kranten op de verkiezingsdag.
Tevens kan in aanloop naar de verkiezingen steeds gepresenteerd worden wie per partij de ‘eerste vrouw buiten de peilingen’ is. Door middel van kleine profielschetsen kunnen de kiezers kennis maken met de persoon achter de politica waar zij eventueel hun stem op uit zullen brengen. Een programma als De Wereld Draait Door, waar in de weken voor de verkiezingen elke avond de laatste peilingen gepresenteerd worden, kan hier wellicht interesse in hebben.
De huidige interventie richt zich op vrouwen, met de argumentatie dat uit onderzoek is gebleken dat vooral vrouwen op vrouwelijke kandidaat-kamerleden stemmen. Deze argumentatie komt overeen met wetenschappelijke bevindingen (zie bijvoorbeeld Dolan, 1997). Dit betekent echter niet dat er geen mannen zijn die op vrouwelijke kandidaten stemmen. Het lijkt voor het
35
bereiken van het doel van de interventie van belang dat zoveel mogelijk kiezers deelnemen. De interventie zou daarom ook op mannen gericht moeten zijn.
Tot slot is het aan te bevelen dat de stichting met geschreven plannen gaat werken. Met geschreven plannen wordt het makkelijker om zelf bij te houden welke doelen aan de interventie gesteld worden en hoe ver de stichting is in het realiseren van die doelen. Ook kunnen geschreven actieplannen en strategieën ingezet worden voor het aanvragen van subsidies. Dit zou niet alleen de professionaliteit van de stichting bevorderen, maar ook de professionaliteit van de organisatie van de interventie als geheel.
36 7. Nawoord
Middels dit schrijven wil ik een kort woord van dank richten tot iedereen die mij in de afgelopen maanden heeft geholpen.
Als eerste Prof. dr. J. J. M. van Holsteyn, voor zijn enthousiasme over het onderwerp, de kritische, goede begeleiding en de gezellige gesprekken.
Daarnaast het faculteitsbestuur en -bureau van de Faculteit der Sociale Wetenschappen, die het niet erg vonden – of in ieder geval niet erg leken te vinden – dat ik door het schrijven van de scriptie tijdelijk niet voor de volle 100 procent inzetbaar was. Dezelfde dank gaat vanzelfsprekend uit naar mijn collega-assessoren.
Ik wil in het bijzonder Devika Partiman van de stichting ‘Stem op een Vrouw’ bedanken, die al mijn vragen duidelijk en vlot voorzag van antwoord.
Ook bedank ik alle vrienden en familie die voor de (niet altijd) nodige afleiding hebben gezorgd. Speciale dankzegging gaat tot slot uit naar mijn vader, moeder en Margien, die mijn scriptie gelezen en van feedback voorzien hebben – en het niet saai vonden.
37 8. Bibliografie
Andeweg, R. B., & Irwin, G. (2014). Governance and politics of the Netherlands (4th ed.). Houndmills: Palgrave MacMillan.
Atria (12 december 2017). Factsheet Vrouwen in de Politiek. Geraadpleegd op 23 maart 2018 van https://www.atria.nl/nl/publicatie/factsheet-vrouwen-de-politiek.
Atria (z.d.). Vrouwenkiesrecht in Nederland. Geraadpleegd op 29 maart 2018, van https://www.atria.nl/nl/publicatie/vrouwenkiesrecht-nederland.
Balmas, M., Rahat, G., Sheafer, T., & Shenhav, S. R. (2014). Two routes to personalized politics: Centralized and decentralized personalization. Party Politics, 20(1), 37-51. Celis, K. (2004). Het belang van de politieke aanwezigheid. Descriptieve en substantiële
vertegenwoordiging van vrouwen. In: Paper gepresenteerd tijdens het
Politicologenetmaal, 27 en 28 mei 2004, Antwerpen.
Celis, K. & Meier, P. (2006). De macht van het geslacht. Gender, politiek en beleid in
België. Leuven: Acco.
Dolan, K. (1997). Gender differences in support for women candidates: Is there a glass ceiling in American politics? Women & Politics, 17(2), 27-41.
Garzia, D. (2011). The personalization of politics in western democracies: Causes and consequences on leader-follower relationships. The Leadership Quarterly, 22(4), 697-709.
George, J. M., & Jones, G. R. (2012). Understanding and Managing Organizational
Behavior. Boston: Pearson/Allyn & Bacon.
Heyndels, B., Jottier, D. & Wille, F. (2008). Loon naar werken: de kwaliteit van het beleid en de verkiezingsuitslag. In J. Buelens, B. Rihoux & K. Deschouwer (Eds.), Tussen
kiezer en hoofdkwartier. De lokale partijafdelingen en de gemeenteraadsverkiezingen van 2006. Brussel: VUBPRESS.
Holsteyn, J. J. M. van, & Andeweg, R. B. (2008). Niemand is groter dan de partij: Over de personalisering van de Nederlandse electorale politiek. In G. Voerman (Ed.), Jaarboek
Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen 2006 (105-134). Groningen:
Rijksuniversiteit Groningen/DNPP.
Holsteyn, J. J. M. van, & Andeweg, R. B. (2010). Demoted leaders and exiled candidates: Disentangling party and person in the voter’s mind. Electoral Studies, 29(4), 628-635. Holsteyn, J. J. M. van, & Andeweg, R. B. (2012). Tweede orde personalisering:
Voorkeurstemmen in Nederland, Res Publica 54(2), 163-191.
Joop (17 maart 2017). Stem Op Een Vrouw is geslaagd, toch sta ik niet te juichen. Geraadpleegd op 17 mei 2018 van https://joop.bnnvara.nl/opinies/stem-op-vrouw- geslaagd.
Karvonen, L. (2004). Preferential voting: Incidence and effects, International Political
Science Review, 25(2), 203-226.
Karvonen, L. (2010).The personalization of politics. A study of parliamentary democracies. ECPR Press: Colchester.
Kiesraad (21 maart 2017). Kerngegevens Tweede Kamerverkiezing 2017. Geraadpleegd op 23 maart 2018 van https://www.kiesraad.nl/adviezen-en-
38
publicaties/rapporten/2017/3/kerngegevens-tweede-kamerverkiezing- 2017/kerngegevens-tweede-kamerverkiezing-2017.
Koning, E. A. (2009). Women for women’s sake: Assessing symbolic and substantive effects of descriptive representation in the Netherlands. Acta Politica 44(2), 171-191. Lazarsfeld, P. F. en Merton, R. K. (1949). Mass communication, popular taste, and
organized social action. In: W. Schramm (red.) Mass Communications (pp. 459-480). Urbana, Ill.: University of Illinois Press.
Leijenaar, M. (1989). De geschade heerlijkheid. Politiek gedrag van vrouwen en mannen in
Nederland, 1918-1988. Den Haag: SDU.
Leijenaar, M. (2004). Political empowerment of women: the Netherlands and other
countries. Leiden: Nijhoff.
Lovenduski, J., & Norris, P. (2003). Westminister women: The politics of presence, Political
Studies, 51(1), 84-102.
Mansbridge, J. (1999). Should Blacks Represent Blacks and Women Represent Women? A Contingent “Yes”. The Journal of Politics 61(3), 628-657.
McCarthy, E. J. (1968). Basic marketing: A managerial approach (3rd ed.). Homewood, Ill.: Richard D. Irwin Inc..
Meier, P., Lombardo, E., Bustelo, M., & Pantelidou Maloutas, M. (2005). Gender
mainstreaming and the benchmarking fallacy of women in political decision-making.
The Greek Review of Social Research, 117, 35-61.
Newman, B. I. (2016). The marketing revolution in politics. What recent U.S. presidential
campaigns can teach us about effective marketing. Toronto Buffalo London: Rotman-
UTP Publishing.
NRC (19 december 2016). ‘De peilingen bieden schijnzekerheid’. Geraadpleegd op 17 april 2018 van https://www.nrc.nl/nieuws/2016/12/19/de-peilingen-bieden-schijnzekerheid- 5856137-a1537453.
NRC (12 februari 2017a). Tom Louwerse: politiek scheidsrechter tegen wil en dank. Geraadpleegd op 17 april 2018 van
https://www.nrc.nl/nieuws/2017/02/12/scheidsrechter-tegen-wil-en-dank-6630454- a1545650.
NRC (13 februari 2017b). ‘Politiek is te belangrijk om aan mannen over te laten’.
Geraadpleegd op 23 maart 2018 van https://www.nrc.nl/nieuws/2017/02/13/vrouwen- laat-je-stem-gelden-ga-de-politiek-in-6673356-a1545861.
NRC (17 februari 2017c). Waar zijn de vrouwelijke politici? Geraadpleegd op 23 maart 2018 van https://www.nrc.nl/nieuws/2017/02/17/alleen-mannen-in-pak-6741427- a1546605.
Parool (18 maart 2017). Amsterdamse stemmers GroenLinks en D66 kiezen voor vrouwen. Geraadpleegd op 17 mei 2018 van https://www.parool.nl/binnenland/amsterdamse- stemmers-groenlinks-en-d66-kiezen-voor-vrouwen~a4476220/.
Philips, A. (1994). Democracy and representation: or why shouldn’t it matter who our representatives are? In: A. Philips (red.) Feminism and Politics (pp. 224-240). New York: Oxford University Press.
Philips, A. (1995). The Politics of Presence. Oxford: Clarendon.
Pitkin, H. F. (1972). The concept of representation. London: University of California Press, Ltd.
Rahat, G., & Sheafer, T. (2007). The personalization(s) of politics: Israel, 1949-2003.
39
Ridder, J. den, Holsteyn, J. J. M. van & Koole, R. (2011). De representativiteit van
partijleden in Nederland. In: J. J. A. Thomassen & R. B. Andeweg (Red.), Democratie
doorgelicht (pp. 165-184). Leiden: Leiden University Press.
Rossi, P. H., & Freeman, H. E. (1993). Evaluation: A Systematic Approach. Newbury Park, CA: SAGE Publications, Inc.
RTL Z (8 februari 2017). Stem niet op een vrouw. Geraadpleegd op 15 mei 2018 van https://www.rtlz.nl/opinie/column/ilja-boelaars/stem-niet-op-een-vrouw.
Scammell, M. (1999). Political marketing: Lessons for political science. Political Studies,
47(4), 718-739.
Steger, W. P., Kelly, S. Q., & Wrighton, J. M. (2006). Campaigns and political marketing in political science context. Journal of Political Marketing, 5(1-2), 1-10.
Swanborn, P. G. (2007). Evalueren. Amsterdam: Boom Onderwijs.
Stichting Projekta. Foundation for Women Development Services. (1996). "Kies bewust, stem op een vrouw": Een publiciteitscampagne van het Vrouwen Parlement Forum. Paramaribo: Stichting Projekta.
Thomassen, J.J.A., (1976). Party as a cross-national concept: its meaning in the Netherlands. In I. Budge, I. Crewe & D. Farlie (Red.), Party Identification and Beyond (pp. 63-79). London: Wiley.
Thomassen, J.J.A. & Rosema, M., (2009). Party identification revisited. In Bartle, J. & Belluci, P. (red.), Political Parties and Partisanship. Social Identity and Individual
Attitudes (pp. 43-59). London & New York: Routledge.
Tremblay, M. (1998). Do female MPs substantively represent women? A study of legislative behaviour in Canada's 35th parliament. Canadian Journal of Political Science, 31(3), 435-465.
Trouw (29 maart 2018a). ‘Ik schrok van het dramatisch lage aantal vrouwen in de raad'. Geraadpleegd op 29 maart 2018 van https://www.trouw.nl/democratie/-ik-schrok-van- het-dramatisch-lage-aantal-vrouwen-in-de-raad-~ab8038e6/.
Trouw (29 maart 2018b). Voorkeursstemmen helpen vrouwen in gemeenteraden: stijgingen
tot 20 procent. Geraadpleegd op 17 mei 2018 van
https://www.trouw.nl/democratie/voorkeursstemmen-helpen-vrouwen-in- gemeenteraden-stijgingen-tot-20-procent~af691da9/.
Trouw (8 maart 2017a). Hoe staat het met de positie van de vrouw in de politiek?
Geraadpleegd op 23 maart 2018 van https://www.trouw.nl/home/hoe-staat-het-met-de- positie-van-de-vrouw-in-de-politiek-~ac026157/.
Trouw (9 april 2017b). Zeker de lokale politiek vraagt om vrouwen. Geraadpleegd op 17 mei 2018 van https://www.trouw.nl/home/zeker-de-lokale-politiek-vraagt-om-
vrouwen~a0cb9ba7/.
Voerman, G. (2004). De politieke partij tussen staat en maatschappij:
Staatsrechtconferentie 2003 Rijksuniversiteit Groningen. In J. W. M. Engels, & M. Nap
(eds.), De ontwikkeling en toekomst van de vertegenwoordigende democratie (blz. 37- 60). (Publikaties van de Staatsrechtkring - staatsrechtsconferenties; Vol. 8). Deventer: Kluwer.
Wauters, B., Thijssen, P., Van Aelst, P., & Pilet, J. B. (2015). Between centralized and decentralized personalization: the use of preferential voting in Belgium. In: Paper
gepresenteerd tijdens het Politicologenetmaal, 2015, Maastricht.
Wiebe, G. D. (1951). Merchandising commodities and citizenship on television. The Public
40 9. Bijlagen
Bijlage I
Geanalyseerde lijstplekken tactiek 1 Tweede Kamerverkiezingen 2012
Partij Afstand tot de eerste vrouw op de lijst die volgens de peilingen geen zetel krijgt
3 2 1 0 -1 -2 -3 VVD 28 32 34 39 40 41 45 PvdA 32 34 36 38 40 42 44 PVV 12 16 18 21 23 29 32 SP 20 21 23 28 30 33 37 CDA 7 9 12 15 17 19 26 D66 5 9* 10 12 13 14 15 CU - 3* 5 8 9 12 16 GL - - 3 5 9 12 14 PvdD - - 2 4 7 11 12 50PLUS - - - 3 7 10 11
41
Geanalyseerde lijstplekken tactiek 1 Tweede Kamerverkiezingen 2017
Partij Afstand tot de eerste vrouw op de lijst die volgens de peilingen geen zetel krijgt
3 2 1 0 -1 -2 -3 VVD 19 21 29 30 37 38 47 PvdA 6 8 10* 12 14 16 18 PVV 14 16 18 27 28 29 32 SP 5 6 12 23 28 30 31 CDA 13 18 20 21 22 26 28 D66 13* 14 18* 20 24 26 28 CU - 2 4 6 10 12 15 GL 12 14* 15 19* 22 24 26 PvdD - 2* 5 6 7 8 12 50PLUS - 2* 4 8 13 16 18
42
Bijlage II
Percentage vrouwelijke kandidaten op de kieslijst
Partij 2012 % vrouwen 2017 % vrouwen Procentuele
stijging/daling PvdD 56% 60% 7% SP 27% 53% 96% GL 43% 44% 2% PvdA 45% 46% 2% D66 36% 40% 11% CDA 32% 32% 0% CU 28% 38% 36% 50PLUS 24% 24% 0% VVD 32% 35% 9% PVV 29% 26% -10% Totaal 31% 35% 13%
Bijlage III
Aantal zetels in Peilingwijzer
Partij Datum 01-03- 2017 02-03- 2017 04-03- 2017 05-03- 2017 07-03- 2017 08-03- 2017 09-03- 2017 10-03- 2017 12-03- 2017 13-03- 2017 14-03- 2017 15-03- 2017 Aantal wijzigingen VVD 25 25 25 25 26 26 25 25 25 26 26 26 3 PvdA 13 13 13 12 12 12 12 12 12 11 11 11 2 PVV 24 25 24 23 23 23 24 22 21 22 21 21 8 SP 13 13 14 14 14 14 15 15 16 15 15 15 4 CDA 18 17 18 19 19 19 19 19 19 19 20 20 4 D66 17 17 19 18 18 18 18 19 19 18 18 18 4 CU 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 0 GL 17 16 16 17 16 16 16 16 16 17 17 17 4 PvdD 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 0 50PLUS 6 6 5 5 5 5 5 5 5 5 4 4 2
Het aantal wijzigingen is tot stand gekomen door het aantal keer dat het aantal zetels van de ene op de andere peiling veranderd is te tellen. Zoals vermeld op https://peilingwijzer.tomlouwerse.nl/2017/03/.
Bijlage IV9
9 De grafieken in deze bijlage hebben omwille de leesbaarheid en duidelijkheid per partij verschillende as-