60 het aardigheidje aan relaties speelt ook in op de gunst van de klant, de receptie draait uiteindelijk om bestuur en beleid. Die spanning tussen gelijk en ongelijk, formeel en informeel houdt de vormen levend en veranderlijk en maakt nieuwe mogelijk. Tijdstip
1 januari is van zakelijke dag tot privé- dag geworden. Door de privatisering van de kerstperiode heeft Kerstmis bepaalde nieuwjaarsrituelen (die van de nieuwjaars- post en de nieuwjaarslectuur) naar zich
toegetrokken. Ze kregen daardoor meer de betekenis van jaarafsluiting. In de monde- linge wens die gebonden bleef aan januari, maar geleidelijk wel 1 januari zelf verliet, kwam hierdoor als vanzelf meer de nadruk te liggen op het jaarbegin. Nieuwjaarsdag, werd een vrije dag voor nieuwjaarsritu- elen in de familie- of vriendenkring of in de vrijetijdsvereniging. De jaarwisseling zelf lijkt nu niet meer zozeer de balans van het oude en het nieuwe jaar, als wel een ce- suur tussen een oud en een nieuw jaar uit te drukken.
1 De Telegraaf 21-10-2009. 2 Leeuwarder Courant 12-12-1963. 3 Algemeen Handelsblad 11-12-1971. 4 Winschoter Courant 18-12-1979. 5 Kühne-van Diggelen 1988, 74-75. 6 Buiskool 1940, 133-134. 7 Buiskool 1940, 135. 8 Roodenburg 1990, 329-330. 9 Drentsche Volksalmanak 1842, 165-166; Buiskool 1940, 133.
10 Vaderlandsche Bibliotheek 1796 VI (ge- citeerd uit: Goettsch 1988, 81-82). 11 Botke 2002, 386-387.
12 Algemeene Vaderlandsche Letteroefe-
ningen 15 (1805) 2de st., 696 (geciteerd
uit: Fokke Simonsz. ed. 1994, 14-15). 13 Stegeman 1986, 112-113.
14 Leeuwarder Courant 29-10-1933. 15 Leeuwarder Courant 21-12-1956.
16 Leeuwarder Courant 9-12-1965. 17 Mondelinge mededeling C. Doelman
ca 1960.
18 Mondelinge mededeling S. Elpers 2009. 19 De Telegraaf 21-10-2009.
20 Vriend der Kinderen 1792 II: 25 e.v. (geciteerd uit: Goettsch 1988, 86). 21 Algemeen Handelsblad 4-1-1907. 22 Hamelsveld 1791, 395. 23 Heemtijdinghen 17, 4 (1981) 69. 24 Algemeen Handelsblad 2-1-1951. 25 Voskuil, deel 2, 401. 26 Voskuil, deel 3, 273-276. 27 Graafschapbode 2-1-1975, Gelders-
Overijselsche courant 3-1-1979, Nieuws- blad van het Noorden 4-1-1992.
28 Websites van de gemeenten Marum, Wijchen, Aalburg, Staphorst.
29 Dagblad voor Noord-Limburg 4-1-1991.
62 Bogaers, L., ‘Een kwestie van macht?’, in:
Volkskundig Bulletin 11 (1985) 102-126.
Boissevain, J., ‘Nieuwe feesten: ritueel, spel en identiteit’, in: J. Boissevain (red.),
Feestelijke vernieuwing in Nederland?
Amsterdam 1991, 1-14.
Botke, IJ., Boer en heer. ‘De Groninger
boer’ 1760-1960. Assen 2002.
Buijnsters-Smets, L.M.A., Decoratieve
prenten met geschreven wensen: 1670-1870.
Nijmegen 2007.
Buiskool, H.T., Op naobervesiet. Een bun-
del schetsen en vertellingen over gebruiken en gewoonten in het oude Drenthe. Assen
1940.
Buday, G., The history of the Christmas-
card. London 1964.
Buter, A., Over-IJsselse volksgebruiken.
Een feestelijke ommegang door het jaar.
Zwolle 1988.
Davis, N. Z., The gift in sixteenth-century
France. Oxford 2000.
Dekker, A.J., ‘De opkomst van kerstboom en kerstviering in Nederland (ca. 1835- 1880)’, in: Volkskundig Bulletin 8 (1982) 129-179.
Doelman, E., ‘Op de kaart gezet. Lokale identiteit en rivaliteit in Zuidoost-Fries- land: rituele diefstallen door oudejaars- verenigingen’, (in voorbereiding). Frijhoff, W., ‘Tradities en verleden. Kriti- sche reflecties over het gebruik van verwij- zingen naar vroeger’, in: Jaarboek voor
Liturgie-onderzoek 7 (1991) 125-136.
Fokke Simonsz, A., Al wat wenschelijk is. Editie en nawoord: M. de Niet. Amster- dam 1994.
Goettsch, R., Het feest in Nederlandstalige
tijdschriften 1775-1800. Een onderzoek naar opvattingen over feestvieren in het laatste kwart van de achttiende eeuw. Amsterdam
1988, doctoraalscriptie.
Hamelsveld, IJ. van, De zedelijke toestand
der Nederlandsche Natie op het einde der achttiende eeuw. Amsterdam 1791.
Helsloot, J., ‘De kerstboom prijkt, ’t is kinderfeest. Kinderen en Kerstmis tussen 1840 en 1960’, in: S. Noorda e.a. (red.), Er
is een kindeke... De geboorte van Jezus in de Nederlandse en Vlaamse cultuur. Amster-
dam 2004, 123-146.
Jacobs, M. en H. Schoefs, ‘Wensen en presenteren. Een kleine cultuurgeschie- denis van de nieuwjaarsbrief’, in: Met
mijn armpjes open. Nieuwjaarswens van CANON, het VCV (Vlaams Centrum voor Volkscultuur) en het steunpunt Filoket.
Brussel 2004, [15 p.].
Kruizinga, J.H., ‘Een merkwaardige nieuwjaarscourant’, in: Ons Amsterdam 29 (1977) 350-351.
Kühne-van Diggelen, W., Het deurtje van
Zwolle. Herinneringen aan een honderdja- rig herenhuis. Hoogeveen 1988.
Mol, T., ‘Oude gedrukte en geschreven wensen voor het nieuwe jaar’, in: Antiek 6 (1971/1972) 361-370.
Meyere, J.A.L. de, Met de beste wensen
voor het nieuwe jaar. Baarn 1981.
Roodenburg, H., Onder censuur. De ker-
kelijke tucht in de gereformeerde gemeente van Amsterdam, 1578-1700. Hilversum
1990.
Rooijakkers, G., Volkskunde. De rituelen
van het dagelijks leven. Utrecht 2001.
Schmidt, L. E., Consumer rites. The
buying and selling of American holidays.
Princeton, N.J. 1995.
Searle-Chatterjee, M., ‘Christmas cards and the construction of social relations in Britain today’, in: D. Miller (ed.), Unwrap-
ping Christmas. Oxford 1993, 176-192.
Stegeman, T., Herinneringen aan de Kief-
kamp. Het boerenleven op de Oost-Veluwe in de jaren twintig. Kampen 1986.
Tuttel, J., Méér dan een wens. Het verhaal
achter het plaatje van de kerst- en nieuw- jaarskaart. Utrecht 2006.
Voskuil, J.J., Het Bureau. Amsterdam 1996-2000, 7 delen.
Weber-Kellermann, I., Das Weihnachts-
fest. Eine Kultur- und Sozialgeschichte der Weihnachtszeit. Luzern 1978.
64 Graag wil ik Hans Bennis en John Helsloot hartelijk danken voor hun waardevolle sug- gesties en commentaren bij eerdere versies van de tekst. Ineke Meijer dank ik voor het vele werk dat ze heeft verricht aan de tech- nische verzorging van het vaak weerbar- stige beeldmateriaal.
. eel w or dt de op volging v an het oude do or het nieuw e jaar
eeld. Het meisje, de p
ersonifica tie v an het N ieuw e J aar , maa kt haar e jaarta l het huis te b etr ekk en; het O ude J aar , an de oude vr ouw , za l plaa ts v oor haar ma ken. ok een ger omantiseer
de herinnering aan de gew
oonte
w
ensers het nieuw
e jaarta l met krijt schr ev en op de an de huizen w aar ze gew enst hadden, v aa k uit ba ldadigheid. D eze ed a ls v er dw enen tr aditie w or dt hier a ls iets onschuldigs an vissers en b oer en. D e Arnemuidse dr acht v an de vr ouw en ersterkt het r omantische b eeld. estemming v an de Historische V er
eniging Arnemuiden © Meertens
oan Muy sk en w eg 2 5, 1096 C J Amster dam