filmfragmenten
1. Het begin: Onzichtbare Taaltaken
Wat is het effect van CO2-uitstoot op het milieu? Wat gebeurt er als je maanden lang alleen maar hamburgers eet? Hoe ziet taal leren in competentiegericht leren er uit? Er worden boeken en artikelen over geschreven. Er worden workshops en lezingen mee gevuld. Maar de meest directe manier om te overtuigen, is film. Dat was de reden waarom mijn collega Christa Beckers (docent en beleidsmedewerker op het ROC van Amsterdam), Maarten van der Burg (maker van onderwijsfilms, Script Factory) en ik in het voorjaar van 2007 besloten om een film voor het beroepsonderwijs te maken met de titel Onzichtbare Taaltaken. Een film, waarin je leerlingen en docenten/bege-leiders aan het werk ziet tijdens de stage en op school1.
Met de film Onzichtbare Taaltaken wilden we laten zien dat taal een onderdeel is van professioneel handelen op alle niveaus en in alle beroepen. Film werkt hier als eyeope-ner: als je beelden van beroepssituaties stilzet en analyseert, ziet iedereen dat er eigen-lijk verrassend veel van taalvaardigheid wordt gevraagd en – nog belangrijker – kan je de complexiteit van een situatie ontleden en taaltaken zichtbaar – en dus leerbaar – maken.
Onzichtbare Taaltaken is een educatieve documentaire geworden, waarin de zoektocht naar de rol van taal in de beroepscontext en de zoektocht naar hoe docenten en mana-gers daar onderwijs van kunnen maken, in beeld wordt gebracht. Er was veel belang-stelling voor de film. Vorig jaar hebben we hem ook op de HSN-conferentie laten zien.
Na het verschijnen van de film bleek pas goed hoe enorm groot de behoefte is aan beelden die laten zien wat taalniveaus precies betekenen, wat iemand kan die op het niveau B2 gesprekken kan voeren... Beelden, die laten zien wat vakdocenten kunnen doen om bij te dragen aan de taalontwikkeling van leerlingen, welke feedback ze kun-nen geven en hoe leerlingen daar van leren.
2. Het vervolg: Zichtbare Taaltaken
Om taalontwikkeling bij leerlingen echt op gang te krijgen, moet je je allereerst rich-ten op vakdocenrich-ten en managers. Immers, vakdocenrich-ten moerich-ten werich-ten wat taal in de beroepscontext is. Ze moeten taken herkennen in het beroep of in de opleiding die direct met taal te maken hebben. Bijvoorbeeld: advies geven, vragen stellen, aanwijzin-gen opvolaanwijzin-gen, reageren op een vraag, samenvatten... Ze moeten ook weten hoe ze het juiste taalniveau kunnen uitlokken met passende opdrachten. Daarna komt feedback geven en het beoordelen van de taaltaken.
Leerlingen leren pas door de feedback die ze krijgen op de enorme hoeveelheid taal die ze gebruiken. Zo niet zijn ze de hele dag met taal bezig, zonder er iets van te leren.
Managers denken, vanuit beheersmatig oogpunt, logischerwijs vaak direct aan een extra uur Nederlands of Engels en een computerprogramma. ‘t Kofschip vaart weer uit! Maar dat motiveert leerlingen niet en is ook niet zinvol als het gaat om het oefe-nen van communicatieve vaardigheden. In een beroepssituatie zijn leerlingen wel gemotiveerd om te leren, leren ze sneller en zijn ze bovendien meer gemotiveerd, aan-gezien ze dingen leren die ze ook nodig hebben. Om taalontwikkeling te integreren in het hele onderwijs (ook in de stage), heb je managers nodig die beleid initiëren, faci-literen en organiseren. Het gesprek hierover binnen het onderwijs is hard nodig, wat maakt dat er een grote behoefte is aan beelden en stof tot overleg.
3. Een website als schatkist
Film@Taal en Script Factory maakten materiaal waarmee beleidsmedewerkers, taal-coaches en andere scholers aan de slag kunnen: Zichtbare Taaltaken. Het gaat om een prachtige website tjokvol met filmfragmenten van les- en stagesituaties. Het materiaal kan worden ingezet bij de scholing van docenten, managers en begeleiders op de werk-vloer (stage). We gaan uit van de filmfragmenten, waarbij trainingsopdrachten horen.
De onderwerpen die aan bod komen, zijn: ‘leren beoordelen’, ‘reflectievragen stellen’,
‘een taalgerichte vakles maken’, ‘begeleiden in de stage’, ‘taalstages voor docenten’ en
‘feedback bij presenteren’. Het project is ook nu weer gesponsord door Cinop, met geld van het Aanvalsplan Laaggeletterdheid van het Ministerie van OCW2.
4. Taal wordt zichtbaar in beroepssituaties
Hieronder volgen enkele voorbeelden van situaties die je in de filmfragmenten tegen-komt en die de verrassende complexiteit die een beroepstaak kan hebben duidelijk maken.
De trainingsopdrachten en werkvormen die daar bijhoren, zorgen voor het gesprek er over. Het bekijken, bespreken en analyseren van de filmbeelden helpt ons om te
ont-2
dekken hoe we de taken in het onderwijs en tijdens een stage kunnen begeleiden en hoe taalontwikkeling daar gestimuleerd kan worden.
4.1 Bakker
Je zou gewoon denken dat het gaat om het doen. Een stagiaire maakt een marsepei-nen konijntje. De begeleider doet het voor en de stagiaire doet het na. Maar in het sta-gebedrijf blijkt dat de stagiaire moet kunnen samenwerken in een team en dus moet kunnen vertellen wat ze zal doen en wat ze gedaan heeft. Hierbij wordt een beroep gedaan op taalvaardigheid: structuur en samenhang aanbrengen, toereikende woor-denschat toepassen, vaktaal op een correcte manier gebruiken en soms vaktaal verta-len. We zien dat een stagebegeleider vaak veel kansen heeft, maar deze niet of onvol-doende benut om een bepaald soort taalgebruik uit te lokken en er feedback op te geven, zodat de stagiaire ook daadwerkelijk haar taal ontwikkelt.
4.2 Kapper
Wat moet een kapper meer dan knippen en föhnen? Wij dachten dat een informeel gesprek eigenlijk de belangrijkste taaltaak voor een kapper was. Maar iets anders bleek nog veel belangrijker: er is veel technische kennis nodig die voor de klant niet zicht-baar hoeft te zijn. Een kapper moet goed kunnen luisteren en naar aanleiding van de wensen van de klant uitleggen wat hij of zij gaat doen. Dat betekent vertalen en omzet-ten van technische kennis in klanomzet-tentaal. De klant heeft verwachtingen van het resul-taat en een technische benadering kan verwarrend zijn. Vertrouwen van de klant is ook hier erg belangrijk. Voor afstemming op en aansluiting bij de gesprekspartner moet in de opleiding dus veel aandacht zijn. Dat is iets wat ook in veel andere beroepen aan de orde is (tuinman, ICT-medewerker, verpleegkundige…).
4.3 Reflectiegesprekken
Reflectiegesprekken zijn een belangrijk onderdeel in competentiegericht onderwijs (niet alleen bij alle vakken, maar ook in de stage). Dergelijke gesprekken gaan voorna-melijk over de inhoud en zijn meestal niet afgestemd op het gevraagde taalniveau.
Bovendien zijn de vragen die gesteld worden vaak te abstract (Wat ging goed? Wat was je leerdoel?).
De subvaardigheid ‘reflectiegesprekken voeren’ van het Raamwerk Nederlands voor het (voorbereidend) middelbaar beroepsonderwijs (vmbo)3 laat goed zien wat voor vragen een leerling op niveau 2 kan beantwoorden. In het onderwijs zijn de niveaube-schrijvingen vrijwel niet bekend. Echter, als voor leerlingen een taalniveau is vastge-steld, zullen alle onderwijstaken daar ook op moeten worden afgestemd.
Wij hopen en verwachten dat veel trainers, taalcoaches en andere deskundigheidsbe-vorderaars binnen opleidingen in het vmbo, aan regionale opleidingscentra (roc’s) en in het hoger beroepsonderwijs (hbo) met dit materiaal aan de slag kunnen. Zichtbare Taaltaken is immers een rijke website, waar tal van mogelijkheden in verscholen zit-ten.
Ter info: Annelies Kappers van Film@Taal kan instructieworkshops geven voor bege-leiders die ermee aan de slag willen en inzicht willen hebben in de gebruiksmogelijk-heden4.
Noten
1De film is te zien op http://ott.scriptfactory.nl.
2Het materiaal van Zichtbare Taaltaken is beschikbaar voor alle taalcoaches, docenten, managers en stagebegeleiders van het middelbaar beroepsonderwijs. De site is te vin-den op http://www.filmmettaal.nl. Je krijgt een inlog.
3Bohnenn, E, F. Jansen e.a. (2007). Raamwerk Nederlands. Nederlands in (v)mbo-oplei-ding, beroep en maatschappij. ‘s-Hertogenbosch: Cinop.
4Contact: filmmettaal@gmail.com of 0626542143.
Ronde 4
Atty Tordoir & Hella Kroon APS, Utrecht
Contact: a.tordoir@aps.nl h.kroon@aps.nl