Diana Krabbendam
1
‘Monumentwaardig’, Eggenkamp,
Aandachtswijken 2011, 29. Obj.nr. 951,
architect H.A.M. van den Berg, zie Amsterdamse Ordekaart https://maps. amsterdam.nl/ordekaart_aup, ‘orde 2’.
Meer straatwaarden:
62 P l e i d o o i 63
Notweg betekent in de buurt, een hub voor social design. Net als bij Apple is goed ontwerp een sleutel tot succes voor wat de Garage Notweg voortbrengt. Maar waarin verschillen die ontwerpen dan van wat een commercieel bedrijf op de markt doet? Het zijn hier de sociale en culturele ondernemers en de communities uit de wijk die zelf vernieuwende initiatieven ontplooien, met bijzondere uitkomsten: platformen, werkplaatsen, events, relaties & netwerken en allerhande verbeelding & verhalen.
Betrokken
Ontwerpen is nooit waardevrij. Wat je ontwerpt en waarvoor doet ertoe. Met wie en waar je dat doet speelt een cruciale rol in sociale ontwerpprocessen. En ik sta daar als ontwerper niet buiten. Ik neem mezelf, met mijn ervaringen, visies en dromen mee. Ontwerpen is mijn natuurlijke habitat. Met een architect als vader is voor mij ontwerpen van kind af aan een way of life, meer dan een vak. Mijn latere ontwerpvakopleiding heeft daar niks aan af kunnen doen. Voor mij is ontwerpend in het leven staan een uitnodiging tot anders kijken, nieuwe vormen maken. Wat daaruit voortkomt kan vele gedaanten aannemen. Na een degelijke ontwerpcarrière in het zakelijk domein koos ik ervoor me los te maken van de economische waardencreatie waaraan dat gekoppeld leek te zijn. Ik was nieuwsgierig naar de betekenis die ontwerpbenaderingen elders in de maatschappij konden hebben, waar waardencreatie niet draait om geld maar om mensen.
Ik kwam aan de Notweg terecht toen ik met mijn bedrijf The Beach jongeren van het Pal West Modeatelier hielp. In 2007 ontdekten die de lege garage en hielden er spectaculaire modeshows in 2007.2 The Beach bleef en ontwikkelde
zich daar van pionier tot een in de stad en ook ver daarbuiten aansprekende ontwerpwerkplaats en platform voor sociaal duurzaam co-design in de leefomgeving.
Pleidooi voor ontwerpen in en met gemeenschappen
Onze zoektocht naar wat ontwerpen met en in gemeenschappen kan zijn, werd een langdurige verkenning van een nieuw landschap, met nieuwe spelers, nieuwe rollen, nieuwe plekken en onverwachte vormen en uitkomsten. In essentie draait het om vormgeven aan sterke relaties met uiteindelijk een sterk weefsel in wijken en de stad. Dat gebeurt vanuit de erkenning en herkenning van wat nodig is en vanuit wat we van waarde vinden, zoals gelijkwaardigheid, eerlijk delen, leren van eigentijdse vaardigheden, en gezond en duurzaam leven. De verschuiving in wat we belangrijk vinden tekent zich af als een nieuwe cultuur. De kerk, moskee, familie, bedrijven met banen voor het leven, vakbonden en overheden – dat zijn niet meer de instituties die ons zekerheid bieden. De media en wat we horen op straat bieden ook geen duidelijkheid meer over wat ‘waar’ is. Democratie werkt niet en de politiek biedt schijnoplossingen wanneer we de wereld niet meer zelf kunnen begrijpen.
Het maken van een inclusieve en democratische stad begint dichtbij, waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en samenwerken. Dat impliceert nabijheid en een behapbare schaal, met het lokale en de menselijke maat als onmisbare kwaliteiten. Daarvoor legden we The Beach Lokaal aan, een open ontmoetings- en werkplek in de garage. Het is een actief verbindingspunt met fysieke plekken elders, waar we gemeenschappelijke initiatieven ontwikkelen, zoals een lokale munt (Wilde Munt), eetbare tuinen en buurtmakersfestivals. Samen vormen ze een ‘werkend prototype’ van een ‘hub voor delen’. Sterke relaties bouwen is een opgave waarmee we in de realiteit van alledag vormgeven aan ruimte, tijd, een nieuwe (gemeenschappelijke) taal en interacties waaruit nieuwe vormen, patronen en modellen voortkomen. Ik zei het al: soms schuurt en vonkt het. Als platform voor ontwerpen in een nieuwe tijd neemt The Beach daarin zijn verantwoordelijkheid door met betrokkenen te ontwerpen aan wat speelt in het echte leven en tegelijkertijd door te leren wat essentiële ingrediënten zijn van deze sociale ontwerpprocessen.
Erfgoed- en plekmaken als sociaal ontwerpproces
In de praktijk van The Beach en de Notweg is erfgoed maken een sociaal ontwerpproces, te beginnen vanuit de kwaliteiten van wat er is en met de verbeeldingskracht waarmee je nieuwe waarden zichtbaar kunt maken. Mensen en communities vormen de kern van deze ontwerpprocessen; het gaat om wat voor hen van waarde en betekenis is. Dit in kaart brengen, blootleggen vraagt om omgevingen van vertrouwen, waar samen doen (maken, spelen) ruimte geeft aan eigenheid en het delen van inzichten, ervaringen, vaardigheden. Deze rijkdom vormt de basis van lokaal ingebed ontwerpen, samen met andere lokale kwaliteiten, zoals terroir als het om voedsel gaat, (im)materieel erfgoed of de aanwezige natuur. Mensen meenemen in het vormgeven aan hun leefomgeving vraagt vertrouwen én inspiratie; kunstenaars en ontwerpers zijn dan onmisbare partners. Dit alles om open en uit onverwachte perspectieven te kunnen samenwerken en handelen, vanuit waarden die passen bij de huidige tijd.
De vele vraagstukken in een wijk zijn complex en staan niet los van elkaar. Als je ze opknipt in ‘aanpakken’, zoals vanuit gemeentelijk beleid wel gebeurt, laat je veel kansen liggen om met betrokkenen te werken aan een fijne wijk. In de Wildemanbuurt laten we zien hoe het anders kan. Zo verbinden de Wilde Chefs met hun kookkunst allerhande kwesties, zoals diversiteit, gezondheid, eenzaamheid, lokaal eten en circulariteit, en geven mee vorm aan een gemeenschap waarin deze manier van kijken en doen wordt erkend en herkend. Naarmate meer van dergelijke initiatieven elkaar overlappen en er dus gezamenlijk gedeelde waarden worden ontwikkeld, krijgt de nieuwe cultuur vorm op de schaal van de wijk. Dit kleinschalige en nabije is nodig voor het vormgeven aan een ‘wijkecologie’ die nieuwe vormen kan voortbrengen die van betekenis zijn en het waard zijn om te delen. Erfgoed dus.
2 www.thebeach.nu/nl/ page/426/garagenotweg en www.ydsite.nl/?s=pal+west.
Meer straatwaarden:
64 W e r k s a l o n 65
In de vormgeving van betekenisvolle plekken komen erfgoedwaarden en andere sociale kwaliteiten bij elkaar. Wat we aan de Notweg met elkaar ontwerpen neemt bestaande kwaliteiten van plekken, omgevingen, gemeenschappen mee en laat daarin weer nieuwe betekenissen en vormen achter. Ruimte en tijd zijn daarvoor essentieel. Het verdwijnen van betaalbaar maatschappelijk vastgoed juist waar sociale verbondenheid onder druk staat, is dan een slechte zaak! Er zijn plekken nodig om te experimenteren, te leren en gemeenschapszin te laten groeien. Wat wordt gemaakt komt voort uit die gemeenschappen en voor dat proces is tijd nodig. Betekenis geven aan erfgoed en lokale kwaliteiten verdraagt daarom geen kortstondige interventies of planmatige aanpakken maar vergt ontwerpen aan de wijk als dagelijkse kost met een passend ritme.