Van Facebook tot nieuwsapps en van uitgesteld kijken tot notificaties op smartwatches: nog nooit had de gemiddelde Nederlandse nieuwsgebruiker de keuze uit zo’n groot media- aanbod. De talloze nieuwsberichten waarmee gebruikers in aanraking komen bieden gezamenlijk een referentiekader. Dat referentiekader informeert hen niet alleen, maar heeft ook een sociaal-maatschappelijke functie. Nieuws heeft van oudsher een groot bereik, waardoor het functioneert als een gemeenschappelijke oriëntatie op de publieke wereld buiten de persoonlijke levenssfeer van individuele nieuwsgebruikers. Daarmee helpt het mensen om deel te nemen in het openbare leven: het vormt bijvoorbeeld een eenvoudig gespreksonderwerp tussen mensen op verjaardagen, borrels of bij de koffieautomaat op het werk. Het faciliteren van zo’n “publieke connectie” door het aanbieden van nieuws en actualiteiten wordt traditioneel beschouwd als één van de belangrijkste maatschappelijke functies van de journalistiek (Couldry, Livingstone, and Markham, 2007).
De digitalisering van het medialandschap zorgt echter voor een verschuiving van de nieuwsgewoonten, -behoeften en -voorkeuren van het publiek. Ten eerste hebben gebruikers in het huidige digitale medialandschap de keuze uit talloze nieuwsbronnen, -genres en -platformen. Door de ontwikkeling van mobiele technologieën kan het publiek deze bovendien veelal raadplegen ongeacht tijdstip of locatie. Hierdoor zijn gebruikers niet meer per se afhankelijk van traditionele nieuwsmedia voor het volgen van nieuws en actualiteiten; dagbladen en radio- en televisieomroepen ondervinden in toenemende mate concurrentie van exclusief digitale platformen en nieuwsbronnen op social media. De aandacht van nieuwsgebruikers voor de publieke referentiekaders die massamedia bieden is dus allesbehalve vanzelfsprekend. Ten tweede ondersteunen digitale platformen nieuwe praktijken van nieuwsgebruik, zoals het checken, delen of liken van nieuws. Hoewel gebruikers altijd al nieuws met elkaar hebben uitgewisseld, maken social media het mogelijk om met slechts één muisklik nieuws te verspreiden onder een veel groter publiek dan voorheen. Gebruikers hebben dus geen journalisten meer nodig om nieuws grootschalig bij anderen onder de aandacht te brengen, maar kunnen de nieuwsdistributie zelf beïnvloeden.
Deze ontwikkelingen roepen de vraag op of de sociaal-verbindende functie die het nieuws en de journalistiek traditioneel worden toegedicht nog wel zo vanzelfsprekend is in het huidige, gedigitaliseerde medialandschap. Dit proefschrift onderzocht wat veranderend
nieuwsgebruik betekent voor de verbindende rol van nieuws in de samenleving, aan de hand van drie onderzoeksvragen. Ten eerste: hoe beschouwen en ervaren gebruikers nieuws als gemeenschappelijk referentiekader op het publieke leven in een gedigitaliseerd medialandschap? Ten tweede: van welke praktijken en opkomende mediaplatformen maken zij gebruik om hun publieke connectie vorm te geven? En ten derde: hoe kunnen we het idee van “public connection” conceptualiseren op een manier die recht doet aan deze veranderende percepties en praktijken binnen verschillende sociale verbanden? Deze vragen zijn relevant omdat ze raken aan de maatschappelijke legitimiteit van de journalistiek als nieuwsproducent. Als gebruikers bijvoorbeeld ook via hun connecties op social media zich kunnen oriënteren op wat buiten hun privésfeer gebeurt, waarom zouden ze dan nog het achtuurjournaal kijken of een krantenabonnement nemen? Kennis over de sociale relevantie van nieuws is met name van belang nu de traditionele journalistiek financieel onder druk komt te staan. Afnemende aantallen abonnees en kijkcijfers zorgen voor minder advertentie-inkomsten, een daling die (nog) niet voldoende worden gecompenseerd door de groei van het aantal digitale abonnees. Ook voor de publieke omroep is deze maatschappelijke rol van journalistiek van belang, vanuit hun missie om verschillende groepen in de samenleving met elkaar te verbinden. Nu nieuwsgebruik plaatsvindt op een steeds groter aantal platformen, rijst de vraag in hoeverre nieuws en journalistiek nog een verbindende rol spelen. Met andere woorden: in hoeverre veranderen nieuwe patronen van nieuwsgebruik de betekenis die het nieuws heeft voor gebruikers als middel voor public connection?
Centraal in het proefschrift staat de rol van nieuws in het faciliteren van ‘publieke connectie’ (Couldry, Livingstone, & Markham, 2007). Het concept van public connection is gebaseerd op de vaststelling dat mensen in het dagelijks leven onderdeel zijn van één of meerdere netwerken, van kleinschalige groepen als collega’s in bedrijf waar ze werken of de buurt waar ze wonen tot grotere verbanden als de cultuur of het land waarvan ze deel uitmaken. Om actief deel te kunnen nemen binnen deze verbanden oriënteren mensen zich op de wereld buiten hun persoonlijke levenssfeer. Nieuws is één van de manieren om zulke gemeenschappelijk referentiekaders op het publieke leven te verkrijgen. Deze gedeelde referentiekaders – public connection – maken het mogelijk voor gebruikers om betrokken te raken bij en deel te nemen binnen hun culturele, sociale en/of politieke netwerk(en) in het dagelijks leven. Public connection is een relatief neutraal concept: het stelt alleen dat er een link bestaat tussen de privésfeer en de publieke wereld van individuen, maar schrijft niet voor dat zij aandacht schenken aan het openbare leven, op welke manier mensen hun publieke connectie vorm geven, of dat nieuws en journalistiek voor gebruikers van belang zijn voor public connection. Juist omdat het concept dus vrij minimalistisch en open is, is het bruikbaar voor verkennend en inductief onderzoek in een continu veranderend medialandschap.