Nederlandse interventies en hun effecten op de sierteelt

De Nederlandse overheid ondersteunt op verschillende manieren de ontwikkeling van sierteelt en groenteteelt in Ethiopië. De ministeries van Ontwikkelingssamenwerking en van Economische Zaken doen dit door het verstrekken van PSOM subsidies. Het Programma Samenwerking Opkomende Markten (PSOM) geeft ondernemers met investeringsplannen in opkomende markten financiële ondersteuning. Het gaat om pilot-investeringen van Nederlandse bedrijven die gaan samenwerken met een lokaal bedrijf, waarbij ongeveer de helft van de investering gefinancierd wordt door subsidie. Het moet gaan om nieuwe, innovatieve, niet marktverstorende activiteiten. Door deze subsidies zijn gestart - of wordt momenteel gewerkt aan het starten van – bijvoorbeeld een bedrijf voor de opkweek van young plants (Beekenkamp en Maranque Plants), een leliekwekerij (Klaver Heerhugowaard B.V en Tabor Herbs Plc), een freesiakwekerij (bollen en bloemen) (Kwekerij M. Hofland en Travel Ethiopia Ltd), een kwekerij voor boeketvullers (ter aanvulling op rozen) (Finflower Afrika B.V. en Mekiya Enterprise PLC), een rozenveredelingsbedrijf (Olij Roses Ethiopia) en een weefselkweekbedrijf (VCI

Nederland B.V en Tsega Asamere & Family International Trading PLC). De projecten leiden tot werkgelegenheid, er worden lokaal mensen bij opgeleid (kennisoverdracht), en er moet aandacht worden besteed aan onder andere milieu, keten en sociale aspecten (www.evd.nl).

Ook het ministerie van LNV ondersteunt de ontwikkeling van sierteelt in Ethiopië actief. Het ministerie ziet sierteelt ontwik- keling als win-win situatie. Het leidt aan de ene kant tot economische ontwikkeling en geeft locale werkgelegenheid. Dit past in het nationale beleid om agro-industriële export te stimuleren. Aan de andere kant geeft het Nederlandse onderne- mers de mogelijkheid om bloemenbedrijven te vestigen en een continue stroom bloemen te produceren voor afzet op de Nederlandse veiling. Zo is er de laatste jaren diverse malen een Nederlandse Tuinbouwhandelsmissie georganiseerd naar Ethiopië. Daarnaast gaf het ministerie de sector een flinke impuls door een nieuwe landbouwraad te installeren in Addis Abeba (Danse, 2007). In november 2009 heeft minister Verburg (LNV) een bezoek gebracht aan Ethiopië.

Ook is er een partnership gesloten tussen beiden landen met op tuinbouwgebied verschillende projecten ten behoeve van de duurzame ontwikkeling van de sector: het Ethiopian-Netherlands Horticulture Partnership Program. Dit wordt uit WSSD- gelden van DGIS gefinancierd. Doel van dit partnership is om een bijdrage te leveren aan een duurzame en gebalanceerde groei van de Ethiopische tuinbouwsector. Anders geformuleerd: om samen te werken aan verbetering van de marktpositie van de Ethiopische tuinbouwsector en bij te dragen aan een gezonde maatschappelijk verantwoorde groei van de sector. Direct en indirect ondersteunt dit de armoede bestrijding. In veel van de projecten die binnen dit partnership worden uitge- voerd, neemt Wageningen UR deel – ook Wageningen UR Glastuinbouw.

Wageningen UR levert ondersteuning aan de sierteelt sector in de vorm van training, onderzoek en procesbegeleiding. Er zijn trainingen op het terrein van productie, management, gewasbescherming (IPM), Europese kwaliteitsnormen, en voor schoolverlaters hoe een bedrijf op te zetten. Er is ook een project met als doel het opstellen van een Gedragscode voor telers. Deze gedragscode draagt onder andere bij aan betere arbeidsomstandigheden en aan biologische bestrijding van ziekten en plagen (Danse, 2007). Er wordt onder begeleiding van Wageningen UR gewerkt aan de introductie van en opschaling van IPM op de bedrijven.

Een ander project van Wageningen UR beoogt een markt informatiesysteem te bouwen waardoor Ethiopische telers snel informatie kunnen krijgen over de vraag naar bloemen op de Nederlandse markt. Een mogelijkheid om dit beschikbaar te maken is een website zoals www.AfricaRoses.net. Ook wordt gewerkt aan een fytosanitair lab dat bloemen voor de export kan controleren op schadelijke organismen of pesticide residuen.

Er is ook aandacht voor water en watertekort op termijn. Hiertoe doet Wageningen UR gezamenlijk onderzoek met de universiteit van Addis Abeba naar het water in de Rift Valley (Jansen et al., 2007). Er is een studie verricht naar de moge- lijke waterbesparingen in Ethiopische kassen als de juiste technologie wordt ingezet (Os et al., 2009).

Ook zal er de komende jaren aandacht besteed worden aan o.a. training van managers en versterking van de Ethiopische Plantenziektekundige Dienst.

Naast bloementeelt komen in Ethiopië ook vermeerderingsbedrijven voor, veelal dochterondernemingen van Europese veredelingsbedrijven. Het gaat hier om bedrijven met hightech, verfijnde productiesystemen die de moederbedrijven op order stek leveren. Sinds 2005 is dit type bedrijven zich in Ethiopië gaan vestigen. Omdat deze veredelingsbedrijven al eerdere ervaringen in niet-Europese landen hebben, zijn ze in staat om hoogwaardige productielocaties op te zetten, waarbij technische kennis geen beperking vormt. De vermeerderingsbedrijven zijn een vrij gesloten business voor lokale investeerders. Ethiopische investeerders zijn daarentegen wel zijn in staat om in de snijbloementeelt actief te worden (Joosten, 2007).

De verwachting van de Ethiopische regering bij het stimuleren van de sierteelt was dat services als transport, verpakking, opslag, benodigdheden voor kassen, software, plantmateriaal, gewasbeschermingsmiddelen betrokken zouden gaan worden bij Ethiopische bedrijven en met de uitbreiding van het aantal sierteeltbedrijven zou groeien (DHV, 2004). Deels is dit gebeurd, maar vaker worden dergelijke goederen en diensten ingekocht bij buitenlandse ondernemingen. Dit komt omdat de goederen in de meeste gevallen niet verkrijgbaar zijn in het land, zodat invoer vanuit Kenia, Europa, Israel of China plaats moét vinden.

32

een Ethiopische onderneming (zie ook de eerdergenoemde voorbeelden uit de PSOM-regeling). In 2009 is Horticoop in Ethiopië begonnen met de bouw van een lab waar grondmonsters geanalyseerd kunnen worden, sinds enige tijd ligt de bouw echter stil (hetgeen de moeilijkheid om bedrijven in Ethiopië op te zetten illustreert). DLV Plant is sinds begin 2008 – in een nieuwe onderneming – actief in Ethiopië om snijbloementelers te adviseren.

5.4

Overzicht van factoren die hebben bijgedragen aan de

ontwikkeling van de sector

+ De tuinbouwsector heeft een hoge prioriteit bij de overheid. De overheid heeft verschillende maatregelen ondernomen om de ontwikkeling van de sierteeltsector te stimuleren: er is land gereserveerd voor potentiële ondernemers (lease constructies voor een periode van 30 jaar), er worden leningen met lage rente verstrekt, er is geen importbelasting op de benodigde kapitaalgoederen, er is geen exportheffing op Ethiopische producten en diensten, en inkomen uit agrarische productie is vrijgesteld van inkomstenbelasting voor een aantal perioden.

+ De Ethiopian Horticulture Development Agency is opgericht ter coördinatie van de ontwikkeling van de sierteeltsector + Grote gebieden van voor de tuinbouw geschikt land zijn beschikbaar voor ondernemers

+ In opdracht van de Ethiopische overheid zijn een paar projectlocaties gestart, bijvoorbeeld het project Sher Ethiopia. Dit bedrijf van Nederlandse oorsprong bouwt de kassen, waarna deze worden geleased aan tuinbouwondernemers. Een aanvullende dienst is dat de kwekerijen gebruik kunnen maken van de logistieke samenwerking met andere Sher bedrijven. Als voorbeeld de chartervliegtuigen om bloemen naar Nederlands te vliegen, hetgeen een goede aanvulling is op de beperkte cargo vluchten van Lufthansa en Ethiopian Airlines.

- Onvoldoende infrastructuur: de luchtvracht capaciteit is onvoldoende, de logistieke situatie op het vliegveld is zwak, wegen, telefoonnetwerk en de kennis infrastructuur zijn beperkend. Het fijnmazige wegennet is van slechte kwaliteit. Regelmatig valt de elektriciteit uit.

- De hoofdweg tussen Lake Ziway en vliegveld is goed

- Tekort aan water, waardoor import van irrigatie systemen noodzakelijk is.

- Tekort aan tuinbouwbenodigdheden voor de productie van bloemen. Hoewel deze import vrij van belasting is, zijn de kosten van deze benodigdheden hoog vanwege aankoopkosten, voorraadkosten en transportkosten. Ook is de dienstverlening op dit vlak weinig efficiënt; het duurt soms weken voordat uitgelade goederen zijn vervoerd vanaf het vliegveld naar de eindbestemming.

- Doordat het land alleen geleased kan worden, is het lastig om leningen te verkrijgen bij buitenlandse en Ethiopische banken (ontbreken onderpand).

- Financiële dienstverlening is langzaam en erg bureaucratisch. Het is moeilijk om te voldoen aan de zekerheidseisen van de Development Bank of Ethiopia

+ Goedkope arbeid, groot aanbod aan arbeidskrachten

- Beperkt lokaal onderwijsniveau, beperkte praktische tuinbouwkennis en beperkte management vaardigheden - Laag organisatie niveau binnen de sector

- Lastig om importvergunning te verkrijgen

- Lastig om vestigings en handelsvergunningen te verkrijgen voor buitenlandse leveranciers

- Arm bankwezen, moeilijkheden met geldoverboekingen tussen Ethiopië en buitenland en gebrek aan buitenlandse deviezen

- Onvoldoende opleidings-, trainings- en onderzoeksfaciliteiten op het terrein van sierteelt