Nawoord Algemene Rekenkamer

We zijn positief over de constructieve en toekomstgerichte reactie van de ministers en staatssecretarissen van Financiën, EZK en IenW op de conclusies en aanbevelingen in dit rapport en met de toezegging om de door ons gesuggereerde aanpassingen in het Afwegingskader bij steunverzoeken individuele bedrijven te verwerken (aanbeveling 1).

We delen het vertrouwen van het kabinet dat met dit Afwegingskader, inclusief deze aanpassingen, een goede basis is gelegd om de lessen uit het verleden te borgen. Het Afwegingskader is volgens het kabinet bedoeld om in de uitzonderlijke situatie van de coronacrisis steun aan individuele ondernemingen te overwegen. In onze 16 Lessenbrief van 26 juni gaven we al aan dat zulke situaties minder uitzonderlijk zijn dan ze op het moment lijken. Het is ook om die reden dat wij aandringen om dit Afwegingskader als geheel een formele basis te geven binnen het overheidsinstrumentarium, en niet slechts enkele algemene overwegingen hieruit (aanbeveling 2).

De bewindslieden onderschrijven het belang om de (schijn van) belangenverstrengeling bij adviseurs te voorkomen. Zij menen dat de interne client acceptance procedure binnen ABN AMRO hiertoe volstaat. Wij vinden echter dat het niet alleen de taak en verantwoordelijk-heid is van de betrokken bank om de procedures te handhaven, maar dat ook de oververantwoordelijk-heid als opdrachtgever zelf actief situaties moet voorkomen waarin (de schijn van) belangen-verstrengeling zich kan voordoen.

Anders dan de bestuurlijke reactie suggereert, is onze opvatting niet dat het kabinet zich in de kaart liet kijken door in een vroeg stadium overleg te voeren met KLM maar door in een vroeg stadium bekend te maken dat het € 2 tot € 4 miljard steun zou geven. De onderhandelings-positie van de staat was mogelijk sterker geweest als KLM de onderhandelingen met haar bankenconsortium al eerder was begonnen en op basis daarvan een steunvoorstel aan de staat had voorgelegd.

De tijd zal leren hoe de voortgaande onderhandelingen met alle stakeholders en met name de aandeelhouders uitpakken en of onze conclusie dat bail-in maar beperkt is gelukt inderdaad te vroeg kwam, zoals de bewindslieden stellen. Met de verwijzing naar het inmiddels uitgewerkte herstructureringsplan van KLM waarmee het kabinet op 3 november jongstleden heeft ingestemd, wekken de bewindslieden de verwachting dat ze een verder-gaande bail-in nastreven dan in dit onderzoek naar voren kwam. Het oordeel of dat zo is, en daarmee of deze les ter harte is genomen, laten we aan het parlement, aangezien de

gebeurtenissen na 1 september buiten het bereik van ons onderzoek vallen en dus door ons niet zijn beoordeeld. We zullen het overleg tussen kabinet en parlement met belang-stelling volgen.

Onze constatering dat het parlement gebrekkig is geïnformeerd over het toegenomen risico in het toetsblad Toetsingskader risicoregelingen bij de steunoperatie voor IHC komt volgens de bestuurlijke reactie door een ongelukkige woordkeuze: de ministers zouden hebben willen zeggen dat het overbruggingskrediet de directe financiële gevolgen voor de staat beperkt ten opzichte van de situatie dat IHC failliet zou zijn gegaan. Echter, deze redenering staat op gespannen voet met het doel van het Toetsingskader risicoregelingen.

Dat is namelijk helder maken wat – na de nieuwe maatregelen – de nieuwe risicopositie van de staat is (en niet alleen de directe financiële gevolgen van een faillissement). Om die reden was ook bij SMART Photonics een toetsblad nodig. Helder communiceren over de ontwikkeling van het risico is van belang voor de parlementaire controle en het parlementair budgetrecht.

In onze conclusie dat het zicht van het kabinet op de financiële relatie tussen de staat en IHC onvolledig was en dat de Kamer geen inzicht had in het toegenomen risico hebben we – naast de steunmaatregelen – alleen de reeds lopende exportkredietverzekeringspolissen meegenomen. Indien wij ook de potentiële toekomstige relaties hadden meegenomen, zoals de bewindslieden in de reactie lijken te suggereren, dan zou het risico nog aanzienlijk meer zijn toegenomen. Omdat de informatie over lopende polissen niet als concurrentie- en bedrijfsgevoelig geldt (ze wordt door ADSL gepubliceerd), had het parlement ook zonder vertrouwelijke briefing beter geïnformeerd kunnen worden over het toegenomen risico.

Het kabinet acht in zijn rol van medewetgever het niet nodig om artikel 4.7 lid 1 te her-schrijven, zoals we aanbevolen en meent dat dit artikel duidelijk genoeg is. We wijzen erop dat het de Algemene Rekenkamer is die als onafhankelijk controleur op basis van de wet moet oordelen over het begrotingsbeheer en het financieel beheer. Het moge duidelijk zijn hoe wij de wet interpreteren en in deze specifieke casus oordelen. We zullen dat dan ook in vergelijkbare toekomstige gevallen doen zoals we dat hier hebben gedaan.

Het standpunt dat de Stichting Continuïteit IHC ook zonder betrokkenheid van de staat zou zijn opgericht, zoals de bewindslieden stellen, doet niets af van het feit dat in dit geval de staat zelf nadrukkelijk betrokken was bij deze oprichting, en dat daarom de parlemen-taire voorhangprocedure van artikel 4.7 van de Comptabiliteitswet 2016 gevolgd had moeten worden.

De reactie van de bewindslieden op ons rapport wekt bij ons de verwachting dat lessen uit het verleden worden geleerd. Dat draagt bij aan een goede en gestructureerde behandeling van steunverzoeken van individuele bedrijven.