Voor- en nadelen van het stelsel van tariefregulering en van afbouw van dit stelsel

4.4.1. Inleiding

In het notariaat gold lange tijd een systeem van tariefregulering. Vanwege het gebrek aan marktwerking en hoge tarieven, zijn in 1999 de tarieven stapsgewijs losgelaten. Doel van het afbouwen van de tarieven was meer marktwerking creëren, waardoor de tarieven zou-den gaan dalen. In deze paragraaf worzou-den de voor- en nadelen van het stelsel van tariefre-gulering en de voor- en nadelen van het afbouwen van tariefretariefre-gulering beschreven.

52

4.4.2. Voordelen van het stelsel van tariefregulering (situatie voor 1999) Duidelijkheid over de tarieven

Tijdens de interviews werd als voordeel van het systeem van tariefregulering genoemd dat het veel rust bracht voor notarissen en cliënten. Er hoefde niet onderhandeld te worden over de prijs omdat het tarief voorgeschreven was door de KNB. De geïnterviewden geven aan dat er over het algemeen meer tijd en aandacht was voor de cliënt. Dit leidde tot grote zorgvuldigheid bij het opstellen van akten en tot een hoge mate van klantvriendelijkheid. Uit de gesprekken blijkt dat de beroepsuitoefening na het loslaten van de tarieven in het notariaat veranderd is. Notarissen lijken zich meer bewust te zijn van de kosten en delen hun tijd strikter in. Daardoor is het bijvoorbeeld niet meer mogelijk voor klanten om even binnen te komen lopen voor kort advies of voorlichting; vroeger werd dit veelal gratis ver-leend door notarissen.

Publieke taak

Respondenten noemen als voordeel van het bestaan van vaststaande tarieven dat de pu-blieke taak kan worden uitgevoerd zonder doorkruist te worden door andere financiële be-langen. Er zijn tijdens de interviews verschillende voorbeelden genoemd waaruit blijkt dat respondenten zich zorgen maken over dat de publieke taak mogelijk onder druk is komen te staan na de afbouw van tariefregulering. Een voorbeeld daarvan is het controleren van an-deren in het veld en de daaraan gekoppelde meldplicht van de notaris. Hiermee is niet ge-zegd dat de notaris niet meer aan de publieke taak kan voldoen, maar wel dat de afbouw van tariefregulering heeft geleid tot het ontstaan van andere financiële prikkels die in strijd kunnen zijn met het uitoefenen van de publieke taak.

Kwaliteit

Bij de respondenten bestaat het idee dat de kwaliteit ten tijde van het systeem van tariefre-gulering hoger was dan tegenwoordig. Achtergrond hiervan is dat de notaris tijdens het systeem van tariefregulering hoge prijzen kon vragen en daardoor verzekerd was van vol-doende inkomsten. Zekerheid over de inkomsten droeg volgens de respondenten bij aan zorgvuldig werken. Om dezelfde reden plaatsen gesprekspartners nu vraagtekens bij de borging van kwaliteit; het ondernemerschap van notarissen heeft geleid tot meer efficiëntie en sneller werken, maar komt daarmee de zorgvuldigheid niet in het geding?

Lage tarieven in personen- en familierecht

Voor het belangrijkste rechtsgebied voor consumenten waren de tarieven lager dan deze tegenwoordig zijn. Hoewel de meningen verschillen in hoeverre de familiepraktijk verliesge-vend was voor notariskantoren, is wel duidelijk dat afschaffen van het systeem heeft geleid tot hogere tarieven in de familiepraktijk.

4.4.3. Voordelen na het afbouwen van tariefregulering (situatie na 1999)

Betaalbaarheid

De tarieven voor dienstverlening in het notariaat zijn over het algemeen lager dan de tarie-ven waren ten tijde van het systeem van tariefregulering. Dit is niet uitsluitend veroorzaakt door loslaten van tariefregulering – ook de economische crisis en digitalisering hebben daaraan bijgedragen – maar het loslaten van tariefregulering was in ieder geval een belang-rijke voorwaarde voor het lager kunnen worden van het tarief. Volgens de respondenten zijn de tarieven niet direct na het afbouwen van tariefregulering gedaald; rond 2006 begon

53

pas de ‘prijzenoorlog’ om de klant. Daarvoor werd – uit gewoonte – de tarievenlijst zoals vastgesteld door de KNB gebruikt.

Tarieven meer in overeenstemming met publiek belang

De tarieven werden voor 1999 vastgesteld door de KNB, waardoor alleen de beroepsgroep zelf invloed kon uitoefenen op de prijs. Door het loslaten van tariefregulering komen de tarieven nu via marktwerking tot stand.

Innovatie

Uit de gesprekken blijkt dat dat er in het notariaat meer geïnnoveerd wordt dan in het ver-leden. Net als de andere genoemde veranderingen in het notariaat, is dit niet uitsluitend aan het loslaten van tariefregulering te wijten, maar de gesprekspartners denken wel dat het een belangrijke rol heeft gespeeld. Notariskantoren zijn zich meer gaan specialiseren, waardoor er kantoren zijn die zich uitsluitend richten op ‘grote’ klussen en kantoren die veel standaardwerk verzetten. Het HEMA-notariaat is een duidelijk voorbeeld van innovatie.

Efficiëntie

In de interviews kwam naar voren dat er efficiënter gewerkt wordt in het notariaat dan ten tijde van tariefregulering. Er wordt bijvoorbeeld sneller gewerkt en er wordt lager geschoold personeel ingezet.

4.4.4. Nadelen van beide stelsels

Geen transparantie

De tarieven voor notariële dienstverlening zijn niet transparant voor consumenten. Dit geldt zowel voor de situatie voor 1999, ten tijde van het systeem van tariefregulering, als na 1999, toen de tarieven werden losgelaten. Voor 1999 was er sprake van een tarievenboekje en was het voor notarissen zelf duidelijk welke tarieven voor welke akten gevraagd moesten worden. Uit de interviews blijkt dat alle respondenten vinden dat de berekeningen in het tarievenboekje te ingewikkeld en complex waren voor consumenten, als zij al op de hoogte waren van dit tarievenboekje. Tegenwoordig kan een consument meer selecteren op prijs – en dat gebeurt ook. Maar voor de consument is niet goed duidelijk waarom bij de ene nota-ris meer betaald moet worden dan bij de andere notanota-ris. De kwaliteit van de dienstverlening is in beide situaties eveneens niet transparant.

Toegankelijkheid

Hierboven is aangegeven dat de betaalbaarheid is toegenomen sinds het afbouwen van tariefregulering. Maar de vraag is of dit ook heeft geleid tot een betere toegankelijkheid. De gesprekspartners vinden van niet. Consumenten komen over het algemeen weinig bij de notaris en weten daardoor ook niet goed wat zij qua tarief kunnen verwachten. Onbekend-heid met het tarief is gebleven, waardoor het lagere tarief weinig bijgedragen heeft aan de toegankelijkheid.

Afbouw van tariefregulering

Door de afbouw van tariefregulering zijn notarissen meer gaan concurreren op prijs. Een nadeel daarvan zijn de gevolgen voor de beroepsgroep; het aantal notariskantoren is afge-nomen en mogelijk is de publieke taak van notarissen onder druk komen te staan doordat er andere financiële prikkels zijn ontstaan.

54