MSC-visserij

4.1

Beschrijving sector

4.1.1

Nederlandse visserij en MSC

Deze casestudie richt zich op de Nederlandse visserijsector en de wilde visvangst. Aquacultuur – de kweek van vis – maakt geen onderdeel uit van deze casestudie.

Uit Visserij in Cijfers (Taal et al., 2010) komt het volgende beeld naar voren. De Nederlandse vissersvloot (de schepen die onder Nederlandse vlag varen) realiseerde in 2009 een totale opbrengst van 386 mln euro. Dat was fors lager dan een jaar ervoor, de totale opbrengst daalde met 18%. De sector bestaat uit een aantal sub-sectoren met variërende omzet en winst cijfers (zie tabel 4.1).

Tabel 4.1

Karakterisering van de Nederlandse visserijsector (Bron: Taal et al., 2010).

Subsector Belangrijkste soorten

Omzet (2009) (mln) Verschil t.o.v. 2008 (mln)

Winst (mln) Kottervisserij Schol, Tong,

garnalen

205 -45 4

Grote zeevisserij Haring, makreel, blauwe wijting

115 -27 -6

Mosselsector Mosselen 56 -10 23

Oestersector Oester 3 3 n.a.

Overige kleine zeevisserij 7 -4 1

Totaal 386 -83

De Nederlandse visserijsector wordt gekenmerkt door een groot aantal kleine familiebedrijven. Om de winstgevendheid in de sector te verbeteren wordt veel verwacht van andere visserijmethoden

(sumwing, puls i.p.v. boomkor) omdat daarmee een aanzienlijke reductie van de brandstofkosten gerealiseerd kan worden (circa 45-60%). Een deel van de kottervloot heeft een financieringsprobleem om verduurzaming van de visserij te kunnen doorvoeren. Kenmerkend voor de sector is de veilplicht voor gevangen vis (uitgezonderd garnalen, mosselen, oesters); de vis moet langs de veiling, onder andere om de totale vangst te kunnen controleren. Een klein deel van de vis is op voorhand al verkocht, voor de meeste vis wordt op de veiling de waarde bepaald.

De Nederlandse handel importeert populaire vissoorten als zalm, tilapia en pangasius, deels voor de Nederlandse markt en deels voor export. De totale invoerwaarde kwam in 2009 uit op ruim 1,8 mld euro. Een groot deel van de gevangen vis wordt geëxporteerd, de totale uitvoerwaarde lag in 2009 net onder de 2,2 mld euro. Het Productschap Vis berekende dat de Nederlandse vissector in 2010 goed is voor 20.000 (part-time en full-time) banen. Een deel daarvan zit in de aanvoer (visserij): 2.074 banen. Het merendeel zit in de handel/verwerking en detailhandel.

In deze casestudie richten wij ons op MSC-certificering. Het Marine Stewardship Council (MSC) is in 1996 ontstaan uit de samenwerking tussen WNF en Unilever (toen de grootste koper van diepgevroren vis) en geënt op het succes van het Forest Stewardship Council (FSC) (Gulbrandsen, 2009). In de loop der jaren is MSC een zelfstandige organisatie geworden en uitgegroeid tot het belangrijkste keurmerk voor duurzame vis. De missie van MSC is de volgende: “Onze missie is om door middel van ons keurmerk en het certificeringsprogramma voor visserijen bij te dragen aan gezonde oceanen. We

willen dit bereiken door duurzame vispraktijken te herkennen en te belonen, door de keuze van consumenten te beïnvloeden wanneer zij vis kopen. Samen met onze partners werken we aan verandering van de vismarkt naar een markt gebaseerd op duurzaamheid.”9

In het MSC-jaarverslag 2012-2013 (MSC, 2013) wordt beschreven welke impact het keurmerk

wereldwijd heeft. Zo wordt er jaarlijks voor meer dan US$3.5 miljard aan producten met het keurmerk verkocht, in 106 landen. Circa 7% van de wild gevangen vis is MSC-gecertificeerd. Uit de Monitor Duurzaam Voedsel (Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, 2012) blijkt dat de Nederlandse consument in 2011 voor 130,5 miljoen euro aan MSC-gecertificeerde vis kocht, een stijging van 17,3% ten opzichte van 2010. Het overgrote deel daarvan wordt in de supermarkt gekocht (ca. 101 miljoen euro). De supermarkt is het belangrijkste verkoopkanaal voor vis, goed voor ca. 77% van de totale vis verkoop aan de consument.10

De volgende vissers, of groepen van vissers, hebben in Nederland het MSC-certificaat behaald (eind 2012):

• Ekofish Group voor twinrigvisserij op Noordzeeschol; • Osprey Group voor twinrigvisserij op Noordzeeschol;

• Pelagic Freezer-Trawler Association voor visserij op Atlanto haring en Noordzeeharing; • Nederlandse staandwantvisserij (SNV) voor staandwantvisserij op Noordzeetong; • Producentenorganisatie van de Nederlandse Mosselcultuur voor mosselteelt; • Zeeuwse hangcultuurmosselen;

• VBHL Hengelvisserij op zeebaars;

• Coöperatieve Visserij Organisatie (CVO) voor Noordzee visserijen op tong en schol.

Daarnaast zijn diverse vissers op weg naar certificering, waaronder de garnalenvisserij. Volgens MSC Nederland blijft het totaal aan gecertificeerde Nederlandse bedrijven stabiel. Tegenover de toename in bepaalde sectoren staat een afname in andere; men verwacht dat met name de kleine visserij met certificering stopt omdat de baten niet opwegen tegen de kosten (interview MSC).

4.1.2

De visserijketen

De Nederlands vismarkt kenmerkt zich door grote volumes import en export. De door Nederlandse vissers wild gevangen vis is in de eerste plaats een exportproduct. De positie van de vissers in de visserijketen is niet sterk. De vissector is nog altijd kleinschalig en vis neemt in het assortiment van de supermarkt een marginale positie in. In de visserijkolom zijn een aantal ketens te onderscheiden (bijvoorbeeld naar de wijze van vangen, naar vangstgebied of naar soort vis). Vijf verschillende visserijketens kunnen onderscheiden worden (Van der Zeijden et al., 2011).

1. Noordzeegarnalen

De garnalenvisserij is één van de belangrijkste takken van de visserij. Binnen de garnalenvisserij zijn twee toonaangevende bedrijven actief: Klaas Puul en Heiploeg. Er is voor garnalen geen wettelijke veilplicht. Toch gaat bijna alles langs de klok in verband met het kwaliteitssysteem dat de branche (de garnalenvisserij) zichzelf heeft opgelegd. De verwerking van de Noordzeegarnalen is zeer

arbeidsintensief. Een deel van de bewerking (het pellen) wordt in het buitenland gedaan (Marokko) waarna de gepelde garnaal weer terug naar Nederland wordt gebracht. De Noordzeegarnaal is ook bekend onder de namen Hollandse garnaal of Crangon grangon. De visserij kan het gehele jaar plaatsvinden. De visserijketen doorloopt momenteel een traject om te komen tot MSC-certificering (figuur 4.1).

9 _{http://www.MSC.org/over-ons/visie-missie (28-6-2012)}

10 _{https://www.rabobankcijfersentrends.nl/index.cfm?action=print.printPdf&id=84a77c78-2178-4706-9910-8dc38c5ab4d1}

Figuur 4.1 Keten Noordzeegarnalen (Bron: Van der Zeijden et al., 2011).