Mensen met psychiatrische problematiek

Onderzoekers van Wageningen Research en Trimbos-instituut hebben een jaar lang deelnemers op zorgboerderijen en andere dagbestedingsprojecten gevolgd. Deze deelnemers hadden psychische en/of verslavingsproblemen. In totaal hebben bijna 150 deelnemers aan deze studie deelgenomen. Gedurende de studie was er veel uitval van respondenten waardoor het moeilijk was om kwantitatieve uitspraken te doen. De resultaten uit de studie laten zien dat er geen significante verbetering maar ook geen verslechtering van de kwaliteit van leven, sociaal en psychisch functioneren en

voedingspatroon van deelnemers op zorgboerderijen zichtbaar is. Beiden groepen gebruikten gedurende het jaar minder frequent verslavende middelen en hebben minder contact met hulpverleners- of instanties gehad.

Ook is gekeken naar de tevredenheid van deelnemers op zorgboerderijen. De resultaten laten zien dat deelnemers na een jaar op de boerderij te hebben gewerkt erg tevreden zijn met het werk en de begeleiding. Zij geven het werk gemiddeld een 8,2 en de begeleiding een 8,3 (Elings et al., 2011).

Naast het afnemen van vragenlijsten zijn ook interviews en focusgroepen gehouden met ruim 50 deelnemers. Uit deze gesprekken geven deelnemers aan dat het bezoek aan de zorgboerderij ervoor zorgt dat zij zich fitter voelen en meer energie hebben en dat hun eetlust verbetert. Op de boerderij is een duidelijke dagstructuur van koffie-, lunch- en theemomenten aanwezig. Zo bouwen deelnemers weer een normale structuur in hun voedingspatroon op. Deelnemers geven aan dat dit versterkt wordt doordat zij ook regelmatig met elkaar koken. Zij geven daarnaast aan dat zij tot rust komen. De boerderij biedt hen een veilige omgeving waar voldoende fysieke en sociale ruimte is om je te bewegen en jezelf te zijn. Begeleiders vertellen dat zij het gedrag van deelnemers zien veranderen. Met name de deelnemers uit de verslavingszorg vertonen meer sociaal gedrag, laten meer

saamhorigheid, houden meer rekening met elkaar en vertonen nettere omgangsvormen dan als zij zich bevinden in de sociaal pensions.

Begeleiders zien dat deelnemers in eerste instantie moeten wennen aan het werkritme op de boerderij maar daarna zien zij de deelnemers productiever worden. Ze leren zelf aan de slag te gaan, keuzes te maken en hun energie beter te verdelen. Ditzelfde geldt voor het op tijd op staan en afspraken na komen. Doordat deelnemers werk toegewezen krijgen ontwikkelen zij hun

verantwoordelijkheidsgevoel. Het verzorgen van de dieren en gewassen heeft hier een positieve invloed op, het zorgt daarnaast voor een toename van de betrokkenheid en levert een positieve werkervaring op. Dat laatste leidt tot een toename van het zelfvertrouwen en zelfrespect. Deelnemers hebben een bepaald doel voor de dag en de buitenwereld zoals vrienden en familie gaan anders naar hen kijken (Elings et al., 2011).

6.7

Mensen met dementie

Een toenemende groep mensen met dementie vindt een plek op de zorgboerderij. Deze

zorgboerderijen bieden met name dagbesteding al zijn er ook die intensievere ondersteuning zoals begeleid wonen aanbieden. Opvallend is dat dagbesteding op boerderijen in vergelijking met voorzieningen voor reguliere dagbesteding (bijv. dagbesteding bij een zorginstelling) relatief meer mannen trekt. Bovendien zijn de deelnemers op zorgboerderijen gemiddeld jonger dan de deelnemers van reguliere voorzieningen voor dagbesteding (De Bruin, 2009).

In onderzoeken van Wageningen Universiteit en het RIVM werden deelnemers met dementie op zorgboerderijen op verschillende aspecten vergeleken met deelnemers met dementie op reguliere dagbesteding voorzieningen. Uit de verschillende onderzoeken bleek dat zorgboerderijen mensen met dementie een meer gevarieerd dagprogramma aanbieden dan reguliere voorzieningen voor

dagbesteding. Op de zorgboerderij lijken mensen daarom actiever te zijn dan mensen op een reguliere dagbesteding. Daarnaast vergen de activiteiten zoals het voeren van dieren, in de tuin werken en

gezamenlijk koken, meer fysieke inspanning dan die in een reguliere instelling en vinden diverse activiteiten buiten plaats. Verder kunnen veel activiteiten naast in een groep ook individueel of in kleinere groepjes worden uitgevoerd. De activiteiten op de boerderij zijn continu aanwezig en zorgen ervoor dat mensen op een natuurlijke wijze gestimuleerd worden om actief mee te doen. Ook bleken mensen met dementie op een zorgboerderij beter te eten en te drinken dan mensen in een reguliere instelling. Dit is een belangrijke bevinding omdat mensen met dementie risico lopen op ondervoeding en uitdroging. De onderzoekers hebben ook gekeken naar cognitie, emotioneel welbevinden, gedrag en functionele status. Op deze aspecten werd echter geen verschil gevonden tussen deelnemers van een zorgboerderij en die van een reguliere zorginstelling. In één van de onderzoeken werd tenslotte gekeken naar de bijdrage van zorgboerderijen aan de maatschappelijke participatie van mensen met dementie en hun mantelzorgers. Uit het onderzoek blijkt dat zorgboerderijen een positieve bijdrage leveren aan de participatie van mensen met dementie. Opvallend resultaat is dat zorgboerderijen de deelnemers sterker dan de reguliere opvang, het gevoel geeft echt werk te verrichten (De Bruin, 2009).

6.8

Mensen met een verstandelijke beperking

Uit de studie ‘Boer, zorg dat je boer blijft!’ naar de waarden van zorgboerderijen voor mensen met een verstandelijke beperking, komen een aantal conclusies naar voren die voor meerdere doelgroepen interessant kunnen zijn. In deze kwalitatieve studie heeft de onderzoeker bij zes zorgboerderijen participatieve observaties verricht en interviews met zowel deelnemers als begeleiders gehouden. Daarbij was de focus van het onderzoek gericht op het belang van een bedrijfsmatige karakter van een zorgboerderij voor deelnemers. Met bedrijfsmatig wordt in het kort bedoeld: een zorgboerderij waar ook daadwerkelijk nog agrarische productie aanwezig is en de landbouwtak niet ‘in dienst staat’ van de zorg (Elings, 2004). Dit is een interessant vraagstuk zeker ook voor sociale

stadslandbouwondernemers die op hun bedrijf keuzes moeten maken tussen landbouw, zorg en andere activiteiten. Uit het onderzoek komt naar voren dat een bedrijfsmatige zorgboerderij een aantal belangrijke kwaliteiten voor deelnemers bezit.

De boer

Deelnemers geven aan dat de boer een belangrijk figuur is op de zorgboerderij. Hij is voor de deelnemers de baas en heeft de kennis en kunde van de landbouw. Deelnemers ervaren de boer als rolmodel en identificeren zich met hem. Daarnaast is een boer of boerin een ondernemer bij uitstek, hij of zij is gewend risico’s te nemen in het bedrijf. Dit ondernemerschap komt goed van pas op een zorgboerderij. Te denken valt aan bijv. aanpassingen op het bedrijf voor deelnemers met een beperking zoals het gebruik van een kleurensysteem bij het voeren van dieren (Elings, 2004).

De bedrijfsvoering

Een bedrijfsmatige zorgboerderij is een echt bedrijf waar productie plaatsvindt. Deelnemers werken samen met de boer aan een kwaliteitsproduct. Het verrichten van noodzakelijke en zinvolle

werkzaamheden geeft deelnemers waardering en voldoening. Deelnemers komen in aanraking met alle aspecten van een boerderij. Het werk op de boerderij kan daardoor een opstap bieden voor doorstroom naar reguliere arbeid (Elings, 2004).

Sociaal netwerk

Deelnemers komen op de zorgboerderij in contact met verschillende mensen. Werken in de landbouw vraagt dat je werkzaamheden samen doet. Dit zorgt voor een gevoel van saamhorigheid. Het gevoel ‘samen de klus te klaren’ ervaren de deelnemers als stimulerend in het werk en hun komst naar de boerderij. Voor de deelnemers met een verstandelijke beperking betekent het werken op een boerderij ook een scheiding tussen wonen en werken. Ze zijn tijdens hun werkdag ook even in een andere setting.

Begeleiding

Op een bedrijfsmatige zorgboerderij hebben de boer en begeleiders kennis van de landbouw. Deze kennis is nodig om kwaliteitsproducten te produceren en daarnaast belangrijk in de begeleiding van deelnemers. De kennis en ervaring zorgt ervoor dat de boer of begeleiding flexibel kunnen inspelen op onverwachte omstandigheden en aan kunnen sluiten bij de mogelijkheden van een deelnemer.

Echt werk

Deelnemers worden op een zorgboerderij aangesproken op hun mogelijkheden en niet op hun beperkingen. Op een bedrijfsmatige zorgboerderij kan er sprake zijn van een bepaalde werkdruk. Deelnemers ervaren deze werkdruk meestal als een uitdaging. Deelnemers krijgen op bedrijfsmatige zorgboerderijen geen financiële beloning. Dit in tegenstelling tot deelnemers op zorgboerderijen in Italië of Frankrijk. De deelnemers uit deze studie geven aan dat zij dit geen probleem vinden al zou een enkeling wel betaald willen worden. In gesprekken met sociaal ondernemers zien ook zij het als een ideaal dat deelnemers in de toekomst betaald zouden kunnen krijgen voor hun werkzaamheden. Op die manier zorgt het hebben van arbeid op een boerderij of stadslandbouwproject dat deelnemers ook daadwerkelijk participeren in de samenleving (Elings, 2004).

6.9

Kwaliteiten van zorgboerderijen

Uit de verschillende onderzoeken komen een aantal kern kwaliteiten van zorgboerderijen naar voren. Hassink (2011) heeft deze kwaliteiten weergegeven in de onderstaande figuur.

Figuur 6 Kwaliteiten van zorgboerderijen (Hassink, 2011)

De relatie tussen deelnemer en boer blijkt uit het onderzoek belangrijk. De deelnemers geven daarbij specifiek aan dat zij het prettig vinden dat de boer geen zorg-professional is. Het werken op de boerderij waar niet alleen de boer en zijn gezin maar ook andere collega’s en bezoekers aanwezig zijn, zorgt ervoor dat het sociale netwerk van de deelnemers vergroot. Zij voelen zich meer onderdeel van de samenleving. Door de aanwezigheid van zinvolle werkzaamheden voelen deelnemers zich nuttig, verantwoordelijk en betrokken. Dit heeft een positief effect op hun zelfvertrouwen (Elings, 2011). Als laatste vinden de werkzaamheden vaak plaats in een groene en natuurlijke omgeving. Uit verschillend onderzoek blijkt dat een dergelijk omgeving kan zorgen voor reductie van stress (Kaplan, 1995). De boerderij omgeving is vaak ook een andere omgeving dan deelnemers gewend zijn.

Deze verschillende kwaliteiten van een boerderij zorgen ervoor dat de zorgboerderij deelnemers een informele niet-zorg context biedt om aan hun ontwikkeling te werken (Elings, 2011).

7

Tien voorwaarden voor een kansrijke