M e t g root leedw ezen w illen wij hierbij herdenken het onder zoo tragische om standigheden overlijden op 24 M a a rt 1933 van W a l t e r S c h a f t e r, to t 13 M a a rt hooldingenieur d er Reichs- R u n d fu n k -G esellsch aft te Berlijn.
D e heer S c h a l i e r w as se d e rt F e b ru ari 1921, dus ongeveer v an af de oprichting van h et N ed erlan d sch R adio G enootschap, co rresp o n d eeren d lid d aarv an , en heeft altijd van veel belang stelling in ons G enootschap blijk gegeven. Z oo w as hij een d er eersten die voor ons G enootschap een v o o rd ra ch t hielden, en w el in N o v em b er 1920, op w elken dag hij te D e lft sp rak over „R adiotelefonie m et T r i o d e z e n d e r s O o k de zittingen van ons G enootschap van 20 O c to b e r 1923 te L eiden en die van 20 S ep tem b er 1929 te 's-G rav en h ag e w erd en door hem bijgew oond.
V o o r de groote verd ien sten van S c h a f f e r voor de tech nische ontw ikkeling van den om roep, m eer in h et bijzonder den
D uitschen om roep, verw ijzen wij n a a r o n d erstaan d e vertaling van een van bevriende zijde ons toegezonden necrologie.
H e t N ed erlan d sch R adio G enootschap v erliest in S c h a f f e r een hooggeacht buitenlandsch lid, terw ijl vele leden persoonlijk hem zullen gedenken als een m an van fijne beschaving, een geestig v erteller, een ru stelo o s w erk er, een bescheiden zeer intelligent collega.
H E T B E S T U U R .
O p den 24sten xM aart 1933 overleden plotseling de H eer en M e vrouw W . Schaffer.
W a lte r Schaffer, H ooldingenieur d e r R eichs-R und- 1 unk-G esellschaft, h eeft zich in de eerste p la a ts v e r dienstelijk gem aakt voor de ontw ikkeling d er om
roep-22
techniek. G een gew ichtig v raag stu k op d it gebied, d a t hij niet b estu d eerd heeft en w a a ra a n hij niet een voor h et om roepbedrijf b ru ik b a a rd e r oplossing gaf.
S chaffer w erd op 20 S ep tem b er 1881 te B reslau geboren. Hij stam t a f van een B reslausche Israëlitisch e koopm ansfam ilie. R eeds vroeg in teresseerd en hem tech nische aangelegenheden en reeds lang voor den w e re ld oorlog zijn zijn eerste uitvindingen g ep aten teerd . Sch affer sp ra k g raag over dezen tijd, w a a rin hij een vrij leven leidde, geheel gewijd aan uitvindersbezig- heden in een eigen lab o rato riu m ; in deze periode vóór den w ereldoorlog w erd ongetw ijfeld de grondslag ge legd voor zijn kennis en erv arin g op velerlei gebied. H e t a a n ta l hem in dezen tijd verleende p aten ten b e d ra a g t ongeveer 30, en deze hebben in w ezen b e trek k in g op verlichtings- en sterk stro o m tech n iek .
G edurende den w ereldoorlog, w a a ra a n hij als vrij w illiger deelnam , w as hij m et zijn b ro ed er, die la te r aan zijn zijde sneuvelde, ingedeeld bij een luchtballon- afdeeling. O o k d a a r m aakte hij zich verdienstelijk w egens technische verbeteringen. A an h et einde van den oorlog w erd hij bij de firm a T elefunken aan g e steld als ingenieur in h et zen d erlab o rato riu m . H ie r konden zijn groote beg aafd h ed en e e rst rech t n a a r voren tred en , d a a r in dezen tijd de gew eldige ont- w iitkeling d e r radiotelegrafie, in h et bijzonder de over- gang van h et b ed rijf m et gedem pte golven n a a r d a t met' ongedem pte golven, een aanvang nam. Spoedig w e rd hij m et de leiding van h et zen d erlab o rato riu m b elast. U it dezen tijd stam t zijn uitvinding van de roostergelijkstroom -m odulatie, w elke voor h et e e rst de m ogelijkheid bood, een teruggekoppelden zender m et voldoende k w a lite it voor telefonie te m oduleeren in h et ro o ste r van de zendlam p. D eze rooster-gelijk- stroom -telefonie w erd d a a ro p door T elefunken vrijw el uitsluitend to t op d it tijd stip voor h et m oduleeren van zenders to eg ep ast. T ro ts de zeer groote beteekenis van d it p a te n t heeft S chaffer (in zijn groote p erso o n lijke bescheidenheid) nim m er veel ophef d a a rv a n ge m aak t en p rak tisch geen voordeel g etro k k en uit de ex p lo itatie dezer uitvinding.
roep-proef-nemingen plaatsvonden, w as hij onmiddeliijk d o o r drongen van de groote beteekenis d a a rv a n en gaf hij zich geheel aan de ontw ikkeling van voor omroep geschikte zenders. R eeds de eerste D uitsche omroep- zender, welke door het Telegraphentechnisches Reichs- am t (R eichspostzentralam t) w e rd geïnstalleerd, en w elke zich gedurende langen tijd in het V oxhaus op de P o tsd am erp latz bevond, w erd met zijn vakkun- digen steun gebouwd. Intusschen w as Schaffer bij 1 elefunken een au to riteit gew orden op het gebied van zendaangelegenheden, zoodat hij na een korte tusschen- periode als leider van de radio-afdeeling van het S achsenw erk Licht und K ra ft A. G., in het ja a r 1925 op het Telegraphen-technisches R eichsam t (R eich sp o st zentralam t) d er D uitsche Rijksposterijen aangesteld w erd om als leider van het a ld a a r nieuwe gebied der om roeptechniek op te treden. D o o r zijn arbeid op het gebied d er hoogfrequentie-techniek gew end aan exacte metingen, verving hij de to t dan gebruikelijke subjec tieve beoordeeling van o m ro ep ap p araten door objec tieve meetmethoden. Hij w as wel de eerste, die o m ro ep ap p araten laagfrequent doorgem eten heeft en eveneens de eerste, die in zijn tijd de modulatie van de zenders volgens deze m ethoden keurde. In zeer korten tijd w erd zoodoende bij den omroep een tech nisch volw aardig bedrijf verkregen, op hoogfrequent zoowel als op laagfrequent gebied.
N a d a t deze opgave opgelost w as, gold Schaffer's belangstelling de kw aliteitsverbetering van de uitzen dingen. Hij vond de lichtsirene uit, w aarm ed e laag- frequente trillingen van willekeurige frequentie en van constante am plitude kunnen w orden verkregen, een in strum ent, d a t nog heden ten dage to t de voornaam ste m eetap p araten bij de omroepvereenigingen behoort. M e t behulp van dit a p p a r a a t w erden en w o rd en ook nu nog alle w eerg av e-ap p araten , v an af den microfoon to t den zenderm odulator, doorgemeten. H e t doel hierbij w as, de frequentie-kromme van microfoon to t zender to t een rechte te maken. W ie de ontwikkeling in dien tijd heeft m eegem aakt w eet, welke groote technische moeilijkheden daarbij overw onnen moesten w orden. M e t de uitbreiding van het omroep-zendbedrijf w erd
2 4
h et z w a a rte p u n t van het technisch onderzoek bij den omroep verlegd n a a r de omroepvereenigingen, vooral ook, om dat hiervoor in vele gevallen nauw e sam en w erking m et de exploitanten noodig w as. O m deze reden w e rd in 1929 het technisch „Besprechungs- b e trie b ” losgem aakt van de D uitsche Rijksposterijen en bij de om roepvereenigingen ondergebracht. Schaffer w e rd leider van de afdeeling B edrijfstechniek der R eichs-R undfunk-G esellschaft, w a a ra a n de technische bedrijven van alle om roepvereenigingen (to t M ünchen toe) ondergeschikt w erden. D a a rm e d e w e rd een voor de verdere technische vervolm aking zeer bevorderlijke centralisatie to t stan d gebracht. H ie r kon Schaffer zijn groot o rg an isatietalen t laten gelden. Binnen korten tijd w e rd de k w aliteit d er uitzendingen op h et tegen w oordige hooge peil gebracht. H e t sp ra k vanzelf, d a t n a a s t deze electrotechnische ontw ikkeling ook de acous- tiek van de zalen en de studie van de voor omroep m eest geschikte opstelling van o rk est en microfoons in steeds g rooter m ate to t zijn arbeidsveld gingen behooren. E én van Schaffer's ideeën op dit gebied, w elk groote bekendheid v erw o rv en heelt, is de Schaffer-tent, die in s ta a t stelt, een in acoustisch op zicht voor ornroep ongeschikte opnam e-ruim te p ro v i sorisch en snel in een b ru ik b aren to estan d te brengen.
D e moeilijkheden, w aarm ed e Schalfer als technisch den k er hier te kam pen had, w a re n zeer groot, w a n t de acoustische k w aliteit van een ruim te of de klank van een uitzending konden slechts subjectief b e o o r deeld w orden en niet gemeten. O m echter ook hier bij de beoordeeling exact te w e rk te gaan, voerde hij bij den omroep de geluidsregistratie op gram oioon- platen in. D a a rm e d e w erd de mogelijkheid geopend, den invloed van acoustische veranderingen in zalen op het k la n k k a ra k te r d er uitzendingen te vergelijken. Z e e r spoedig ontw ikkelde hij de geluidsopteekening, w elke ook voor vele andere doeleinden, in het bij zonder voor repetities, studio-contrôle en ook voor uitzendingen, to t een bijzonder b estanddeel van het geheele om roepbedrijf w erd.
Schaffer nam als vertegenw oordiger d er Reichs- R undfunk-G esellschaft deel aan alle vergaderingen
2 5
van de Technische Commissie d e r U nion In te rn atio nale de Radio-diffusion en heeft een zw aren strijd
gestreden, in h et bijzonder betreffende golflengte- toewijzingen, w elken hij m et voor D uitschland gunstigen uitslag uitvocht. A an de vergaderingen van het C. C. I. T. en het C. C. I. R. nam hij als ex p e rt deel. V e rd e r zat Schaffer in het w etenschappelijk comité d e r H einrich-H ertz-G esellschaft. O p zijn talrijke buitenlandsche reizen m aakte hij zich v ertro u w d m et de buitenlandsche om roepbedrijven en v erw ierf zich d aar, dan k zij zijn groote technische kundigheid en zijn beminnelijk k a ra k te r, overal vrienden, w aarm ed e hij to t zijn dood een levendige w etenschappelijke brief wisseling onderhield.