links van de straat
8 Magnetisch veld op plekken in de woning
8.1
Beschikbare gegevens
Op basis van metingen in woningen werd voor Groot-Brittannië (UK, 1999) en Duitsland (Michaelis et al. , 1998) geschat dat circa 2 % van de populatie woont in woningen met een magnetisch veld groter dan 0,2 μT. In deze onderzoeken werd echter ook aangetoond dat in woningen waar een gemiddelde veldsterkte boven 0,4 μT werd gemeten, dit slechts voor 25-30 % van de woningen is toe te schrijven aan een externe bron, zoals een hoogspanningskabel (Schüz et al. , 2001; UKCCS, 2000).
Een onderzoek in Frankrijk in de zomer van 1993 wees uit dat het magnetische veld in
50 % van de woningen kleiner was dan 0,01 µT (tijdgewogen gemiddelde). Het onderzoek betrof 180 random gekozen woningen en de metingen werden gedaan gedurende 24 uur in de (ouderlijke) slaapkamer. Het type woning, een stedelijke of landelijke omgeving en de configuratie van de
bovengrondse elektriciteitslijnen (wiring code) hadden invloed op de hoogte van het magnetische veld (Clinard et al. ,1999).
In een Belgisch onderzoek is de individuele blootstelling aan het magnetische veld binnenshuis gemeten. Gebaseerd op 77 metingen werd geconcludeerd dat de mediane blootstelling van een kind binnenshuis 0,04 µT is (Decat et al. , 2008). Deze metingen zijn niet terug te voeren op bepaalde plekken in woningen. Dat geldt ook voor gegevens uit Noorwegen waar uit metingen bij 97 personen naar voren kwam dat de blootstelling van mensen binnenshuis (verder dan 100 m van een
hoogspanningslijn) gemiddeld 0,05 µT was. In woningen waar binnen een afstand van 50 m een 220kV-hoogspanningslijn aanwezig was, bedroeg deze blootstelling 0,47 µT (Fórssen et al. , 2002). Door verschillen tussen landen in netspanning, gebruikte apparaten en aanleg van electriciteit, zijn deze gegevens niet direct te vertalen naar de Nederlandse situatie. Gegevens over de individuele
blootstelling in Nederland komen in 2010 beschikbaar (zie paragraaf 1.4).
8.2
Resultaten RIVM-metingen
Geen van de negen woningen lagen binnen 200 m van een bovengrondse hoogspanningslijn of binnen 10 m van een transformatorhuisje. Het is daarmee niet aannemelijk dat het magnetische veld in deze woningen beïnvloed is door externe bronnen. Gemiddeld over de woningen was het magnetische veld ongeveer 0,06 µT. De range van de gemiddelden per woning was 0,01 tot 0,1 µT (zie Tabel 11). Dit gaat om plekken waar mensen zich veel bevinden, zoals op de bank en aan tafel. De variaties over de tijd zijn niet heel groot.
Tabel 11 Magnetische velden op diverse plekken in de negen woningen (gemiddelde van een halfuur); zie Bijlage G voor de volledige data.
woning type woning magnetisch veld (µT)
aantal plekken per woning
1 rijtjeshuis 0,08 4 (slaapkamer, keuken, eettafel, bank) 2 twee-onder-een-kap 0,04 4 (slaapkamer, eettafel, bank, werkplek
pc)
3 vrijstaand 0,01 3 (keuken, bank, badkamer) 4 vrijstaand 0,01 1 (slaapkamer)
5 rijtjeshuis 0,10 6 (slaapkamer, keuken, eettafel, bank, werkplek pc, badkamer)
6 flat (2e) 0,03 3 (slaapkamer, eettafel, bank) 7 twee-onder-een-kap 0,06 1 (eettafel)
8 rijtjeshuis 0,08 2 (eettafel, werkplek pc)
9 hoekwoning 0,08 6 (slaapkamer, keuken, eettafel, bank, werkplek pc, badkamer)
8.3
Conclusies
Er zijn in de literatuur geen gegevens gevonden over het magnetische veld in Nederlandse woningen. Wij vonden in negen woningen, die niet minder dan 200 m van een hoogspanningslijn of minder dan 10 m van een transformatorhuisje lagen, een gemiddeld veld van 0,06 µT (range: 0,01-0,1 µT). Dit komt overeen met waarden in de buitenlandse literatuur.
Literatuur
Beerlage MAM, Bruil R, Scholten RDA. Onderzoek naar verplaatsing van de 150 kV-
hoogspanningslijn in de Gemeente Veenendaal. KEMA T&D Consulting / KEMA Power Generation & Sustainables, Arnhem, november 2003.
Behrens, T, Terschuren, C, Kaune, WT, Hoffmann, W. Quantification of lifetime accumulated elf-emf exposure from household appliances in the context of a retrospective epidemiological case-control study. Journal-of-Exposure-Analysis-and-Environmental-Epidemiology. vol 14 (2):144-153,2004. Bolte JFB en Pruppers MJM. Gezondheidseffecten van blootstelling aan radiofrequente
elektromagnetische velden - Probleemanalyse niet-ioniserende straling. RIVM, Bilthoven. RIVM Rapport 861020007, 2004.
Bolte JFB, Pruppers MJM, Kamer J, Van der Zande G, Schipper CMA, Fleurke SR, Kluwer T, Van Kamp I, Kromhout J. The Dutch Exposimeter Study: Developing an Activity Exposure Matrix. Epidemiology. ISEE 2008 Conference (ISEE 20th Annual Conference, Pasadena, California, October 12-16, 2008) Abstracts Supplement. 19(6) Supplement:S78-S79, November 2008.
Bolte JFB. The Dutch personal EMF exposure study: measurements during everyday activities combined with GPS to build an Ativity Exposure Matrix (EMF-AEM). BioEM 2009, Davos, Switzerland, 14-19 June 2009.
Brederode NE van. GGD Richtlijn Gezondheidsrisico’s van bovengrondse hoogspanningslijnen. LCM, 2005.
Clinard F, Milan C, Harb M, Carli PM, Bonithon-Kopp C, Moutet JP, Faivre J, Hillon P. Residential Magnetic Field Measurements in France: Comparison of Indoor and Outdoor Measurements. Bioelectromagnetics 20:319-326, 1999.
Decat G, Peeters E, Smolders R, Bossuyt M, 2003. Tijdsreeks en GIS-model om de blootstelling van de bevolking aan het 50 Hz magnetisch veld gegenereerd door bovengrondse hoogspanninglijnen in Vlaanderen in kaart brengen. Integrale milieustudiesVito, MIRA,VMM. Studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij, MIRA/2003/05, november 2003.
Decat G, Meyen G, Peeters E, Van Esch L, Deckx L, Maris U. Modellering en GIS-toepassing voor het bepalen van de blootstelling en het epidemiologisch risico van het 50 Hz magnetisch veld gegenereerd door de ondergrondse hoogspanningskabels in Vlaanderen. VITO, MIRA,VMM. Studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij, MIRA/2007/07, december 2007.
Decat G, Deckx L, Maris U. Persoonlijke exposimetrie voor het bepalen van de binnenhuisblootstelling van kinderen aan ELF, VLF en RF elektromagnetische velden afkomstig van interne en externe
bronnen. VITO, 2008/IMS/R/93., 2008.
Dienst Toezicht Energie (DTe). Gebiedsindeling (als bedoeld in artikel 31, lid 1, sub d van de Elektriciteitswet 1998), per 18 augustus 2003.
Farag, AS, Dawoud, MM, Selim, SZ, Cheng, TC, Marcus, AM, Penn, D. Power-frequency
electromagnetic fields in the home. Electric-Machines-and-Power-Systems, vol 26 (7):749-773, 1998. Fórssen UM, Ahlbom A, Feyhting M. Relative contribution of residential and occupational magnetic field exposure over 24 hours among people living close to and far from a power line.
Bioelectromagnetics 23:239-244, 2002.
Gauger JR. Household appliance magnetic field survey. IEEE Transactions on Power Apparatus and Systems. Sep; PAS-104(9):2436-2444, 1985.
Gezondheidsraad. Elektromagnetische velden: Jaarbericht 2008. Den Haag: Gezondheidsraad, publicatienr. 2009/02, 2009a.
Gezondheidsraad. Hoogspanningslijnen en de ziekte van Alzheimer. Den Haag: Gezondheidsraad, publicatienr. 2009/05, 2009b.
Joseph W, Verloock L, Martens L. Measurements of ELF Electromagnetic Exposure of the General Public from Belgian Power Distribution Lines. Health Physics 94, number 1, 57-66, 2008.
Kaune, W T, Miller M C, Linet M, Hatch E E, Kleinerman R, Wacholder S, Mohr A , Tarone R E, Haines C. Magnetic fields produced by hand held hair dryers, stereo headsets, home sewing machines, and electric clocks. Bioelectromagnetics. January, vol 23 (1):14-25, 2002.
Kelfkens G, Pennders RMJ, Pruppers MJM. Woningen bij bovengrondse hoogspanningslijnen in Nederland. RIVM, Bilthoven, RIVM-rapport 610150001, 2002.
Kelfkens G en Pruppers MJM. Extreem laag-frequente elektromagnetische velden van huishoudelijke apparatuur. RIVM, Bilthoven, RIVM-rapport 300010001, 2005.
Kelfkens G en Pruppers MJM. Achtergronden beleid bovengrondse hoogspanningslijnen. RIVM, Bilthoven, rapportnr 861020014, 2007.
Kennisplatform EMV. Kennisbericht ‘Mogelijk meer Alzheimersterfte bij hoogspanningslijnen. Onderzoek van Huss levert geen verklaring’, Bericht 09/01, 30 maart 2009b.
Kennisplatform EMV. Kennisbericht ‘Hoogspanningslijnen en kinderleukemie’. Bericht 2009/04, september 2009a (in voorbereiding).
Koolen S en Hesen PLJ. Berekening magnetische veldsterkten 50 kV-station Heemstede. KEMA- rapport 40560042-TDC 05-50785A, mei 2005.
Koops F. Metingen in straten in Voorburg, 1997.
Maslanyj MP, Mee TJ, Renew DC, Simpson J, Ansell P, Allen SG, Roman E. Investigation of the sources of residential power frequency magnetic field exposure in the UK Childhood Cancer Study. J. Radiol. Prot. 27, 41-58, 2007.
Milieuportaal 2008. http://www.rivm.nl/milieuportaal/dossier/hoogspanningslijnen/netkaart. MNC, 2008. Milieu- en Natuurcompendium.
http://www.milieuennatuurcompendium.nl/indicatoren/nl0034-Elektrische-apparaten-in-
Netbeheer Nederland, 2008.
http://www.energiened.nl/Content/Cms/TermPage.aspx?TermPageID=5&MenuItemID=50.
Preece AW, Kaune W, Grainger P, Preece S, Golding J. Magnetic fields from domestic appliances in the UK. Phys. Med. Biol. January, vol 42 (1):67-76, 1997.
Rijken HGM. Metingen magnetische velden rondom IJburg. Metingen uitgevoerd rondom de 150kV bovengrondse lijn Oostzaan-Diemen en de 150kV ondergrondse kabels Diemen-Wijdewormer en Diemen-Oterleek in het voorjaar 2002. NUON-Infra-Specials, Duiven, juli 2002.
Rijken H.G.M. Magnetische velden de Damaststraat te Haarlem. Berekeningen aan de ondergrondse kabel. Nuon Tecno-Verbindingen, Duiven, februari 2005.
Van den Berg GP. Magnetische velden ten gevolge van de electriciteitsvoorziening in de Persoonstraat, Bocholtz. Notitie Natuurkundewinkel. Rijksuniversiteit Groningen, 2002.
Van der Plas M, Houthuijs DJM, Dusseldorp A, Pennders RMJ, Pruppers MJM. Magnetische velden van hoogspanningslijnen en leukemie bij kinderen. RIVM, Bilthoven, RIVM-rapport 610050007, 2001. Van der Stoep JW. Metingen van magnetische velden rondom transformatorhuisjes. KEMA-rapport KST/MVC 98-3064, december 1998.
Van der Valk A. Magnetische veldsterkte metingen uitgevoerd rond diverse onderstations in Amsterdam. TNO Electronic Products & Services (EPS) B.V. Projectnummer 05122101.r01, maart 2006.
VROM, 2005. Advies met betrekking tot hoogspanningslijnen.
http://www.vrom.nl/pagina.html?id=2706&sp=2&dn=w256; in 2008 aangevuld met nadere uitleg
(http://www.vrom.nl/Docs/briefhoogspanningslijnen.pdf).
ZonMw, 2008. http://www.zonmw.nl/en/programmes/all-programmes/electromagnetic-fields-and-