M OTIEVEN EN ACHTERGRONDEN VOOR ZZP - SCHAP

Er zijn verschillende redenen om zzp’er te worden, zowel positieve als negatieve. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen enerzijds de motieven om zelfstandige te worden en anderzijds de situatie die daartoe aanleiding gaf (Regioplan, 2009). Uit eerder onderzoek komt naar voren dat het belangrijkste motief om zzp’er te worden simpelweg het zelfstandig ondernemerschap is; zzp’ers vinden het vooruitzicht om in belangrijke mate zelf te kunnen beslissen hoe ze hun werk uitvoeren en in hoeverre ze kennis en vaardigheden ontplooien het meest aantrekkelijke aspect van zelfstandig ondernemerschap (EIM/Bureau Bartels, 2008; Regioplan, 2009). Zzp’ers noemen voornamelijk positieve redenen, zoals “eigen baas kunnen zijn, de vrijheid hebben om naar eigen inzicht te kunnen handelen, de mogelijkheid hebben om zelf de tijd in te delen en het tot uiting brengen van vakmanschap” (EIM, 2007, p. 22).

Aanleidingen om zzp’er te worden zijn kansrijke of enigszins dwingende situaties die zich voordoen en die kunnen aanzetten tot het kiezen voor zelfstandig ondernemerschap. Een kansrijke situatie is bijvoorbeeld een situatie waarin men het familiebedrijf kan overnemen en daarmee voor zichzelf kan beginnen. Een meer dwingende situatie is bijvoorbeeld wanneer men geen werk in loondienst kan vinden of wanneer men ontevreden is over de kwaliteit van de diensten die geleverd kunnen worden in loondienst (deze laatste situatie is vaak in de zorg een aanleiding om zelfstandige te worden).

Daarnaast is het in sommige beroepsgroepen zo dat men min of meer automatisch zzp’er wordt, zonder daar een bewuste keuze in te maken, bijvoorbeeld bij fotografen of journalisten. Voor het grootste deel van de zzp’ers is het zelfstandig ondernemerschap echter een bewuste, vrije keuze en slechts in enkele gevallen blijkt de werkgever een belangrijke rol te hebben gespeeld. (EIM/Bureau Bartels, 2008; Regioplan, 2009).

Tabel 3.1 laat de redenen zien die door de zzp’ers in ons onderzoek zijn genoemd als belangrijkste reden om zzp’er te worden. De acht redenen die in de totale steekproef het meest zijn genoemd zijn in de tabel weergegeven; in bijlage B3.1 is de gehele tabel te vinden met alle genoemde redenen. In overeenstemming met de hierboven besproken literatuur, wordt eigen baas zijn (niet langer willen werken met een baas boven zich) het vaakst aangeduid als de belangrijkste reden om zelfstandige te worden. In alle sectoren wordt die reden het vaakst als belangrijkste reden genoemd, maar dat geldt vooral in de bouwnijverheid, waar bijna de helft van de respondenten deze reden aandraagt. De vrijheid om privé en werk (beter) te kunnen combineren is vooral in de sector zorg en welzijn van belang, waar 78 procent van de respondenten vrouw is. In de bouwsector en de sector wegvervoer en koeriers, waar respectievelijk 97 en 93 procent van de zzp’ers man is, wordt de balans tussen werk en privé minder vaak genoemd.

Een negatieve aanleiding om zzp’er te worden, namelijk het niet kunnen vinden van een baan in loondienst, wordt door 11 tot 16 procent als belangrijkste reden gezien en staat daarmee op de derde plek. Het percentage is het kleinst in de zorgsector, wat hoogstwaarschijnlijk samenhangt met de relatief grote arbeidsvraag in die sector. Een andere negatieve aanleiding is de situatie waarin men wordt ontslagen door de werkgever om vervolgens bij diezelfde werkgever als zzp’er aan de slag te gaan. In overeenstemming met het resultaat van het onderzoek van EIM en Bureau Bartels (2008), wordt deze reden door 2 procent van de gehele steekproef aangeduid als belangrijkste reden om zzp’er te worden. Kijkend naar de sectorspecifieke resultaten, zien we dat het percentage wat hoger is in de sector wegvervoer en koeriers (3 procent).

De overige redenen in de top-8 zijn voornamelijk positieve motieven en aanleidingen: men zag een gat in de markt, voelde zich om financiële redenen of door de relatief grote mate van vrijheid aangetrokken tot het zelfstandig ondernemerschap, of werd vanuit

persoonlijke interesse zzp’er. We merken op dat het financiële motief (financiële prikkel, economisch motief) slechts voor een klein percentage de belangrijkste reden is om als zzp’er te starten. Het percentage is wat hoger in de bouw en het vervoer.

Tabel 3.1 Belangrijkste reden om zzp’er te worden (in procenten van aantal respondenten per branche)

Bouw ^{Zorg en} welzijn Wegvervoer en koeriers Management- en organisatie advies, incl. ICT (N = 409) (N = 604) (N = 408) (N = 603)

Ik wilde niet (langer) in loondienst

werken met een baas boven mij ^{48% 35% 40% 41%}

Ik wilde privé en werk (beter) kunnen

combineren ^{7% 23% 8% 14%}

Ik had geen werk en kon geen baan in

loondienst vinden ^{15% 11% 16% 15%}

Ik zag een gat in de markt 11% 8% _{11% 12%}

Financiële redenen _{6% 2% 5% 1%}

Vrijheid (zelf bepalen werktijden,

opdrachten, etc.) ^{1% 3% 2% 5%}

De werkgever wilde mij liever als zzp’er laten werken en heeft mij om die reden ontslagen

2% 2% 3% 2%

Inhoudelijke redenen (plezier,

interesse, van hobby werk maken) ^{2% 3% 1% 1%}

Bron: SEOR enquête ZZP 2012

In overeenstemming met het voorgaande, blijkt dat ongeveer twee derde van de onderzochte zzp’ers als zelfstandige is gestart vanuit een baan als werknemer (zie tabel 3.2; tabel B3.2 in bijlage 3.1 geeft een overzicht van alle onderscheiden startsituaties). Dit aandeel ligt iets hoger in de bouw en lager in de zorg. Dit houdt ook verband met het percentage dat tijdens of direct na de opleiding is gestart als zzp’er. Dit is juist hoog in de zorg en laag in de bouw.

In alle sectoren is ongeveer een op de vijf zzp’ers gestart vanuit werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, pensioen of inactiviteit in verband met zorg (huisvrouw, moeder, mantelzorger). Deze laatste groep is groter in de zorg, terwijl instroom vanuit werkloosheid weer wat minder vaak voorkomt in de zorg.

De meeste zzp’ers (80 procent of meer) verwachten de komende jaren zzp’er te blijven (zie figuur 3.1). Tussen de 5 en 10 procent verwacht het bedrijf uit te bouwen en personeel aan te nemen en een ongeveer even groot percentage verwacht op korte termijn te stoppen met werken of weer in loondienst te gaan. Per saldo wordt alleen groei verwacht in de IT dienstverlening. Vanuit de optiek van de Belastingdienst voldoet de overgrote meerderheid van de respondenten op basis van deze indicator dus aan de verwachting dat de bedrijfsvoering (ook) toekomstgericht is.

Hier is wel een verband met de mate van schijnzelfstandigheid. Zzp’ers met meer kenmerken van schijnzelfstandigheid zijn oververtegenwoordigd in de groep die van plan is om weer in loondienst te gaan werken. Kenmerken van schijnzelfstandigheid komen in veel mindere mate voor onder degenen die van plan zijn het bedrijf uit te bouwen.

Tabel 3.2 Situatie voordat men zzp’er werd (in procenten van aantal respondenten per branche) Bouw ^{Zorg en} welzijn Wegvervoer en koeriers Management- en organisatie advies, incl. ICT (N = 409) (N = 604) (N = 408) (N = 603)

Tijdens of direct na opleiding 6% 19% 10% 10%

Vanuit baan als werknemer 73% 58% 65% 68%

Vanuit werkloosheid, inactiviteit, e.d. 19% 21% 20% 20%

Andere situatie (zelfstandige met

personeel, bedrijfsopvolging) ^{2% 1% 5% 1%}

Totaal 100% 100% 100% 100%

Bron: SEOR enquête ZZP 2012

Figuur 3.1 Toekomstverwachting zzp’ers

Bron: SEOR enquête ZZP 2012

-20% -15% -10% -5% 0% 5% 10% 15% 20%

Bouw: algemene bouw en projectontwikkeling (SBI 41)

Bouw: grond-, water- en wegenbouw (SBI 42) Bouw: gespecialiseerde bouw (SBI 43) Zorg en welzijn: centra en praktijk zorgverleners

(SBI 86sub)

Zorg en welzijn: maatsch. dienstverl. zonder overnachting (SBI 881) Vervoer en logistiek: personenvervoer over de

weg (SBI 493)

Vervoer en logistiek: goederenvervoer over de weg (SBI 494)

Vervoer en logistiek: post en koeriers (SBI 53) Zak. dienstverlening: IT-diensten (SBI 62) Zak. dienstverlening: diensten op gebied van

informatiedienstverlening (SBI 63) Zak. dienstverlening: managementadviesbureaus (SBI 702)

gaat personeel aantrekken gaat weer in loondienst gaat stoppen met werken