lokaal verSuS communaal

Alle bovengenoemde technieken kunnen lokaal toegepast worden maar zijn ook goed op te schalen, mits aan de voorwaarde van verwijdering van organische stof, voorafgaande aan de verwijdering van geneesmiddelen, is voldaan.

Wanneer gekozen wordt geneesmiddelen afkomstig van lokale stromen te verwijderen kan het gaan om relatief kleinschalige verwijderingsinstallaties bij een ziekenhuis of zorginstelling of woonwijk of zelfs woonhuis of om wat grotere installaties die gestationeerd zijn bij een RWZI. Voor de behandeling van kleinere stromen uit zorginstellingen of woonwijken zijn de investeringskosten voor de verschillende technieken relatief hoog per kubieke meter behandeld water in verband met aan te leggen civiele constructies en werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties. Des te meer verdund water behandeld moet worden, des te lager deze kosten per kubieke meter worden. Op een grootschalige RWZI geldt het voordeel dat hier reeds tanks voor biologische processen en infrastructuur voor de verwerking van afvalproducten aanwezig zijn, waardoor de benodigde investeringen minder zijn.

Het afvalwater uit zorginstellingen en ziekenhuizen bevat per kubieke meter afvalwater veel meer geneesmiddelen dan het effluent van een rioolwaterzuivering. Alhoewel de kubieke meterprijs van lokale behandeling dus hoger is aan de bron (deze worden voornamelijk bepaald door de installatiekosten en in veel mindere mate door de hogere energie en chemicaliënkosten), is de verwijderde vracht per kubieke meter hoger maar zijn de totaal te behandelen kubieke meters veel lager dan bij een RWZI.

8.3.3 koSten

Een inschatting van de behandelingskosten per kubieke meter is weergegeven in Tabel 8­2.

tabel 8-2 inSchatting koSten in euro per kubieke meter (op baSiS van expert juDgement)

lokaal totale

afval-water* (euro/m3) lokaal urinebehandeling (euro/m3) effluentnabehandeling rWzi** (euro/m3) urinebehandeling t.p.v. rWzi Actiefkoolfiltratie 2,50 1,8 0,35 1,6 ozonisatie icm actiefkoolfiltratie 3,00 2,1 0,50 2,0 Geavanceerde oxydatie icm actiefkoolfiltratie 3,40 2,4 0,55 2,3 nanofiltratie icm actiefkoolfiltratie 4,00 2,8 0,65 2,7

* In combinatie met voorzeving en MBR met ultrafiltratiemembranen. Voor urinebehandeling is deze voorbehandeling niet nodig en worden de lokale behandelkosten 30% lager

** In combinatie met behandeling effluent met coagulatie en biovlokkingsfiltratie voor een RWZI schaalgrootte van 50.000 i.e. op basis van expert judgement en informatie uit STOWA 2005­28

In bovenstaande prijzen is voor de lokale situatie uitgegaan van normaal afvalwater waar de grove delen en organische stof nog uitgehaald moet worden voordat tot verwijdering van geneesmiddelen kan worden overgegaan en van urine.

Bovenstaande prijzen zijn gebaseerd op extrapolatie van pilot installaties en moeten als een indicatie worden beschouwd omdat nog nergens in Europa full scale technieken zijn beproefd.

In Zwitserland worden bijvoorbeeld bij kostenramingen voor actief koolfiltratie lagere prijzen gehanteerd (€ 0,30/m3 voor een RWZI van 30.000 i.e. en (€ 0,10/m3 voor een RWZI van 500.000 i.e.). Lagere tarieven zijn mogelijk, maar dat betekent ook lagere vrachtverwijdering. Zo is bij actief koolfiltratie het verwijderingspercentage voor humane geneesmiddelen en ook de kosten sterk afhankelijk van het aantal bedvolumina dat door het filter spoelt voordat de kool vervangen wordt).

In Bijlage 6 is een overzicht gegeven van specifieke inzamelingssystemen (zoals urineschei­ dingstoiletten) die thans op de markt zijn, waardoor het afvalwater kan worden gesplitst aan de bron. Voor de verwijdering van geneesmiddelen geldt dat de benodigde investeringen en installaties beperkt zijn indien alleen de gele stroom (urine) behandeld moet worden. Immers een voorbehandeling voor verwijdering van grove delen en organische stof is dan niet nodig. De kosten voor het behandelen van urine zakken hierdoor met 30% per kubieke meter. Ook is het mogelijk de verzamelde urine te transporteren naar de lokatie van een RWZI. Er komen dan transportkosten bij maar de infrastructuur voor behandeling is wel aanwezig. Deze kos­ ten per kubieke meter worden iets lager dan lokale behandeling van urine.

Op basis van het voorgaande is een analyse gemaakt van de kosten van het verwijderen van geneesmiddelen uit afvalwater en geel water (apart ingezamelde urine). Deze kosten zijn uitgerekend in:

• Euro/dag op basis van jaarlasten (investering + exploitatie) • Euro/kg verwijderd geneesmiddelen

Hierbij is uitgegaan van behandeling met de genoemde technieken variërend in verwacht verwijderingsrendement van 70­95%. Verder is een situatie gebruikt van een fictieve eenheid van een kleine stad van 50.000 inwoners met 5 zorginstellingen met in totaal 500 bedden en 1 ziekenhuis met 600 bedden op basis van uitgangspunten en emissiekentallen uit het STOWA­project ZORG (zie Tabel 3­4). De uitkomsten van de berekeningen zijn samengevat in Tabel 8­3 (totale afvalwater) en Tabel 8­4 (urine).

tabel 8-3 vrachten en koSten verWijDering geneeSmiDDelen uit totaal afvalWater bij ziekenhuizen, zorginStellingen en rWzi

behandeling gehele afvalwaterstroom ziekenhuis 600 bedden

behandeling gehele afvalwaterstroom verzorginshuizen 5 stuks à 100 bedden

effluent rWzi* 50.000 inwoners

Kg/d verwijderd 0,035 0,012 0,27 euro/kg verwijderd 22.000 – 27.000 50.000-60.000 24.000-30.000 euro/dag 600-1000 500-800 1500-3000

* Behandeling DWA­stroom op een zuivering. Hiermee wordt naar verwachting 85% van de geneesmiddelenvracht behandeld. 15% van de geneesmiddelenvracht wordt niet behandeld en direct geloosd op het oppervlaktewater.

Bij bovenstaande tabel moet opgemerkt worden dat voor een RWZI geldt dat er in de huidige situatie gemiddeld genomen over alle stoffen 66% wordt verwijderd. In de genoemde 0,27 kg/dag verwijderd bevindt zich dus al een hoeveelheid van 0,18 kg/d die door de normale zuiveringsprocessen wordt verwijderd. Door de extra effluentnabehandeling wordt 0,09 kg/d extra verwijderd. De euro’s per kg verwijderd zijn betrokken op deze hoeveelheid.

tabel 8-4 vrachten en koSten verWijDering geneeSmiDDelen uit urine (geel Water) bij ziekenhuizen, zorginStellingen en rWzi

lokale behandeling urine ziekenhuis 600 bedden

lokale behandeling urine verzorgingshuis 5 stuks

à 100 bedden ieder

lokale behandeling urine woonwijken (totaal 50.000 inwoners)

Kg/d verwijderd 0,03 0,01 0,2 euro/kg verwijderd 100-300 300-600 800-1200 euro/dag 6-10 5-8 150-250

Belangrijk is het te realiseren dat bij de zuiveringstechnieken die gericht zijn op genees­ middelen alle geneesmiddelen voor een hoog percentage verwijderd worden. Bij een normale RWZI wordt weliswaar de totaalvracht met 65% gereduceerd, maar per individueel geneesmiddel is er een grote variatie zie (Figuur 3­7) in verwijderingspercentage.

Om bovenstaande in perspectief te plaatsen wordt tenslotte genoemd dat de huidige afval­ waterbehandeling circa 0,50 euro kost per kubieke meter (excl. Overige waterkwaliteits taken zoals waterbodemsanering, belastinginning etc; bron: Benchmark BVZ en CBS Statline). Nabehandeling van effluent op een RWZI op de hiervoor beschreven wijze leidt dus grofweg tot een verdubbeling van deze kosten.

8.3.4 milieu

milieubelaSting

Oxidatieve processen zoals ozon en AOP zijn zeer energie­intensief. Membraantechnieken zoals nanofiltratie en Reverse Osomosis (RO) gebruiken nog meer energie per behandelde kubieke meter afvalwater. Actiefkoolfiltratie kost nagenoeg geen energie.

Nanofiltratie en actiefkoolfiltratie leveren verder een afvalstroom op (respectievelijk con cen­ traat en beladen kool) die verder moet worden behandeld.

Qua milieubelasting scoort actiefkoolfiltratie dus het best, vanwege het lage energieverbruik. Hierna komt ozon en geavanceerde oxydatie en als laatste de Nano/RO­techniek. Deze laatste techniek heeft als nadeel een hoog energieverbruik en productie van een afvalstroom, maar heeft wel het hoogste verwachte verwijderingsrendement.

De milieubelasting van de verschillende technieken zijn in Tabel 8­5 samengevat.

tabel 8-5 Samenvatting milieubelaSting verSchillenDe technieken en verWijDeringSrenDement

energie afvalstroom verwijderingsrendement

Actiefkoolfiltratie laag Aanwezig 70 %

ozon middel Geen 90%

AoP middel Geen 90%

nano/ro hoog Aanwezig 95 %

bijvangSt

Een ander milieu­aspect dat meegenomen moet worden is of er al dan niet nutriënten kunnen worden teruggewonnen en of er tegelijkertijd verwijdering van overige organische micro­verontreinigingen optreedt (de zogenaamde bijvangst). Deze bijvangst hangt af van de gekozen afvalwaterstroom ( urine, bruin water, zwart water, totale afvalwaterstroom) en wordt niet beïnvloed door de keuze van technieken (zie Tabel 8­1).

53