Tussen het liberalisme en ideologie bestaat volgens sommigen een gespannen ver houding. Niet alle liberalen beschouwen het liberalisme als een ideologie. Zeker niet als een ideologie een blauwdruk voor de toekomst, een heilstaat-pretentie in zich draagt.
Zo heeft bijvoorbeeld 'the end of ideology'- beweging uit de jaren '50 en '60 ideologie als het ware gelijk gesteld aan totalitair- isme (programmes mean pogroms). Vol gens A.Arblaster heeft deze beweging ideologie omschreven als "...an explicit, comprehensive political creed or dogma implying a programme of Wholesale politi cal and social change. They intended a con trast between this doctrinaire attitude, which seeks to reshape reality to conform to certain principles or dogmas, and a libe- ral empiricism in politics, which eschews
programmes and blueprints, and seeks rather to provide specific remedies for spe- cific evils as and when they occur".
"To treat liberalism as an ideology may be controversial, since contemporary liberals sometimes claim it as one of the merits of liberalism that it is non-ideological - and indeed anti-ideological".
Als het begrip ideologie wat ruimer wordt gezien en wat 'vrijer' wordt opgevat dan bestaat er mijns inziens geen bezwaar om ook het liberalisme als een ideologie te be schouwen. Een ideologie echter die - zo deze bestaat - niet veel van een heilstaat verwacht.
Een andere vraag is hoe het er met het liberalisme als ideologische beweging voor staat. J.A.Hall citeert J.Dunn en de eer dergenoemde A.Arblaster. Dunn meent dat het liberalisme "has fragmented in such a way that there is no longer any significant link between its epistemological, moral and social claims". Arblaster zegt dat "modern liberalism is tired out, and, in so far as it energy left, a naive defence for the status quo".
Volgens Arblaster is het liberalisme ge meengoed geworden. De liberale ideologie is zo 'gewoon' dat het nauwelijks meer als ideologie wordt beschouwd.
"Liberalism is the dominant ideology of the West - dominant, not in the sense that it is explicitly and deliberately imposed...but in a more subtle, and probably therefore a more effective manner. Liberalism in its contemporary form is not so much a set of ideas or doctrines to which people sub- scribe by conscious choice; it is a way of seeing the social world, and a set of as- sumptions about it, which are absorbed by the individual in so natural and gradual a manner that he or she is not conscious of their being assumptions at alL.Liberal as- sumptions... are among the commonplaces of our time and society".
Volgens Arblaster is het liberalisme mede onder invloed van haar brede verspreiding en grote acceptatie een dode ideologie ge
worden. "Liberal principles no longer pro- vide the main thrust of major political movements and parties. They have been absorbed into other traditions"..."The very banality of liberalism is what weakens and endangers it. It is a small step from yawn- ing to falling asleep. Liberalism has become, or is in danger of becoming, through its very acceptance, a 'dead dogma' rather than a living truth; and that is a dangerous state for any belief or truth to fall into".
Als waar is wat Arblaster zegt dan is er aan de ene kant reden tot tevredenheid aan de andere kant echter reden voor liberalen - ook die in Nederland - om zich te bezinnen op hun ideologische uitgangspunten, ja, zelfs op het bestaansrecht van het lib eralisme als ideologie. Een ideologische discussie binnen de Nederlandse liberalen is mede in dit licht bezien zeker op zijn plaats, maar daarom nog niet waar schijnlijk.
Slotsom
Discussies over ideologische uitgangspun ten spelen in Nederland bij de politieke besluitvorming een beperkte rol. Dat is al tijd zo geweest en zal gezien het 'zakelijke' tijdvak voorlopig nog wel zo blijven. Van een ontideologisering van de Nederlandse politiek kan daarom nauwelijks gesproken worden. Ideologie en ideologen zijn in Nederland verstofte muurbloemen in het boeket van de macht.
m r .J .H .C .v a n Z a n e n , L L .M . ( C o r n e ll'8 4 ) is o u d - H o o f d b e s tu u r s lid d e r J O V D en th a n s a ls s ta f f u n c tio n a r is w e r k z a a m b ij een w e r k g e v e r s o r g a n is a tie t e R ijs w ijk .
tweede druk Amsterdam, De Bezige Bij 1988, p.10.
2
Zie ook: G.E. Lock, Politieke ideologie, in: Actualiteit van politieke filosofie, Amster dam, Uitgeverij Intermediair 1981, p. 149- 161; M. Fennema, R. van der Wouden (red), Het politicologen-debat: wat is politiek?, Amsterdam 1982, Uitgeverij van Gennep B.V., p. 162; R.B. Andeweg, A. Hoogerwerf, J.J.A. Thomassen (red.), politiek in Neder land, 2e druk Alphen aan de Rijn/Brussel, Samson H.D. Tjeenk Willink 1985, p. 51-56 en J. van Putten, Politieke stromingen, 2e druk Utrecht, Spectrum B.V. 1986, p. 15-19. Een overzicht van de denkbeelden van liberale ideologen geeft bijvoorbeeld: E.K. Bramsted and K.J. Melhuish, Western Lib eralism, London, Longman Group Limited 1978, p. 810.
3
D.J. Manning, Liberalism, reprinted 1982 London, J.M. Dent & Sons Ltd. 1976, p. 141-142.
4 Manning, p. 152-153.
C
"To endorse realism is not to say that modern liberalism should be passive and conservative. The creation of genuinely liberal world order requires action quite as much as considered thought", J.A. Hall, Liberalism, London, Paladin Grafton Books 1988, p. 231.
6 A. Arblaster, The rise & decline of western liberalism, reprinted 1985 Oxford, Basil Blackwell, p. 8-9. 7 Hall, p. 163. Q Arblaster, p. 6. 9 Arblaster, p. 9-10. NOTEN:
1 Vrij naar H.Mulisch, De Elementen,