Naast de groep waar geen pensioenverdeling heeft plaatsgevonden is er de groep ex-echtgenoten waar de pensioenrechten wel verdeeld zijn. Figuur 5.2 laat de verdeling van vereveningsmethoden zien zoals aangegeven door de ex-echtgenoten. Zoals verwacht heeft de grootste groep verevend volgens de standaard vereveningsmethode (72%). Een substantieel kleinere groep heeft een alternatieve methode gekozen (9%) en de kleinste groep is de groep die voor conversie heeft gekozen (6%).
Opvallend is de grote groep personen die niet weet voor welke methode van verevening is gekozen (13%). Omdat de keuze voor een alternatieve verdeling of conversie vaak heel bewust wordt genomen valt aan te nemen dat een groot deel van de “Weet niet” categorie voor standaard verevening heeft gekozen.
Figuur 5.2 Verdeling van vereveningsmethoden 9% 6% 13% 72% standaard methode alternatieve methode conversie weet niet
Bron: SEO Economisch Onderzoek/ NIPO enquête gescheiden personen
Voor de ex-echtgenoten die hebben gekozen voor standaard verevening geven we in figuur 3.4 weer waarom zij deze keuze gemaakt hebben. Bijna 35% van de ex-echtgenoten geeft aan de keuze voor standaard verevening te maken op aanraden van de advocaat. Opvallend is dat bijna net zoveel ex-echtgenoten aangeven dat ze “gekozen” hebben voor standaard verevening omdat ze niet wisten dat er andere alternatieven waren. Van een “keuze” voor standaard verevening is dan ook geen sprake. Een eerlijke verdeling wordt in ongeveer 30% van de gevallen genoemd als reden voor standaard verevening. Een andere veel voorkomende reden voor standaard verevening is de relatieve eenvoud van de procedure. Men zou hieruit kunnen opmaken dat een alternatieve verdeling of conversie als te lastig wordt gezien. Een andere maar niet perse tegengestelde interpretatie is dat standaard verevening wordt verkozen omdat men dan zo snel mogelijk niets meer met de ex-partner te maken heeft. Het advies van de ex-partner en de pensioenverzekeraar spelen het minst vaak een rol in het keuzeproces. De overgebleven redenen die werden genoemd zijn opgenomen in de categorie overig en zijn niet zinvol samen te vatten.
DE WVPS IN DE PRAKTIJK 39
Figuur 5.3 Redenen keuze standaard verevening volgens ex-echtgenoten
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% advies ex
advies pensioen eenvoudige procedure overig een eerlijke verdeling wist niet dat er andere keuze was advies advocaat
Bron: SEO Economisch Onderzoek/ NIPO enquête gescheiden personen
De redenen die de ex-echtgenoten aandragen voor het niet kiezen van een alternatieve verdeling of voor conversie laten een vergelijkbaar patroon zien. In veel gevallen wist men simpelweg niet dat alternatieve verdeling of conversie een optie was. Als tweede reden werd vaak aangegeven dat conversie of een alternatieve verdeling geen eerlijke verdeling van de pensioenrechten tot gevolg zou hebben.
We hebben tevens gevraagd waarom de personen die voor de alternatieve methode hebben gekozen dat hebben gedaan. De meest voorkomende reden was dat er bij conversie of standaard verevening anders geen eerlijke verdeling (57%) plaats zou vinden. Een eenduidig antwoord voor de personen die voor conversie hebben gekozen is niet eenvoudig te geven. In totaal hebben maar 15 van de 243 geënquêteerde ex-echtgenoten waarbij verevend is gekozen voor conversie de redenen waren zeer divers.
Figuur 5.4 Redenen dat conversie zo weinig voor komt volgens advocaten en notarissen
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% onbekendheid onder pensioenfonds
onbekendheid bij notaris probleem bij pensioenfonds hoge kosten onbekendheid bij advocaat onbekend bij gescheiden personen onvoordelig voor vereveningsplichtige
Bron: SEO Economisch Onderzoek/ NIPO enquête gescheiden personen
De enquête onder advocaten en notarissen en de afgenomen interviews maken duidelijk waarom de ex-echtgenoten vooral voor standaard verevening kiezen en niet voor conversie (figuur 5.5 geeft de redenen van de advocaten en notarissen weer). De meest voorkomende reden is dat
conversie volgens de advocaten en notarissen nadelig is voor de vereveningsplichtige. Als bij standaard verevening de vereveningsgerechtigde komt te overlijden keert het ouderdomspensioen terug bij de vereveningsplichtige. Deze mogelijkheid vervalt bij conversie. Als bij de conversie geen rekening wordt gehouden met het overlijdensrisico van de vereveningsgerechtigde is dit financieel nadelig voor de vereveningsplichtige: “diegene wiens pensioen het betreft ontvangt het vereveningsdeel dat naar de ander gaat niet terug wanneer deze ander overlijdt.” en “bij jongeren onzinnig want wie weet wordt nooit datum pensioen gehaald en dan is het weggegeven.” Omgekeerd geldt voor de vereveningsgerechtigde; conversie “kan ook nadelig zijn voor de vereveningsgerechtigde indien er nabestaande pensioenrechten zijn opgebouwd die mee geconverteerd worden.” en “alimentatieverlies voor de vrouw bij overlijden van de man.” En“bij conversie moet de vrouw vaak langer wachten tot het pensioen ingaat omdat zij jonger is dan de man.” Volgens sommige advocaten: “Conversie is eigenlijk alleen aan te raden als de vereveningsgerechtigde beduidend ouder is dan de vereveningsplichtige.”
Een tweede reden is volgens advocaten en notarissen onbekendheid met conversie bij de scheidende personen. Niet alle gescheiden personen zijn in staat om “de complexiteit van pensioenverevening te begrijpen”, of zij vinden het belang ervan “te gering om zich erin te verdiepen”. Gescheiden personen “kiezen voor het gemak van de wettelijke regeling” en houden het liever zo “simpel en snel mogelijk”. “Mensen vinden het vaak maar een gedoe….” zij“hebben andere dingen aan hun hoofd”. Dit heeft ook te maken met een ander vaak genoemd punt, de rol van pensioenfondsen en verzekeraars. Verzekeraars werken volgens meerdere respondenten niet snel en adequaat mee. Antwoorden met die strekking zijn: “het verkrijgen van toestemming van de verzekeraar werkt vertragend en dat willen partijen vaak niet”. “pensioenfondsen zijn sowieso niet snel met het verstrekken van informatie”. “snelheid afwikkeling en laat antwoord verzekeraars met betrekking tot. berekeningen en toestemming conversie.”, “Wat ik zelf bovendien een probleem vind is dat het erg lang duurt voor je uitsluitsel krijgt van de pensioenverzekeraars”.
Een andere veel voorkomende reden is de onbekendheid van advocaten zelf met conversie. Conversie betekent “rompslomp”, “gedoe” en “omslachtigheid”, en de procedure is “bewerkelijk”, “complex” en “ingewikkeld”.
Deze opsomming van redenen geeft aan dat er veel onduidelijkheid is over de gevolgen van conversie. De gevolgen van conversie behoren actuarieel neutraal te zijn ten opzichte van vervening. Dat betekent dat pensioenuitvoerders zouden moeten corrigeren voor het overlijdensrisico van de vereveningsgerechtigde. De wet is echter niet helder in de berekeningswijze van conversie, zie paragraaf 3.3.3. Pensioenuitvoerders zijn wettelijk niet verplicht te corrigeren. Volgens Dietvorst e.a (2005) is het voor hen zelfs voordelig dit niet te doen, bij overlijden van de vereveningsgerechtigde vloeit zowel het nabestaandenpensioen als het ouderdomspensioen als winst naar de pensioeninstelling. In de interviews met pensioenuitvoerders hebben we expliciet gevraagd of ze bij conversie corrigeren voor het overlijdensrisico van de vereveningsgerechtigde. Daar kregen we niet altijd een helder antwoord op. Ook advocaten en notarissen hebben, zoals uit de enquête blijkt, geen inzicht in de berekeningswijze van pensioenuitvoerders.
DE WVPS IN DE PRAKTIJK 41