UITDAGINGEN VOOR VOEDSELBELEVERING IN DE
METROPOOLREGIO AMSTERDAM
4.2 De problematiek van lokale foodlogistiek is nog niet in alle opzichten urgent
De laatste twee onderdelen van de Roadmap zijn gericht op de last-mile distributie, van lokaal naar stedelijk en in stedelijk gebied, zowel B2B (o.a. horeca) als B2C, thuisleveringen van boodschappen en maaltijden. De huidige logistiek in de B2B markt lijkt vanuit het standpunt van de logistiek dienstverleners en verladers voldoende goed georganiseerd wanneer we afgaan op de geringe vraag naar nieuwe vormen van logistieke organisatie zoals een logistiek ontkoppelpunt of afhaalpunten voor pakketten (zie bijvoorbeeld Kant et al. 2015). Urgentie voor verandering van de huidige logistieke organisatie ontbreekt en zal waarschijnlijk alleen door disruptie van de huidige randvoorwaarden ontstaan. Dit kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van nieuwe wet- en regelgeving vanuit een overheid die de huidige – maatschappelijk wellicht niet optimale – organisatie van belevering van food en andere producten in de MRA wil verbeteren om negatieve externe effecten als congestie, geluidshinder en fijnstofvervuiling te verminderen. Ook nieuwe concepten en spelers in de B2C markt8 kunnen tot disruptie leiden. Bij het zoeken naar oplossingen voor de in de vorige paragrafen geschetste uitdagingen moet daarom rekening gehouden worden met de volgende vier factoren:
1. De huidige food-logistiek is voor individuele partijen relatief efficiënt en goed georganiseerd, gezien de huidige marktomstandigheden. Uit de gesprekken is gebleken dat de meeste markt- en overheidspartijen nog weinig urgentie voelen om de huidige manier van werken aan te passen met het oog op structurele veranderingen als meer horizontale samenwerking, digitalisering van de B2B food-markt of zero-emissiedoelstellingen. Grote vernieuwing van organisatie van de logistiek is alleen te verwachten als deze urgentie wel ontstaat, bijvoorbeeld door disruptieve factoren in IT, demografie of wet- en regelgeving. 2. Het vinden van de juiste oplossing zoals de inzet van stadshubs, het organiseren van meer samenwerking
in de logistieke ketens, of restricties van goederenvervoer in stedelijk gebied is complex. Al in 2010 liet onderzoek zien dat om tot een goede mix te komen van gemeentelijk beleid en logistieke oplossingen, een gedegen analyse nodig is, gericht op een specifieke stad (zoals Amsterdam), waarbij zowel commerciële als publieke kosten en opbrengsten op korte en lange termijn worden meegenomen. (Danielis et al., 2010). Dit is een lastige opgave die nog steeds open ligt. Nader onderzoek naar de uitdagingen van foodbelevering in de MRA, de eigenaars van het probleem en de urgentie van het probleem lijkt nodig voordat kansrijke pilots te realiseren zijn.
3. Dit wordt bemoeilijkt doordat verschillende gebieden in de MRA specifieke problemen hebben en nog weinig bekend is over het voedselsysteem van de MRA (Van Bossum, 2016). Bijvoorbeeld, de grachtengordel
8 Voorbeelden hiervan zijn nieuwe markten en spelers voor thuisleveringen van boodschappen en maaltijden zoals Hellofresh, Deliveroo en Picnic die inspelen in op de verschuiving van de consument wens naar gezonder, lokaler voedsel, dat online besteld wordt,en thuis wordt afgeleverd.
30
van Amsterdam heeft een ander soort uitdaging dan de Zuid-As, Purmerend of Nieuw-West, vanwege verschillen in infrastructuur, populatie, horeca en winkels en omgevingsvereisten (bijv. luchtkwaliteit vs geluidsoverlast). Het is daarom nodig om een veel beter beeld van het voedselsysteem van de MRA te krijgen: welke goederenstromen er door het gebied lopen, waar verschillende schakels in de waardeketen zich bevinden, wat daar wordt gedaan en hoe de stromen van goederen tot aan de consument precies lopen. Momenteel is hierover nog weinig bekend. Ook internationaal is dit voedselsysteem maar zeer beperkt in kaart in andere steden (Food Security in an Urbanising Society, 2016). In dit kader is het werk dat in Bristol is verricht interessant (Carey, 2011).
4. Door het gebrek aan precieze kennis, is nog weinig bekend over de werkelijke uitdagingen of oplossingen voor belevering van voedsel in de MRA, zowel aan winkels en horeca als aan consumenten thuis. Voedsellogistiek heeft andere kenmerken dan retaillogistiek in het algemeen en daarom andere oplossingen nodig.
5. Ten slotte is het onvoorspelbaar hoe snel de veranderingen zullen plaatsvinden en wat de impact hiervan zal zijn (vergelijk de impact van Uber op de taximarkt). Wel is bekend dat een snelle, flexibele aanpak door middel van zowel overheid als bedrijfsleven essentieel is. Partijen in de waardeketen van voedsel in de MRA voelen de druk en onzekerheid van een sterk volatiele markt. Dit maakt hen onzeker over investeringen die zij zouden moeten doen en de richting waarop het bedrijf zich zou kunnen ontwikkelen (Workshop FLAvoUR, 30 augustus 2016). Het verminderen van deze onzekerheid begint met het nog beter in kaart brengen van de huidige situatie, die een basis kan vormen voor innovatie.
4.3 Ruimtelijke- en consumentenkenmerken verschillen binnen de MRA
De logistieke opgaven die deze Roadmap beschrijft voor het food cluster van de MRA, zijn niet uniek voor deze regio. In essentie zijn het vragen waar de food sector in veel meer grootstedelijke regio’s mee te maken krijgt. Het zijn uitdagingen die voortkomen uit de fysieke kenmerken van grootstedelijke regio’s en de aanwezige consumentenmarkten. Hierbij moet onderscheid gemaakt worden tussen verschillende delen van de grootstedelijke regio. Relevant lijkt in ieder geval onderscheid te maken tussen vier typen gebieden.
1. Historische binnenstad met fysieke beperkingen voor distributie (nauwe straten, grachten en bruggen) en een typische consumentenmarkt. De binnensteden van steden als Amsterdam, Kopenhagen, Barcelona, Berlijn, Londen of Parijs worden steeds meer het terrein van een stedelijke bovenklasse en ‘global elites’ met soms zeer vergelijkbare consumentenvoorkeuren. Koffietentjes, thuis bezorging van maaltijden en boodschappen: het zijn voorzieningen voor de stedelijke kenniswerker die toenemend het stedelijke landschap bepalen. Ook zie je in al deze steden een toenemend belang van toerisme als sector waar de stad op drijft.
2. Buitenwijken met veel meer fysieke ruimte voor distributie en een hoge concentratie van consumenten. Deze consumenten hebben echter een kleinere beurs dan de binnenstedelijke consument en besteden minder aan eten buiten de deur en laten minder thuis bezorgen.
3. Secundaire steden en kernen zoals Purmerend, Hoofddorp, Haarlem met een diverse bevolking en deels de zelfde fysieke beperkingen in de binnenstad als in Amsterdam.
31
4. Buitengebied buiten de stad met minder last van congestie en een lagere concentratie van consumenten. Wat de precieze uitdagingen voor belevering in verschillende typen gebieden zijn, zal nader onderzoek moeten uitwijzen. Wel is van belang met deze verschillen rekening te houden wanneer projecten worden uitgevoerd. Het advies is daarom om per logistieke stroom een specifiek gebiedsgericht onderzoek te doen, waarbij de (verwachte) problemen per gebied worden onderkend, en vervolgens pas naar oplossingen gekeken wordt. Dit in samenwerking met bedrijven, overheden, gesteund door kennisinstellingen die vanuit een neutrale positie advies kunnen geven. Specifiek voor de Metropoolregio is de zeer korte afstand tot productiegebieden en de knooppunten in internationale voedselketens. In de praktijk is de relatie tussen beide beperkt terwijl dit in potentie grote mogelijkheden voor korte ketens en verduurzaming met zich meebrengt.
De logistieke oplossingen die we in de MRA vinden, met name op het gebied van belevering aan de grootstedelijke consument, zijn, zeker indien rekening wordt gehouden met de verschillende deelgebieden in de MRA, waarschijnlijk ook toepasbaar in andere grootstedelijke regio’s. Als zodanig biedt de Roadmap ook een aanknopingspunt om als food sector koploper te worden op het gebied van voedsellogistiek en deze kennis naar elders te exporteren. Zo zou de food sector van de MRA niet alleen de regie over de eigen logistieke stromen kunnen verbeteren maar ook als regisseur op afstand de food stromen in andere grootstedelijke regio’s kunnen sturen.
32