opinie
De verkiezingsnederlaag en de daaruit volgende wisseling van coalitiepartners heeft binnen de partijgelederen de roep om
vernieuwing hoorbaar gemaakt. Een oproep is snel gedaan, maar wat moet er dan vernieuwd worden en waarom? Volgens 'par-
tijfilosoof' Paul Cliteur hoeft het wiel van de vernieuwing niet opnieuw te worden uitgevonden, maar kan de VVD daarvoor aan
knopen bij de eerdere poging tot verandering onder Frits Bolkestein en Paars I.
D e Paarse partijen likken hun wonden en trachten ondertussen te achter halen waarom ze hun pantser van electorale onkwetsbaarheid verloren hebben. De eersten die met een mogelijke remedie vo o r de Paarse ziekte op de proppen kwamen, zijn de partij-ideologen. Binnen de PvdA opperden Bart Tromp en Adri Duivesteijn.dat de sociaal-democraten hun socialistisch profiel dienen aan te scherpen. Binnen de W D beweert Paul Cliteur iets gelijkwaardigs, maar dan met betrekking to t het liberalisme. Cliteur is als bijzonder hoogleraar filosofie verbonden aan de T U in Delft en als hoofd docent aan de faculteit rechtsgeleerdheid van de Leidse universiteit. Hij is weliswaar curator van het wetenschappelijk instituut van de liberalen, de Teldersstichting, maar eigenlijk vooral ‘eenvoudig’ partijlid. Dat laatste geeft hem alle vrijheid te denken en te zeggen, w at hij wil en dus om een stand punt te formuleren, dat ook vrij is van machtspolitieke belangen.
V erd w e n en v o o rtva re n d h eid
“ D e vernieuwing is in wezen al in 1994 ingezet” , zegt Paul Cliteur. “ Paars was een vernieuwend project en is destijds ook met grote voortvarend heid van start gegaan. Eindelijk zou dat ondoorzichtige en ondemocratische middenveld, dat via het eeuwig aan de macht lijkende C D A regeerde, een minder prominente rol gaan spelen en plaats moeten maken voor demo cratisch gelegitimeerde structuren. Een prachtig voorbeeld vind ik nog altijd de wijze waarop de minister van Justitie, W in n ie Sorgdrager, het Openbaar Ministerie in die zin heeft hervormd. D e V V D is destijds daarin w at half slachtig meegegaan, waarschijnlijk omdat een andere partij met de eer ging strijken, maar het is uiteindelijk toch een echt Paarse verdienste. Een ander voorbeeld is de wijze waarop Frits Bolkestein het primaat van de politiek herstelde, door steeds opnieuw het debat over de grote hoofdlijnen van het beleid aan te zwengelen, in plaats van het te verstikken in discussies over details. Ik kan niet aangeven, wanneer die voortvarendheid precies verdween. Achteraf is het echter duidelijk, dat Paars II in dat opzicht nega tief afstak tegen het eerste Paarse kabinet. D e overgang van Bolkestein
naar Dijkstal is ogenschijnlijk vlekkeloos verlopen. O p zich heeft het soci aal liberalisme van Dijkstal en de zijnen wel zijn positieve kanten gehad, maar de W D heeft toen ook veel terrein verloren en het debat laten ver zanden, met name op het gebied van asielbeleid en criminaliteitsbestrijding.”
V e rv re e m d
H oezeer de Paarse partijen vervreem d zijn geraakt van hun oorspronkelij ke standpunt over politieke vernieuwing blijkt volgens Cliteur uit de rel
over LPF-minister Eduard Bomhof, die een hoge ambtenaar op zijn depar tement wilde ontslaan. “ Bom hof vond dat deze ambtenaar teveel een eigen stempel op zijn beleid wilde drukken. In feite wilde hij dus het primaat van de politiek herstellen: de democratisch gelegitimeerde minister bepaalt de politieke koers in plaats van een niet-gekozen ambtenaar. Mijns inziens had Bomhof volkomen gelijk, maar uitgerekend Thom de Graaf sprak over een bananenrepubliek en sprong als een onvervalste vakbondsman in de bres voor de ambtenaar. Ik zeg ‘uitgerekend’, omdat toch juist D66 democrati sche controle hoog in het vaandel heeft staan. Een partij als de LPF heeft
de politieke vernieuwing dus in zekere zin weggekaapt van de liberalen en dat verklaart een deel van haar succes. W e moeten daarom e rvo o r zorgen, dat we dat thema zélf w eer op de politieke agenda kunnen plaatsen.”
Politieke ijkpunten
H et primaat van de politiek kan slechts worden hersteld door een her nieuwde aanzwengeling van het politieke debat. O n d er Paars II zijn poli tieke issues echter in toenemende mate herleid tot bestuurlijke problemen. Alles werd een kwestie van ‘goed management’ o f ‘optimale communicatie’. H et specifiek liberale of sociaal-democratische aspect van een bepaald beleid werd daardoor steeds onzichtbaarder.Terwijl Bolkestein zich nog als (liberaal) politicus kon profileren, kreeg Dijkstal meer het karakter van een technocraat. In de visie van Cliteur moet de W D daarom terug naar de lijn van Bolkestein. Een terugkeer is echter niet zonder meer mogelijk, omdat je nu eenmaal geen politiek debat kunt voeren zonder politieke ijkpunten. “ W e zullen ons opnieuw moeten bezinnen op de brede liberale traditie waarin we geworteld zijn. H et liefst zou ik hebben dat iedereen, die belang stelling heeft voor liberale politiek, de werken van de grote liberale den kers zou lezen of herlezen - John Locke, Immanuel Kant, Friedrich Hayek. Maar ik besef best, dat dit waarschijnlijk te veel gevraagd is. W a t w e echter in ieder geval moeten doen, is ons voortdurend afvragen hoe een politiek vraagstuk zich verhoudt to t de liberale uitgangspunten. W a t een echte libe raal van een pseudo-liberaal onderscheidt, is naar mijn mening niet de vraag of hij een behoudende of een progressieve instelling heeft, maar in hoeverre hij die uitgangspunten bij zijn meningvorming laat doorwegen. H et conservatisme is even belangrijk als het sociaal-liberalisme. Je kunt je zelfs afvragen of w e het conservatisme, met zijn nadruk op realisme en sober heid, de laatste jaren niet te zeer verwaarloosd hebben ten gunste van een soort ‘surfplank’-liberalisme. H et lijkt me dan ook vrij zinloos de discussie over politieke vernieuwing te focussen op een interne ‘links-rechts’ tegen stelling. W a a r het om gaat is dat we als W D de komende jaren opnieuw als een herkenbaar liberale partij naar buiten treden.Voor w e het primaat van de politiek kunnen herstellen moeten w e daarom dat van de ideologie opnieuw poneren.”
H e t v o o rto u w
In het creëren van dit nieuwe liberale elan is voor de ‘eenvoudige’ leden een even belangrijke rol weggelegd als voor de Kamerleden en de bewinds lieden. Cliteur: “ W e leven niet langer in het klassieke Athene, waar de sla ven het w erk deden en de burgers zich de hele dag met politiek konden bezighouden. Bijna niemand heeft tegenwoordig nog de tijd zich in de details van het beleid te verdiepen, maar over de hoofdlijnen kunnen we wel discussiëren. Dat kan echter slechts wanneer het politieke debat, in onder meer het parlement, zich opnieuw op die hoofdlijnen concentreert.” Een debat voer je nooit in je eentje. Cliteur beseft dan ook terdege, dat het proces van politieke vernieuwing zich uiteindelijk niet to t de V V D mag
beperken. “ Iemand m oet echter het voortouw nemen en het liberalisme is van alle grote ideologieën het minst besmet door fouten. D e sociaal-demo- craten hebben in het verleden hun principes meer geweld aangedaan en zelfs de christen-democraten zitten in dit opzicht in een lastiger parket. Bovendien denk ik dat veel liberalen openstaan vo o r die vernieuwing. Ik voel me met mijn pleidooi in ieder geval absoluut geen roepende in de woestijn. W ij zitten dus in een voordelige uitgangspositie. Laten we de unieke kans die de crisissituatie van het post-Paarse tijdperk biedt, om de positie ve ideeën die de vorige coalitie had nieuw leven in te blazen, niet voorbij laten gaan.”
TekstrJeroen Kuypers Fotografie: Hans van Asch