Inzet justitiële interventies

Interventies gericht op opsporing en vervolging worden door politie en OM ingezet. De Reclassering informeert justitie over de persoonlijke situatie van een verdachte, welke problemen er spelen en welke hulpvragen er zijn, maar tevens welke risico’s er zijn voor het slachtoffer. In een advies kan de Reclassering voorstellen bijzondere voorwaarden op te leggen, bijvoorbeeld een gedragstraining of locatieverbod. Rechters beslissen of een persoon de wet heeft overtreden en schuldig is aan een misdrijf. In hun vonnis leggen ze een straf of passende maatregel op. Straffen en vrijheidsbenemende maatregelen die door de rechter zijn opgelegd voert de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) uit. De Reclassering en forensisch psychiatrische klinieken voeren eventueel opgelegde interventies uit die zijn gericht op gedragsverandering en herhaling dienen te voorkomen. Binnen de justitiële keten komen slachtoffers in contact met de Raad voor de Kinderbescherming wanneer een beschermingsmaatregel nodig wordt geacht. De Raad doet onderzoek en kan verzoek voor een kinderbeschermingsmaatregel indienen bij de rechter. De rechter beslist of een kinderbeschermingsmaatregel nodig is.Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de uitvoering van de jeugdbescherming. Gemeenten maken hiervoor afspraken met gecertificeerde instellingen die in hun regio de kinderbeschermingsmaatregelen uitvoeren.

Gecertificeerde instellingen voeren de maatregel uit en zien daarbij toe op het behalen van de doelen en het realiseren van de hulp die daarvoor nodig is. Gecertificeerde instellingen werken steeds meer samen met wijkteams. De gemeente is verantwoordelijk voor de veiligheid van het kind in brede zin en de afstemming tussen het sociale domein (met name de wijkteams) en de organisaties in de justitiële keten die zijn gericht op veiligheid van het kind. De gecertificeerde instellingen worden daarmee in toenemende mate onderdeel van het domein van zorg en veiligheid.

Afweging

4 Idem.

• Door welke partijen binnen de justitieketen worden deze interventies en middelen ingezet?

• Welke afwegingen worden gemaakt om deze interventies en middelen al dan niet in te zetten?

Conclusies 67

De afweging of een melding over kindermishandeling tot een strafrechtelijk onderzoek leidt, wordt in een vroeg stadium gemaakt. Meldingen van kindermishandeling die bij de politie of Veilig Thuis binnenkomen kunnen verschillende routes volgen afhankelijk van de afwegingen die door de betrokken partijen worden gemaakt. De eerste afweging is of er sprake is van acuut gevaar of niet. Bij spoed of acuut gevaar voor kinderen dient de politie die verantwoordelijk is voor de openbare orde en veiligheid in te grijpen. Wanneer een melding van kindermishandeling bij Veilig Thuis binnenkomt en er ingeschat wordt dat er sprake is van ernstige vormen van geweld of mishandeling wordt, schakelt Veilig Thuis direct de politie in. Met spoed vindt afstemming plaats over de te nemen eerste maatregelen gericht op het bereiken van directe veiligheid. De politie kan door een verdachte van kindermishandeling aan te houden direct een bijdrage leveren aan het herstellen van de veiligheid. Ook wanneer een burgemeester besluit een tijdelijk huisverbod op te leggen om de directe veiligheid van het kind te garanderen, dan wordt bij de uitvoering daarvan de politie ingezet. Als er sprake is van letsel bij een kind, dan is het in deze fase belangrijk daar forensisch onderzoek naar te doen dat feitenmateriaal kan opleveren dat kan bijdragen aan de vervolging van de verdachte en de veiligheid van het kind op de langere termijn.

Politie en Veilig Thuis hebben afspraken gemaakt over hun samenwerking bij meldingen van kindermishandeling. Zij werken daarbij samen conform het Model Samenwerkings-afspraken Veilig Thuis, Politie en Openbaar Ministerie5 en de Handreiking Samenwerking bij strafbare kindermishandeling6 of de regionaal afgestemde uitwerkingen daarvan. Deze afspraken houden in dat de politie de kindermishandeling meldt bij Veilig Thuis en dat Veilig Thuis met de verkregen informatie een inschatting kan maken van de mate van onveiligheid voor het kind. De handreiking heeft als doel dat de bij een kindermishandelingszaak betrokken professionals overleg voeren in het geval dat een professional zich op het expertisegebied van een andere professional begeeft, zodat zij in staat zijn optimaal bij te dragen aan het uiteindelijke doel: de veiligheid voor kinderen. Vaak vraagt de manier waarop zij hun onderzoekshandelingen en interventies op elkaar afstemmen om maatwerk. Bij onduidelijkheden of twijfels over bijvoorbeeld de strafbaarheid van kindermishandeling dienen zij volgens de handreiking een expert, meestal de officier van justitie, te raadplegen.

Voor het doen stoppen van onveiligheid is het in deze fase soms nodig om te werken met een (voorlopige) ondertoezichtstelling. In deze situaties kan met de Raad voor de Kinderbescherming overlegd worden over de noodzaak en de haalbaarheid om per direct een maatregel voor kinderbescherming te bewerkstelligen. Wanneer ouders niet mee willen werken wordt de Raad Voor de Kinderbescherming betrokken om te onderzoeken of (met spoed) om een kinderbeschermingsmaatregel moet worden verzocht. Bij de generieke route, waarbij geen spoed is vereist, ligt het initiatief bij Veilig Thuis. De beschikbare informatie van Veilig Thuis en de politie wordt gedeeld waarmee een zo volledig mogelijk beeld over de kindermishandelingszaak wordt verkregen.

Belangen slachtoffers

5 VNG (2015). Model Samenwerkingsafspraken Veilig Thuis, Politie en Openbaar Ministerie. VNG, Utrecht.

6 Veilig Thuis, Politie, Openbaar Ministerie, Raad voor de Kinderbescherming en Reclassering Nederland (2017). Handreiking Samenwerking bij strafbare Kindermishandeling.

Er is volgens respondenten de afgelopen jaren een verandering opgetreden in de aanpak van kindermishandeling. Bij de beantwoording van de vraag of het strafrecht moet worden ingezet bij een verdenking van kindermishandeling, zijn de belangen van het slachtoffer centraler komen te staan. Het strafrecht is repressief van aard, maar kan – in combinatie met andere interventies – bijdragen aan de veiligheid en het voorkomen van herhaling. Bij de afweging of bij kindermishandeling strafrechtelijk moet worden opgetreden worden verschillende factoren meegenomen. In alle stadia van opsporing en vervolging wordt telkens afgewogen of er voldoende maatregelen zijn getroffen om de directe veiligheid van kinderen en overige betrokkenen te waarborgen en de duurzame veiligheid te versterken. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de kennis expertise van onder meer de Raad voor de Kinderbescherming en de Reclassering. Bij de afweging of aanvullende veiligheidsmaatregelen nodig zijn wordt steeds vaker samengewerkt met andere instanties, zoals Veilig Thuis en gemeente en wordt in onderling overleg besloten wie welke maatregelen treft. De belangen van slachtoffers wegen volgens geïnterviewde medewerkers van politie en OM vanwege hun verhoogde kwetsbaarheid zwaarder mee bij de afweging of en op welke wijze strafrechtelijk opgetreden moet worden. Naast minderjarigheid kan er sprake zijn van lichamelijk of verstandelijk beperkten, personen met een psychische aandoening en eerder slachtofferschap van kindermishandeling of huiselijk geweld. Bij kindermishandeling worden de belangen van het slachtoffer meegewogen bij de vraag of en hoe strafrechtelijke maatregelen worden ingezet. Een kenmerk van kindermishandeling is dat pleger en slachtoffer vaak ondanks het geweld deel uit blijven maken van elkaars leefomgeving. Bij de afweging is bij de politie en het OM meer oog voor het (sociale) systeem zowel rondom het kwetsbare slachtoffer als de pleger met zijn of haar beperkingen en kwetsbaarheden. Bij het doen van aangifte of het afleggen van een getuigenverklaring kan loyaliteit aan de geweldpleger een voor het minderjarige slachtoffer bepalende rol spelen, bijvoorbeeld in gevallen waarin zij tegen hun ouders getuigen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat beide ouders moeten worden aangehouden. In dat geval dient er opvang te worden geregeld voor het slachtoffer of overige gezinsleden. Met de samenwerkingspartners vindt overleg plaats over de hiervoor benodigde maatregelen.

De op samenwerking gerichte werkwijze zien we met name bij de MDA++, zeker wanneer partijen een werkruimte delen, waar informatiedeling en afstemming direct kan plaatsvinden en onderzoeken, strafrechtelijk en medisch-forensisch, kunnen worden uitgevoerd en opvang van slachtoffers kan worden geregeld.

Als een ouder wordt verdacht van ernstige vormen van kindermishandeling zal het OM, bij voldoende bewijs, eerder overgaan tot vervolging als deze ouder hulp weigert of frustreert. Ook hierbij wordt afgewogen of strafrechtelijke interventie bijdraagt aan het vergroten van de veiligheid en het beperken van recidivekansen. Uit interviews met medewerkers van het OM blijkt dat kindermishandeling vaak lastig te bewijzen is. Wanneer ouders ontkennen verantwoordelijk te zijn voor het letsel dat hun kind heeft, is het aan de politie en het OM uit te zoeken en te bewijzen welke ouder het laatst met het kind is geweest. Zaken die niet bewezen kunnen worden, worden door de Officier van Justitie overgedragen aan Veilig Thuis.

Conclusies 69

Risicotaxatie

Risicotaxatie-instrumenten worden ingezet om risicofactoren van de cliënt en zijn sociale omgeving in kaart te brengen zodat kan worden bepaald welke mogelijkheden er zijn om deze te veranderen door het toepassen van justitiële gedragsinterventies. De Reclassering maakt voor volwassen delinquenten vooral gebruik gemaakt van de RISc (Risico Inschattingsschalen). Voor jongeren van 12-18 jaar is het Landelijk Instrumentarium Jeugdstrafrechtketen beschikbaar. Op basis van de screening kan worden bepaald welke strafrechtelijke aanpak, vorm van gedragsbeïnvloeding en eventuele zorg de delinquent nodig heeft om recidive te voorkomen. Dit geldt ook voor plegers van kindermishandeling.

Het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP) heeft in 2018 een hernieuwde en geheel herziene NIFP-richtlijn opgesteld ter ondersteuning van het forensisch psychologisch onderzoek.7 Het onderzoek richt zich op de persoon van de verdachte, met name of bij de verdachte sprake is van een gebrekkige ontwikkeling en/of ziekelijke stoornis van de geestvermogens. Het forensisch psychologische onderzoek mondt uit in een interventie-advies gericht op het terugdringen van het recidiverisico en geeft aan binnen welk juridisch kader de interventie zou kunnen plaatsvinden.