Invloed op redactionele inhoud

De meest opvallende eis van Leiden en Haarlemmermeer, tevens één van de hamvragen die in deze scriptie wordt beantwoord, is de vraag of de mogelijkheid bestaat dat de inhoud van de redactionele pagina’s wordt afgestemd op de door de gemeenten aangeleverde informatie. In het geval van Leiden “ter voorkoming van dubbele informatie”, voor Haarlemmermeer geldt dat de krant de aangeleverde beelden en artikelen voor opmaak en publicatie in InforMeer niet mag gebruiken “voor eigen nieuwsgaring en publicatie in eigen media”.

Al dan niet bewust is dit precies een van de onschuldig ogende wensen van een gemeente, waarachter een valkuil met scherpe chanteermessen zou kunnen opdoemen. Dat klinkt heel heftig, maar blijkt in de praktijk voor te komen. Ik zal proberen met twee recente praktijkvoorbeelden (3.4.1 en 3.4.2) en een theoretisch dilemma (3.4.3) aan te tonen waarom dit soort wensen voor beroepsethische problemen kan zorgen bij journalisten en/of uitgeverijen.

3.4.1 Aleid Wolfsen versus Ons Utrecht

Freelancejournalist Wouter de Heus schrijft in april 2009 een artikel voor huis-aan-huisblad Ons Utrecht over de pensionkostendeclaratie van burgemeester Aleid Wolfsen van Utrecht. De Heus laat in zijn artikel bestuursrechtdeskundige Twan Tak aan het woord, die stelt dat Wolfsen een bedrag van 17.000 euro voor de huur van een gemeubileerd appartement dient terug te storten omdat hij het geld ten onrechte zou hebben ontvangen. Ook Wolfsen zelf komt uitgebreid aan het woord in het artikel en beweert dat hij volledig terecht en op basis van uitleg door het ministerie van binnenlandse zaken van de pensionkostenregeling gebruik heeft gemaakt.

Ondanks het feit dat het journalistieke principe van hoor en wederhoor keurig wordt toegepast (Wolfsen reageerde nota bene zelf, al was hij niet zo te spreken over het onderwerp), krijgt hoofdredacteur Robert Jan van der Horst meerdere verzoeken van Wolfsen en hoofd van het Communicatiebureau van de gemeente Utrecht Roland Jurriëns het artikel niet te plaatsen. Dat gaat zelfs zo ver dat de suggestie wordt gedaan dat Utrecht gebruik zou maken van de

ontsnappingsclausule in het contract met uitgever Holland Combinatie van het blad om zodoende te stoppen met het publiceren van de gemeenteberichten in Ons Utrecht. Oftewel: Ons Utrecht kan fluiten naar de gemeentepagina’s en enkele andere aantrekkelijke advertentieafspraken met de gemeente als men overgaat tot publicatie.

De hoofdredacteur houdt voet bij stuk, maar wordt tot zijn verbijstering en woede teruggefloten door zijn directie. Het besluit om in te gaan op het voorstel de volledige oplage (132.000 exemplaren) opnieuw te laten drukken op kosten van de gemeente, uiteraard zonder het bewuste artikel, wordt buiten hem om genomen. Als reden wordt opgegeven dat een dergelijk artikel “niet geschikt is voor een huis-aan-huisblad”. Aangezien De Heus ook voor Alles Over Utrecht werkt, is op hun website het artikel alsnog integraal te lezen (De Heus, 14 april 2009).

3.4.2 Columnist raakt column kwijt

Bert Cattel heeft tot eind 2010 een wekelijkse en populaire column in het huis-aan-huisblad Het Carillon, dat verschijnt in de gemeente Maasdriel (Gelderland). VVD-fractievoorzitter Frits van Endhoven van de gemeenteraad in Maasdriel maakt daar hardhandig een eind aan. Het probleem is volgens Van Endhoven dat columnist Cattel (hij werkte jarenlang voor het Brabants Dagblad) veel te links georiënteerd is, op de persoon speelt en zich schuldig maakt aan vuilspuiterij. Hij suggereert dat, als Het Carillon Cattel niet de mond zou snoert, hij “op zoek zou gaan naar alternatieve manieren om

Cattel de mond te snoeren. Dat laatste is een voorbeeld van mijn cynische humor hoor ;-)”. Dat staat te lezen in zijn mail aan de uitgeverij.

De volgende passage komt van de website van Binnenlands Bestuur. “Cattel zegt de VVD-

fractievoorzitter rechtstreeks te hebben gevraagd of hij met de ‘alternatieve manier’ het terugtrekken van advertenties bedoelde. Deze zou dat toen hebben bevestigd. Van Endhoven ontkent dat tegenover Binnenlands Bestuur. Desgevraagd antwoordt hij dat hij met de ‘alternatieve manier’ om Cattel de pen te laten neerleggen eerder dacht aan ‘juridische stappen’. Diverse bronnen hebben tegenover

Binnenlands Bestuur verklaard dat zowel wethouder Ton Verachtert (Samen Sterk Maasdriel) als zijn collega Cees Sips (VVD) tijdens een schorsing van een raadsvergadering opmerkingen maakten over het eventueel terugtrekken van de gemeentepagina uit het Carillon.”

Uiteindelijk zwicht de uitgever van Het Carillon voor de mogelijkheid een belangrijke bron van inkomsten te verliezen, wat het einde betekent van Cattel als columnist.

3.4.3 Wethouder klapt uit de school

Een wethouder klapt tegen de redacteur van een willekeurig huis-aan-huisblad uit de school over enkele negatieve gevolgen van een bepaald besluit. Natuurlijk pakt de redacteur uit met een stevig artikel, keurig met hoor en wederhoor. De gemeente wil in de stadskrant echter ook berichten over dit besluit, maar dan zonder de negatieve gevolgen van het besluit. Wat overigens niet alleen een

theoretisch probleem is bij sommige gemeenten, maar dat terzijde. De gemeente beroept zich

vervolgens op de afspraak dat berichtgeving op elkaar dient te worden afgestemd om zo publicatie van het volledige verhaal te voorkomen.

Natuurlijk is dit maar een theorie, maar de wensen van bijvoorbeeld de gemeenten Leiden en Haarlemmermeer zijn in dat opzicht duidelijk genoeg. Ongetwijfeld zijn er handige oplossingen te bedenken, maar het probleem is in de kern wel geschetst met deze twee voorbeelden. In hoofdstuk 4 wordt dieper ingegaan op dit probleem.