Aanpak van het onderzoek
1.4 Het introduceren van een nieuw begrip in de praktijk Na het duiden van het begrip ‘responsiviteit’ wilde ik weten wat er verandert in de
manier waarop professionals in het sociaal domein met mensen omgaan als ik het begrip ‘responsiviteit’ als nieuw kernbegrip in onze organisatie zou introduceren. In mijn rol als
65 Yanow, D. (1996). P. 28-29 66 Yanow, D. (1996). P. 3-5 67 Yanow, D. (1996). P. 7-9
537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein Processed on: 28-10-2019 Processed on: 28-10-2019 Processed on: 28-10-2019
Processed on: 28-10-2019 PDF page: 54PDF page: 54PDF page: 54PDF page: 54 54 |
bestuurder was het uitsluitend ‘introduceren’ van een nieuw begrip in onze organisatie niet zo ingewikkeld. Ik had kunnen volstaan met het bespreken van het belang dat ik hechtte aan de ruimte die professionals zouden moeten hebben om te kunnen inschatten wat werkelijk voor inwoners van betekenis zou zijn en het verder aan het management kunnen laten om de organisatie daarvoor zo in te richten, dat kansen zouden worden gecreëerd of dat eventuele belemmeringen daarvoor zouden worden weggenomen. Ik heb er in deze fase van mijn onderzoek daarentegen bewust voor gekozen om zelf ook mee te willen leren door te reflecteren op veranderingen die niet door mijzelf, maar door de professionals met wie ik samenwerkte in gang werden gezet. Met het uitsluitend beleidsmatig doorvoeren van een nieuw kernbegrip is er nog geen sprake van een verandering van gedrag van professionals in de dagelijkse praktijk. De sociale werkelijkheid laat zich nu eenmaal niet vangen in een instrumentele aanpak. Het gaat ook om het ingang doen vinden van waarden en om het rekening houden met zaken die niet aan de oppervlakte zichtbaar zijn, omdat ze niet expliciet gemaakt kunnen worden, of ambigu zijn. Dat betekent dat de introductie van het begrip responsiviteit in mijn eigen organisatie alleen succesvol zou kunnen zijn als het mij zou lukken om dit in een vorm van co-creatie met (vertegenwoordigers van) inwoners, gemeenteraadsleden, leidinggevenden, uitvoerend professionals en andere betrokken partijen samen te doen.
O’Reilly beschrijft etnografisch onderzoek, dat aandacht besteedt aan bredere structuren en aan de gedachten en gevoelens van medewerkers, binnen de context van hun dagelijks leven en de individuele activiteiten, als een ideale benadering van onderzoek naar de dagelijkse praktijk van het sociaal domein68. Om te begrijpen wat er gebeurde in de jaren
na het introduceren van responsiviteit als een nieuw kernbegrip heb ik dan ook opnieuw gebruik gemaakt van de kennis vanuit de etnografische benadering, waarbij ik mij er volledig van bewust was dat er naast de voordelen van die benadering ook begrenzingen zijn, die samenhangen met menswetenschappen en met het bestuderen van gedrag van andere mensen69.
Om een concrete situatie onder een begrip als responsiviteit te kunnen ordenen, moest ik die concrete situatie op zijn eigenheid kunnen beoordelen Ik maakte daarvoor gebruik van meerdere technieken. Zo waren er geplande vergaderingen, maar ook spontane gesprekken. Ik hield één op één diepte-interviews, maar ook groepsgesprekken en casusoverleggen. Ik heb ervoor gekozen om daarbij wél open te zijn over mijn rol als onderzoeker, maar niet inhoudelijk in te gaan op aspecten die voor mijn observaties van belang zouden kunnen zijn, omdat ik de betrokken professionals daarmee niet wilde beïnvloeden. Bij het houden
68 O’Reilly, K. ( 2012). P. 22 69 O’Reilly, K. ( 2012). P. 18
537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein Processed on: 28-10-2019 Processed on: 28-10-2019 Processed on: 28-10-2019
Processed on: 28-10-2019 PDF page: 55PDF page: 55PDF page: 55PDF page: 55 | 55
van de groepsgesprekken sprak ik met de deelnemers af dat zij anoniem zouden blijven. Wel vroeg ik hen direct voorafgaand aan het interview om over een aantal kwesties een korte vragenlijst in te vullen en dat aan het einde van het groepsinterview nogmaals te doen, om daarmee een beeld te krijgen van de mate waarin het simpele feit dat er gesprekken over responsiviteit plaatsvonden van invloed zou zijn op de manier waarop door professionals over deze kwesties gedacht werd.
Bij het interpreteren van mijn bevindingen gold ook weer de zogenaamde ‘hermeneutische cirkel’: we kunnen de details alleen vanuit het geheel begrijpen, maar het geheel kunnen we alleen doorzien via de details. De interpretatieve benadering legde ook in deze fase van mijn onderzoek de focus bij het begrijpen van waarden, gevoelens en/of overtuigingen die mensen tot uitdrukking brengen en op de manier waarop die overtuigingen worden gecommuniceerd.
1.5 Het formuleren van conclusies
In mijn onderzoek heb ik gebruik gemaakt van mijn eigen ervaring in de dagelijkse praktijk bij maatschappelijke organisaties en bij de overheid. In de eerste fase van mijn onderzoek was ik vooral bezig met het duiden van het begrip ‘responsiviteit’. In de tweede fase heb ik geprobeerd om het begrip responsiviteit, zoals ik dat had geduid vanuit mijn eigen praktijkervaring, observaties, interviews en literatuur, als nieuw kernbegrip in een gemeentelijke organisatie te introduceren. Daarmee is mijn onderzoek een vorm van participatief actieonderzoek geworden, waarbij het mij er niet alleen om te doen was dat ik zou gaan begrijpen hoe professionals in het sociaal domein met mensen omgaan en waarom zij dat zo doen, maar ook om te begrijpen of professionals met de introductie van het begrip ‘responsiviteit’ in de praktijk uit de voeten zouden kunnen. Ik wilde met deze aanpak positieve verandering tot stand brengen in de manier waarop we in de dagelijkse praktijk met mensen omgaan en daarmee dus bijdragen aan maatschappelijke impact, maar ik wilde ook dat mijn onderzoek zou bijdragen aan theorievorming en daarmee dus ook aan wetenschappelijke impact.
H. Ham70 stelt in een reflectie op (auto)etnografisch onderzoek dat het zonder gerichte
probleem- en vraagstelling starten met een onderzoek naar een vraagstuk waarin een onderzoeker persoonlijk geïnteresseerd is inherent risico’s van willekeur, gebrek aan systematiek, methodiek, chaos en ad-hocbeleid met zich mee draagt. Bovendien maken uniciteit, beleving, diversiteit en meerstemmigheid in contextgebonden (auto)etnografisch onderzoek generaliseren en genereren van algemene kennis volgens hem moeilijk, maar
70 Ham, H (2009).
537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein Processed on: 28-10-2019 Processed on: 28-10-2019 Processed on: 28-10-2019
Processed on: 28-10-2019 PDF page: 56PDF page: 56PDF page: 56PDF page: 56 56 |
niet onmogelijk. Door te werken vanuit mijn eigen ervaring, reflectief, onderzoekend en explorerend, ontstond steeds weer voortschrijdend inzicht, waarop ik dan ook weer reflecteerde en toetste aan de wetenschappelijke literatuur. Op die manier kon ik steeds meer toewerken naar conclusies.
Ik heb geprobeerd om mijn onderzoeksaanpak schematisch in beeld te brengen, zodat het voortdurend heen en weer denken tussen praktijk en (wetenschappelijke) theorie zichtbaar wordt, in een cyclisch proces, van steeds weer voortschrijdend inzicht.
Toetsen aan de literatuur Interpreteren en betekenis geven Schrijven Formuleren van conclusies Interpreteren en betekenis geven Data verzamelen Interpreteren en betekenis geven Toetsen aan de literatuur Toetsen aan de literatuur
Figuur 1.2: de onderzoeksaanpak in schema
Uit de cirkel blijkt dat het proces van interpreteren nooit klaar is. Er zullen altijd nieuwe data zijn om op te reflecteren, nieuwe contexten die daarbij relevant zijn, andere literatuur die er weer een ander licht op kan doen schijnen en andere conclusies, die op hun beurt ook weer zullen uitnodigen tot verder zoeken. Wat dat betreft is er in de dagelijkse praktijk van het sociaal domein een schat aan (impliciete en expliciete) kennis beschikbaar, waar de wetenschappelijke wereld nog heel lang mee verder kan.
537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein Processed on: 28-10-2019 Processed on: 28-10-2019 Processed on: 28-10-2019
Processed on: 28-10-2019 PDF page: 57PDF page: 57PDF page: 57PDF page: 57 | 57
537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein Processed on: 28-10-2019 Processed on: 28-10-2019 Processed on: 28-10-2019
Processed on: 28-10-2019 PDF page: 58PDF page: 58PDF page: 58PDF page: 58
537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein 537271-L-sub01-bw-Klein Processed on: 28-10-2019 Processed on: 28-10-2019 Processed on: 28-10-2019
Processed on: 28-10-2019 PDF page: 59PDF page: 59PDF page: 59PDF page: 59