Extern toezicht
INSPECTIE BELASTINGEN TOESLAGEN DOUANE De nieuwe inspectie krijgt volgens haar taakstelling
geen rol om de praktische rechtsbescherming van de burger of kleine ondernemer te waarborgen of te ondersteunen. Weliswaar zal een verbetering van de kwaliteit van de dienstverlening van positieve invloed zijn op de rechtsbescherming maar de vraag is in hoeverre de burger daar zelf mee geholpen is.
298 J. van Erp, J. van den Bos en S. Hemels, Toezicht als tegenkracht.
Naar een inspectie op de domeinen belastingen, toeslagen en douane, 1 Oktober 2020, beschikbaar via https://www.rijksover- heid.nl/documenten/kamerstukken/2020/11/06/toezicht-als-te-genkracht.
Voor de burger is immers slechts relevant of de negatieve rechtsgevolgen van een onbehoorlijke gedraging of besluit van de Belastingdienst ongedaan kunnen worden gemaakt. Een inspectie heeft die bevoegdheid, voor zover dat op dit moment kan worden beoordeeld, niet. Aangezien de nadere uitwerking van de taakuitvoering medio 2021 wordt verwacht, is nog niet duidelijk welke functie dit extern toezicht precies zal vervullen maar de verwachting is dat die voor de rechtsbescherming van burgers en kleine ondernemers van weinig betekenis zal zijn. Conform het advies van de commissie Hemels, zal binnen een periode van vijf jaar op basis van een evaluatie worden bezien of de beëindiging, continuering of aanpassing van de taken van de inspectie wenselijk is.
5.5 Betaalbare rechtshulp en bijstand Uit paragraaf 5.2 blijkt dat de TAS een belangrijke rol vervult als belangenbehartiger van Amerikaanse burgers en dat diverse faciliteiten worden geboden ten aanzien van rechtshulp en bijstand. In paragraaf 2.8 is al uiteengezet dat betaalbare rechtshulp en of bijstand in Nederland niet in voldoende mate voor iedereen beschikbaar is. Dit laatste wordt in deze paragraaf nader onderbouwd. Daarbij wordt in paragraaf 5.4.1. eerst ingegaan op de vraag in hoeverre burgers recht hebben op gefinancierde rechtshulp en of bijstand. Vervolgens wordt in paragraaf 5.4.2 een overzicht gegeven van de in Nederland beschikbare rechtshulp en/of bijstand voor wie over onvoldoende middelen beschikt om commerciële rechtshulp en bijstand te bekostigen.
5.5.1 Recht op gefinancierde rechtshulp en bijstand In Nederland is rechtsbijstand op grond van artikel 18 Grondwet een sociaal grondrecht. De wetgever heeft uitvoering gegeven aan het tweede lid van artikel 18 Grondwet in de Wet op de rechtsbijstand (WRB). Deze wet bepaalt wanneer gefinancierde rechtsbijstand wordt verleend aan minder draagkrachtigen. Ten aanzien van
belastingzaken is een tweetal uitzonderingen relevant.
De eerste uitzondering is: “als het rechtsbelang waarop de aanvraag voor gefinancierde rechtsbijstand betrekking heeft, de uitoefening van een zelfstandig beroep of bedrijf betreft”.299 Deze bepaling dient te voorkomen dat ondernemingsrisico’s op de overheid worden afgewenteld, maar zorgt er tevens voor dat bijvoorbeeld zzp’ers geen gebruik van gefinancierde rechtsbijstand kunnen maken. De tweede uitzondering is als het een belang betreft waarvan de behartiging redelijkerwijze aan de aanvrager zelf kan worden overgelaten.300 Het Besluit rechtsbijstand- en toevoegcriteria sluit daarnaast nog een aantal fiscaal gerelateerde activiteiten (impliciet) uit van gefinancierde rechtsbijstand, zoals:
- het doen van belastingaangifte;
- het indienen van een bezwaarschrift in een belastingzaak indien het bezwaar uitsluitend betrekking heeft op een geschil van feitelijke of rekenkundige aard;
- het vragen van kwijtschelding van een belastingschuld;
- het vragen van een voor beroep vatbare beslissing tenzij de aanvraag uitvoerig wordt gemotiveerd of - het indienen van een andere aanvraag bij een
bestuursorgaan om een besluit te nemen.301 Uit het voorgaande blijkt dat belastingplichtigen het recht hebben om zich te laten bijstaan, maar dat er ten aanzien van het recht op gefinancierde rechts-bijstand nogal wat uitzonderingen zijn. Deze uitzonderingen zorgen ervoor dat maar weinig belastingplichtigen effectief gebruik kunnen maken van deze voorziening. 302
299 Art 12, lid 2 onderdeel e Wet op de rechtsbijstand.
300 Art 12, lid 2 onderdeel g Wet op de rechtsbijstand.
301 Art. 8 Besluit rechtsbijstand- en toevoegcriteria.
302 M.B.A. van Hout, ‘Fiscale rechtshulp voor hulpbehoevende belas-tingplichtigen’, WFR 2018/212.
5.5.2 Beschikbaarheid van pro bono rechtshulp In Nederland wordt door diverse organisaties pro bono fiscale rechtshulp geboden. Deze organisaties hanteren allerlei verschillende voorwaarden voor burgers en kleine ondernemers zoals lidmaatschap van de betreffende organisatie, een bepaald maximum inkomen, inwoner zijn van een bepaalde gemeente, enzovoorts. In veel gevallen zijn deze voorwaarden door de overheid gesteld om subsidie te kunnen krijgen. De beschikbaarheid van pro bono rechtshulp laat een nogal een versnipperd landschap zien. Voor zover bekend, wordt in Nederland door de volgende organisaties (vrijwel) kosteloze fiscale rechtshulp geboden:
1. de Belastingdienst;
2. Belastingwinkels in Amsterdam, Groningen, Den Haag, Rotterdam, Eindhoven, de Smeetskring in Tilburg en Stichting FIRST (Maastricht, Roermond, Echt en Meerssen);
3. hulp in de bibliotheek;
4. Sociaal raadslieden;
5. het Juridisch Loket;
6. Vereniging Sociale Advocatuur Nederland en 7. Vak- en ouderenbonden, zoals het FNV, CNV en
de ANBO.
Ad 1. Belastingdienst
De Belastingdienst geeft voorlichting op de website aan particulieren en ondernemers. Voor vragen, het maken van een afspraak of aanvragen van een betalingsregeling kan gebeld worden met de BelastingTelefoon. Daarnaast kunnen vragen gesteld worden op Twitter, Facebook en Instagram.
De Belastingdienst biedt jaarlijks aan circa 50.000 mensen die dat nodig hebben persoonlijk hulp bij aangifte (Huba) op locatie. Hulp bij aangifte wordt alleen geboden bij het invullen van de aangifte inkomstenbelasting. Daarbij worden ondernemers niet expliciet uitgesloten maar op de website wordt
het volgende opgemerkt: “Mensen met een complexe aangifte of ondernemers laten hun aangifte in de regel door een belastingconsulent invullen. Hier zijn wel kosten aan verbonden, maar het biedt u ook gemak”.
Verder wordt verwezen naar hulp in de bibliotheek303 en wordt door de Belastingdienst gebruik gemaakt van een website ‘Kennisnetwerk’ waar informatie, cursussen en tips worden aangeboden voor degenen die
anderen helpen met hun aangifte inkomstenbelasting of toeslagen (zogenoemde maatschappelijke
dienstverleners).304
Ad 2. Belastingwinkels
De Belastingwinkels zijn stichtingen verbonden aan een vijftal universiteiten (Groningen, Leiden, Maastricht, Rotterdam en Tilburg) en de Fontys Hogeschool Eindhoven. De vrijwilligers, veelal studenten fiscaal recht, notariaat of fiscale economie, helpen particulieren beneden een bepaalde inkomensgrens (doorgaans rond 35.000 euro) bij het doen van hun aangifte inkomstenbelasting. Daarnaast wordt soms hulp geboden bij bezwaarprocedures of de kwijtschelding van een belastingschuld. Enkele Belastingwinkels geven aan dat ze ook bijstand verlenen bij beroepsprocedures.
De hulp is over het algemeen gratis maar soms wordt een (kleine) bijdrage gevraagd. Kleine ondernemers en zzp’ers kunnen hier niet terecht. De Belastingwinkels beperken zich verder tot hulp aan burgers in de steden waar zij gevestigd zijn. Zij hebben vaak beperkte
openingstijden en sommige Belastingwinkels zijn alleen actief in de periode van de aangiftecampagne.
303
Ad 3. Bibliotheek