Indien de politieke wil zou bestaan, is er een aantal. voorstellen voor milieu-belastingen die in overweging kunnen genomen worden:
Doelstelling
-
het industrieel afval verminderen - de sanering van oude storten2.3.3 Investeringsfonds voor mens- en milieuvriendelijk ondernemen (MeMo) Een nieuwe fiscaliteit houdt naast het ecologiseren van de belastingen ook een herziening in van-hun tegenpool, de subsidies. In het Belgisch ecdnomisch model speelt de overheid een belangrijke rol in het reguleren en stimuleren van de economie. De ov~rheid beschikt hiertoe over een ruim instrumentarium. Er wordt b. v~ investeringssteun verleend voor bedrijven die gevestigd zijn in achtergestelde gebieden of die actief zijn in sectoren die het moeilijk hebben:
Ook het infrastructuurbeleid (uitbouw van havens, wegennet, enz.) staat vaak in functie van bepaalde economische activiteiten.
In het subsidiebeleid komt het best tot uiting welke prioriteiten de overheid hanteert (zie ook de studie van Greenpeace over energiesubsidies). Het bevor-deren van duurzame ontwikkeling scoort hier meestal erg laag. Sinds kort vraagt de Vlaamse regering zelrs expliciet om bepaalde eisen in verband met milieu en ruimtelijke ordening op een lager pitje te zetten omdat de. economische groei prioriteit heeft!
92
ECologische welvaart Het enige instrument waar ondernemers voor milieu-investeringen op dit ogenblik gebruik van kunnen maken, is de 'ecologiesteun in de vorm van inves-teringssteuH'37. In 1995 werd door het Vlaams ministerie van Economie bij de middelgrote ondernemingen voor 8.432 miljoen frank investeringen als ecolo-gisch waardevol aanvaard' op een totaal van 38 miljard frank gesubsidi-eerde investeringen. Hierop werd 1.162. miljoen eco.logiesteun toegekend. Bij de kleine ondernemingen werden van de 36 miljard gesubsidieerde investeringen 789 miljoen .als ecologisch waardevol aanvaard. Hierop werd 119 miljoen frank ecologiesteun toegekend.
De ecologiesteun in de vorm van investeringssteun is bedoeld om bedrijven te helpen om zich aan te passen aan de milieunormen. Indien de bedrijven een inspanning doen die verder gaat dan de milieunorm dan krijgen ze 15% in plaats van 12% van hun investering terugbètaaid. Er is ook ecologiesteun voor voor, lichting, opleiding, bijstand en advies. .
Over het algemeen wordt deze steun niet als erg effectief erkend38. Uiteindelijk zou de steun geëvalueerd moeten worden in termen van gedaalde emissies. Dat wordt niet g~daan. Daarenboven zijn de subsidies zo láag dat ze~een jnvloed hebben op de uiteindelijke beslissing om de investering al dan niet te doen. Er is sprake van een 'meeneemèffect', een gesct)enk voor de bedrijven..
Het huidig mechanisme van ecologiesteun moet uitgebreid worden om tot een structurele verandering te komen van de economische activiteiten. Binnen het huidig wettelijk kader, dus zonder de creatie van een nieuwe bureaucratische structuur, kan een aanta.l verbeteringen aangebracht worden. De twee belangrijkste
zijn het verlagen van het minimumbedrag-voor de investeringen, en het op-steHen van een aantal criter.ia voor mens- en milieuvriendelijk ondernemen.
Het minimumbedrag van de investeringen die in aanmerking komen, moet verlaagd worden van 2,5 miljoen naar maximum 1 miljoen. Op dit ogenblik vallen de meeste kleine ondernemingen uit de, boot omdat zij zulke grote investeringen niet doen. Dat gaat in tegen de algemeen aanvaarde opvatting dat het net de KMO's zijn die én tewerkstelling creëren én het best geplaatst zijn om lokale duurzame ontwikkeling te realiseren.
Naast de huidige lijst
van
technologie-investeringen die gesubsidieerd worden, kan er een aantal nieuwe criteria in aanmerking genomen worden.Specifieke parameters moete~ opgestetd worden om een. duurzame relatie te beschrijven tussen he.t bedrijf en zijn Istakeholders'. Er bestaan criteria voor de werkomstanqigheden van de werknemers, de relatie met de klanten, de betrek-king van de grondstoffen, het productieproces, de afvalverwerbetrek-king, de relatie met de omgeving van het bedrijf, enz. Indien een bedrijf ~an een vastgelegd minj-mum van deze criteria voldoet, komt het in ,aanmerking voor een subsidie. .
37. Ced.Samson (1997)'EconQmisch zakboekje', Ced.Samson, Brussel.
38. Serv (1992) 'Het economisch instrumentarium inzake milieubeleid'; Serv, Brussel
g..L "" ~~ ..~~
.
Voor de vastlegging van deze criteria kan er een beroep gedaan worden op de ruime ervaring die een aantal internationale organisaties opgebouwd heeft met het uitvoeren van 'Socia/ Audits1J9, Een symbolische doorbraak op dit gebied werd er gemaakt door het werk van de Londense organisatie The New
Econo-miGs Foundation en hun doorlichting van de Body Shop. In België is de <;>rgani-satie Hefboom lid van het '/nstitute of Socia/ and Ethica/ Accountabifity', een internationale professionele organisatie die eind 1995 werd opgericht om de sociale vera~twoordelijkheid en het ethisch gedrag van het bedrijfsleven en de
not-for-profit organisaties te versterken4O.
-De centrale verantwoording voor het investeringsfonds voor MeMo-bedrijven is het rechtzetten van e.en historisch verkeerd gegroeide situatie. Jarenlang heeft de overheid geïnvesteerd in een met-duurzame economie gebaseerd op kern-energie, fossiele brandstoffen en het uitputten van natuurlijke rijkdommen in Noord en Zuid. Om de transitie naar duurzame ontwikkeling mogelijk te maken, verdienen nieuwe initiatieven een stevige duw in de rug.
3.
Een expansieve economische sector die de ecologische evenwichten' gron-dig verstoort, is de niet te ontkennen realiteit waarmee beleidsmakers vandaag geconfronteerd worden. Hoewel de belangen die op het spel staan enorm zijn (de overleving van de mensheid) heeft dit nog niet geleid tot de uitvoering van coherente strategieën. Dat werd dit jaar eens te meer duidelijk tijdens de eva-luatie van de beloften die in 1992 gemaakt werden tijdens de milieuconferentie in Rio.
Er bestaat een aantal belangrijke hindernissen die overwonnen moeten
worden. In deze tekst werd dujdelijk gemaakt dat de oorzaak van de miJieuproblem'en (de economische groeidwang) onmogelijk de oplossing kan zijn van de problemen die ze veroorzaakt heeft. Aan de hand van een aantal indicatoren, zoals de ISEW en de ecologische voetafdrukken, werd er een duidelijk beeld geschetst van de impact van de economjsche groeidwang op het milieu. Op basis van deze analyse was het dan mogelijk twee centrale criteria vast te leggen waarbinnen de economie moet evolueren naar ecologische welvaart. Eerst en vooral is er nood aan een verlaging van de materiaalintensiteit van' de goederen die geconsumeerd worden. Vervolgens moet er speciale aandacht gaan naar de kwaliteit van het leven die verhoogd moet worden zonder meer energie en grondstoffen te consumeren.
Om deze doelstellingen te realiseren werd er ingezoomd op de handelings-mogelijkheden van de overheid. In de context van de globale wereldeconomie
39. Zadek, S. en Burns, M. (1997) 'Open Trading, options for effective monitoring of oorporate codes of conduct', New Economics Foundation, Londen.
40. Hefboom (1997) "Hefboom nieuwtjes", Hefboom, Brussel.
Ecologische welvaart
zijn deze erg beperkt. Dit b~tekent dat de resterende bewegingsruimte zo opti-maar mogelijk gebruikt moet worden. De eerste prioriteit heeft het wegwerken van de negatieve gevolgen voor het milieu van het huidig beleid, zoals b.v. de-subsidies aan niet-duurzaam energiegebruik. Vervolgens werden er voorstellen gedaan om via een nieuwe tiscaliteit milieuvriendelijke productie- ~n consump-tiewijz~n te belonen..
Deze voorstellen voor een nieuwe economie~ gericht op ecologische wel-vaart in plaats van,op economische groei, moeten gezien word,en in het kader van een nieuwe visie op democratie, wetenschap en politiek. Een beleid voor ecolowsche welvaart veronderstelt dat er een aantal 'harder politieke beslis-singen genomen moet worden met betrekking tot .het omgooien van onze
econo~ie. Vaak tast de wetenschap in het duister omdat er geen 'harde' bewijzen zijn waarop beleidsmakers hun milieustrategieën kunnen baseren. Een voor-beeld is het gebruik van natuurlijke hormonen in vlees. Europa mag van de Wereidhandelsorgan.isati~ de invoer van hormonenvlees uit de VS niet ver-bieden omdat ze geen overtuigende 'wetenschappelijke' argumenten tegen ,het gebruik van natuur'ijke hormonen hebben. De wetenschappelijke informatie is te 'zacht', ondanks het feit dat het toelaten van hormonenvlees mogelijk 'harde' ge-volgèn kan hebben in de toekomst. Verm.its het milieubeleid typisch geconfronteerd wordt met zulke situaties van hoge onzekerheid én hoogdringendheid mag het niet zomaar overgelaten worden aan wetenschappers en politiekers. Daarom moet deze tekst over ec°..logische welvaart samen gelezen worden met de
voorstellen in de tekst overeen vernieuwd burgerschap (zie verder). Ecologische welvaart, net zozeer als duurzame ontwikkeling, kan niet op een objectieve en exacte manier bepaàld worden. Omdat het een subjectjef begrip is, moeten alle betrokkenen inspraak hebben in de invulling ervan.. Ecologische welvaart kan afleen maar' duurzaam zijn als het een democratisch proces is.
Bert De Wel is studiemedewerker bij het Instituut voor Politieke Ecologie, IPE.