De afname in routinematigheid kan komen doordat binnen een sector minder werknemers in routinematige beroepen zijn gaan werken (beroepseffect). Het is ook mogelijk dat er een verschuiving is van werk tussen sectoren waarbij sectoren met een groot aandeel routinematige beroepen zijn gekrompen en sectoren waarin weinig in routinematige beroepen wordt gewerkt zijn gegroeid (sectoreffect). Door middel van een decompositie kan gekeken worden in
hoeverre de afname in de routinematigheid het gevolg is van een beroeps- of een sectoreffect.
Voor het beroepseffect wordt de routinematigheid berekend door steeds de omvang van de sector in 1996 te nemen en de routinematigheid binnen de sector in 2016. Het beroepseffect geeft dus aan hoe groot de routinematigheid in 2016 zou zijn als de aandelen van de verschillende sectoren niet zouden zijn veranderd. Voor het sectoreffect wordt de routinematigheid berekend door steeds de omvang van de sector in 2016 te nemen en de routinematigheid binnen de sector in 1996. Het sectoreffect geeft dus aan hoe groot de routinematigheid in 2016 zou zijn als binnen elke sector de routinematigheid hetzelfde zou zijn gebleven.
Met behulp van een decompositieanalyse (zie infokader) is gekeken naar de invloed van veranderingen binnen en tussen sectoren op veranderingen in de beroepenstructuur. Hierboven is aangegeven dat de routinematigheid is gedaald van 27 procent in 1996 naar 23 procent in 2016. Als er in 2016 evenveel routinematig werk zou zijn in een sector als in 1996, maar de werkgelegenheid in de sectoren zou tussen 1996 en 2016 wel zijn veranderd (sectoreffect), dan zou de routinematigheid in 2016 26 procent zijn. De rol van groei en krimp van de totale werkgelegenheid in sectoren is dus beperkt in het verklaren van de afname van routinematige beroepen. Als in 2016 alle sectoren qua werkgelegenheid even groot zouden zijn als in 1996, maar de routinematigheid binnen sectoren zou wel veranderd zijn (beroepseffect), dan zou de routinematigheid in 2016 24 procent zijn. De rol van groei en krimp van beroepen binnen sectoren is dus vrij groot.
Beroepsniveau
Ook het gemiddelde beroepsniveau verschilt tussen sectoren. Dit is hoog in het Onderwijs, de Informatie en communicatie en de Specialistische zakelijke diensten, zie figuur 4.3.4. In de Horeca, de Landbouw, bosbouw en visserij en de Bouwnijverheid is het gemiddelde beroepsniveau juist laag. De groei en krimp van de werkgelegenheid in de verschillende sectoren zou daardoor een rol kunnen spelen bij de toename van het gemiddelde beroepsniveau. De decompositie van de toename van het beroepsniveau in een sector- en een beroepseffect laat echter zien dat ook bij de toename van het beroepsniveau de rol van de verandering in de sectorstructuur beperkt is. Als het beroepsniveau van sectoren in 2016 hetzelfde zou zijn als in 1996, dan zou het gemiddelde beroepsniveau door groei en krimp van sectoren licht zijn gestegen, van 13,7 naar 13,8. Als de omvang van de verschillende sectoren in 2016 even groot zou zijn als in 1996, dan zou het gemiddelde beroepsniveau desondanks bijna even sterk zijn gestegen als in werkelijkheid het geval zou zijn geweest, namelijk van 13,7 naar 14,1 (in werkelijkheid was het beroepsniveau in 2016 14,2).
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
Onderwijs Informatie en communicatie Specialistische zakelijke diensten Financiële dienstverlening Openbaar bestuur en overheidsdiensten Gezondheids- en welzijnszorg Verhuur en handel onroerend goed Overige dienstverlening Totaal Cultuur, sport en recreatie Nijverheid (exclusief bouw) Handel Verhuur en overige zakelijke diensten
Vervoer en opslag Bouwnijverheid Landbouw, bosbouw en visserij Horeca
Beroepsniveau
1996 2016
4.3.4 Beroepsniveau naar sector, 1996 en 2016
4.4 Handel en zeggenschap
Zeggenschapsverhouding (UCI)
In de periode 2007 tot en met 2015 nam het aandeel van routinematige beroepen langzaam doch gestaag af, ongeacht waar de zeggenschap is gevestigd; voor alle bedrijven daalde dit van 25 procent tot 23 procent. Het aandeel routinematige werknemerstaken is voor elk van deze jaren lager bij bedrijven onder buitenlandse zeggenschap dan bij bedrijven onder binnenlandse zeggenschap. Dit is consistent met de observatie dat er bij bedrijven onder buitenlandse zeggenschap gemiddeld hogere lonen worden betaald (Loog & Smits, 2014). In 2015 had 12 procent van de werknemers hun eerste werkkring bij een bedrijf onder buitenlandse zeggenschap.
22 23 24 25 26 27 28 29 30 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 %
Bij bedrijf onder binnenlandse zeggenschap Bij bedrijf onder buitenlandse zeggenschap Alle bedrijven (inclusief zeggenschap onbekend)
4.4.1 Aandeel van routinematige taken versus zeggenschapsverhouding
Noot: Voor de sectoren waarbij de zeggenschapsverhouding (UCI) niet betrouwbaar bepaald kan worden is de routinematigheid vaak lager dan bij de sectoren waar deze wel bekend is. Vandaar dat de lijn voor alle bedrijven niet midden tussen de binnenlandse en buitenlandse zeggenschap valt, maar er onderdoor loopt.
Goederenhandel
In 2015 werd er het meest gewerkt bij bedrijven die zowel importeren als exporteren (41 procent van de uren), gevolgd door werk bij bedrijven die niet beduidend internationaal handelen in goederen (34 procent), en door arbeid bij importerende firma’s (23 procent). Slechts een kleine portie van de arbeidsuren (2 procent) komt op het conto van zuivere exporteurs. De routinematigheid is
hoger bij two-way traders en bij bedrijven die uitsluitend exporteren (26,5 procent) dan bij bedrijven die uitsluitend importeren (22,5 procent) of niet internationaal handelen (20,0 procent). Tabel 4.7.1 in de bijlage geeft een overzicht van het totaal aantal gewerkte uren bij de verschillende typen bedrijven.
0 5 10 15 20 25 30
Geen Import Import & Export Export
Beroepsmatige routinematigheid werknemers (%)
4.4.2 Routinematigheid naar type goederenhandel van bedrijven, 2015
Waardeketens
Bovenstaande resultaten laten zien dat er verschillen zijn tussen bedrijven afhankelijk van hun handelsgedrag en of hun moederbedrijf Nederlands of buitenlands is. Dat laat echter nog niet het complete beeld zien van wat voor werk er in Nederland voor respectievelijk binnenland en buitenland wordt verricht. Dat is relevant omdat een groot deel van de economische groei in de afgelopen jaren te danken was aan de export. Op macroniveau maken we daarom onderscheid tussen productie die uiteindelijk voor de Nederlandse markt bestemd is, en productie voor een buitenlandse eindbestemming.
Per sector is bekend hoeveel van de toegevoegde waarde – grof gezegd het netto verschil tussen inkoopwaarde en verkoopwaarde – afkomstig is van de verkoop van producten en diensten met een binnenlandse of buitenlandse eindbestemming. Wanneer wordt aangenomen dat de verhouding binnenland/buitenland van deze waardeketens een goede maatstaf is voor de verhouding van het aantal werknemersuren dat wordt geklokt ten gunste van het binnen- en buitenland, dan kan hiermee een grove schatting worden gemaakt van de geleverde arbeid ten gunste van het binnen- en buitenland, en het aandeel van routinewerk hierin.
Routine richting binnenland Routine richting buitenland
Niet-routine Verhuur en handel van onroerend goed
Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Financiële dienstverlening Informatie en communicatie Horeca Vervoer en opslag Onderwijs Openbaar bestuur en overheidsdiensten Bouwnijverheid Specialistische zakelijke diensten Verhuur en overige zakelijke diensten Nijverheid (exclusief bouw) Gezondheids- en welzijnszorg Handel 0 20 40 60 80 100 % 0 500 1 000 1 500 2 000 Mln Richting binnenland Richting buitenland
4.4.3 Werknemersuren voor binnen- en buitenland, 2015
Verhuur en handel van onroerend goed Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Financiële dienstverlening Informatie en communicatie Horeca Vervoer en opslag Onderwijs Openbaar bestuur en overheidsdiensten Bouwnijverheid Specialistische zakelijke diensten Verhuur en overige zakelijke diensten Nijverheid (exclusief bouw) Gezondheids- en welzijnszorg Handel
Figuur 4.4.3 laat zien dat de Gezondheids- en welzijnszorg, die met 1,6 miljard werknemersuren de op één na grootste sector is, vrijwel exclusief gericht is op het binnenland, terwijl de routinematigheid (14 procent) betrekkelijk laag is. Ook bij Onderwijs wordt er weinig routinematig en vooral voor het binnenland gewerkt. Daar tegenover staat een sector als de Nijverheid (exclusief bouw), waar veel export plaatsvindt; hetzij direct door bedrijven zelf, of anders indirect bijvoorbeeld door elektriciteit te leveren aan de tuinbouwsector of machines te maken voor een bouwbedrijf dat exporteert. In deze sector wordt zowel in absolute als relatieve zin het meeste routinewerk ten gunste van het buitenland verzet, namelijk 258 miljoen werknemersuren ofwel 19 procent van alle geklokte tijd in deze sector. Ook bij Vervoer en opslag (18 procent) en Specialistische zakelijke diensten (12 procent) zijn deze aandelen relatief hoog en vindt er relatief veel routinewerk plaats voor de export.
Het meeste routinewerk ten faveure van het binnenland komt voor bij Verhuur en handel van onroerend goed en Openbaar bestuur en overheidsdiensten, bij beide sectoren afgerond 27 procent van het totale aantal werknemersuren. Deze sectoren zijn zeer sterk op het binnenland gericht en hebben ook maar weinig toeleveringen aan exporteurs.