Indicator 9: Effectiviteit en efficiëntie integriteitssysteem

De negende en laatste indicator belicht de effectiviteit en efficiency van een lokaal integriteitssysteem. De lakmoesproef voor ieder beleid is of de geformuleerde doelen worden behaald en of de kosten zijn zoals begroot.

Vragen die bij deze indicator worden gesteld, zijn: In welke mate is het huidige systeem succesvol in het verbeteren van de integriteit (ethische normen, weerstand tegen corruptie, vertrouwen in publieke instellingen en de kwaliteit van het democratische leven)? Is er serieuze aandacht besteed aan het integriteitssysteem? (Huberts et al. 2012: 167-168).

Sint-Maarten

Wanneer naar de geschiedenis van Sint-Maarten wordt gekeken, dan is er in de afgelopen jaren ontzettend veel veranderd. Nieuwe instituties zijn opgericht, integriteitsonderzoeken hebben plaatsgevonden en tal van plannen zijn ontwikkeld om het openbaar bestuur integer te laten functioneren. Sint-Maarten komt van ver en er zijn flinke stappen gezet (Wit, 2014: 8). Het autonome land is in zeer korte tijd gebouwd en veel instituties moesten uit het niets komen. Ondanks dat gegeven zou het ook mogelijk moeten zijn om in de tijd dat het land nu zelfstandig is de kinderziektes uit het integriteitssysteem te halen. In de oude staatkundige inrichting kende Sint-Maarten ook een openbaar bestuur, politici, politieke partijen, bestuurders etcetera (Wit, 2014: 8). Het is echter de vraag of het argument van tijd, een overtuigend argument is voor de huidige integriteitsproblemen van het eiland.

70

Een ander punt is dat integriteitsschendingen het onderwerp meer agenderen dan structurele overheidsplannen. Veel plannen waar wel wetten over zijn aangenomen, zijn zelfs nog niet uitgevoerd. Nederland heeft nu een nieuw plan ontwikkeld waarmee het Sint-Maarten wil helpen, namelijk de handhaving verbeteren door 22 miljoen te investeren. Het lijkt erop dat nu eerst de harde controle wordt versterkt voordat zachter regelingen verder worden ontwikkeld. Over de kwaliteit van democratisch leven blijven ook zorgen bestaan. In de eerste plaats doordat Sint-Maarten het lastig vindt om vriendjespolitiek te bestrijden. Ten tweede blijkt dat de Staten van Sint-Maarten hun instrumenten, zoals bijvoorbeeld de Algemene Rekenkamer, nauwelijks gebruiken (Algemene Rekenkamer, 2014: 7). Tot slot blijft het in een kleine gemeenschap waar de afhankelijkheid sterk in de cultuur is verankerd, lastig om het kopen van stemmen te voorkomen. Het democratisch proces wordt hier sterk door beïnvloed (Wit, 2014: 8).

Curaçao

Op Curaçao zijn ook flinke stappen gemaakt in het verbeteren van het openbaar bestuur. Krachtige instituties waaronder de Hoge Raad, de ombudsman en de publieke sector hebben een positieve uitwerking op de integriteit (Transparency International, 2013: 230). De score wordt echter omlaag gehaald door de zwakheid van andere instituties, met name door het ontbreken van transparantie en het uitwerken van wet- en regelgeving. Veel informatie moet wettelijk gezien openbaar worden gemaakt, maar in de praktijk gebeurt dat niet altijd.

Daarnaast is een groot verschil tussen de perceptie van corruptie op het eiland en de daadwerkelijke informatie over corruptieschendingen. Het integriteitssysteem wordt voor een deel gehinderd door angst. Op het eiland heerst een angstcultuur voor represailles wanneer men spreekt over corruptie (Transparency International, 2013). Tot slot wordt door een gebrek aan financiële middelen en een lage personele bezetting, onvoldoende gehandhaafd op het eiland.

5.11 Beantwoording deelvraag

In het voorgaande is het LIS-model op Sint-Maarten en Curaçao toegepast. Met behulp van negen indicatoren en de geselecteerde data is onderzocht hoe de integriteit op lokaal niveau is geborgd. Met deze informatie is deelvraag vier te beantwoorden.

71

Deelvraag 4 - In welke mate is de integriteit binnen Sint-Maarten en Curaçao geborgd?

Sint-Maarten

De wetgeving ten aanzien van integriteit is toereikend op het eiland. Het ontbreekt echter aan handhaving. Als oorzaak voor het uitblijven van handhaving worden het gebrek aan financiële middelen genoemd en onwil.

Een ander punt van aandacht is de aansluiting bij de cultuur waar wetten en regels onvoldoende rekening mee houden. Verschillende onderzoeken hebben dit punt aangekaart, niet als een excuus maar als een extra dimensie waar meer rekening mee gehouden moet worden op Sint- Maarten. Er heerst een heel andere cultuur met heel andere waarden dan in Europees Nederland. Wanneer naar de integriteitsonderzoeken wordt gekeken, is vast te stellen dat zij voornamelijk zich richtten op het onderzoeken van publieke functionarissen en het openbaar bestuur van Sint- Maarten.

De definitie die voor de onderzoeken van Sint-Maarten wordt gebruikt heeft diepe wortels in de literatuur. Drie van de acht definities zijn terug te zien, waarbij ook het culturele aspect in een definitie wordt meegenomen. Om integriteit lokaal te borgen zet Sint-Maarten met de oprichting van de Integriteitskamer een grote stap voorwaarts. Over de totstandkoming is het laatste woord echter nog niet gezegd, eerst zal het Constitutioneel Hof uitspraak moeten doen. Op lokaal niveau zijn weinig waarden door de publieke sector overgedragen aan de inwoners van het eiland. Op lokaal niveau zou hier meer oog voor moeten komen en dient de regering hier meer tijd aan te besteden. In het integriteitsbeleid dienen volgens bijna alle onderzoeken meer aandacht te komen voor harde controles. De zachte controles als integriteitscodes, trainingen en scholingen volgen daarna. Wanneer deze zachte controles nu worden opgetuigd zouden zij een slap fundament hebben.

De aandacht voor integriteit en het beleid wat wordt ontworpen, lijkt in sterke mate te worden beïnvloed door integriteitsschendingen. Meer structurele aandacht zou wenselijk zijn, de Integriteitskamer kan daar in voorzien. Dit geldt tevens voor Curaçao.

Curaçao

Op Curaçao is het regulerende wettelijk kader op orde. Door het uitblijven van handhaving wordt er echter geen opvolging aan beleid gegeven. Dit tast de kwaliteit van het integriteitsbeleid aan.

72

De transparantie van politieke partijen kan beter worden georganiseerd, met name door verplichtingen op te leggen en regels niet vrijblijvend te maken. De Kiesraad daarentegen bewaakt de democratische processen met grote zorg. Deze institutie wordt als krachtig beoordeeld.

Wetten worden in voldoende mate omgezet in daadwerkelijk beleid. Een goede handhaving zou het nog meer versterken. Over de mate waarin de besturende macht zich inmengt in de politiek macht bestaan zorgen. Een ander punt is dat de screening van minister beter moet worden geborgd door deze verplicht te maken.

Net als op Sint-Maarten geldt ook op Curaçao dat de bewustwording ten aanzien van integriteit op lokaal niveau kan worden vergroot. Op dit moment wordt weinig aandacht gegeven aan dit onderwerp in het onderwijs.

Opvallend is dat op Curaçao veel zachte maatregelen zijn genomen, maar dat de harde maatregelen ontbreken. Zo worden gedragscodes ontwikkeld, maar is het onbekend hoe daar opvolging aan wordt gegeven en is er geen informatie beschikbaar over het functioneren van de gedragscode in de praktijk.

Het begrip integriteit wordt in de onderzoeken die op Curaçao zijn uitgevoerd nagenoeg hetzelfde uitgelegd als op Sint-Maarten. Het kent een zeker mate van onkreukbaarheid en heelheid, maar tegelijkertijd dient ook aan geldende wetten en regels te worden voldaan. Tevens wordt ook op Curaçao de invloed van het culturele aspect genoemd.

Curaçao kent geen integriteitsbureau, dat wordt gezien als een tekortkoming in het borgen van integriteit omdat ook op dit eiland structurele aandacht wordt gemist.