• No results found

Leden van oppositiepartijen/ politieke activisten/ dissidenten

3.8 Specifieke groepen

3.8.2 Leden van oppositiepartijen/ politieke activisten/ dissidenten

In sectie 1.3 is ingegaan op de verschillende politieke (oppositie)partijen. Op de vraag in hoeverre leden van oppositiepartijen risico lopen, gaven bronnen aan dat politici en politieke activisten zeker werden bedreigd. De dreiging voor leden van oppositiepartijen kwam niet zozeer van de zittende regering, maar eerder van

593 Freedom House, Freedom in the World 2021 Country Report, 3 maart 2021.

594 ICG, Leaders under Fire: Defending Colombia’s Front Line of Peace, Executive Summary, 6 oktober 2020.

595 ICG, Leaders under Fire: Defending Colombia’s Front Line of Peace, pagina 10, 6 oktober 2020; HRW, Left Undefended Killings of Rights Defenders in Colombia’s Remote Communities, pagina 1, 10 februari 2021.

596 ICG, Leaders under Fire: Defending Colombia’s Front Line of Peace, Executive summery, pagina’s 9-10, 13, 15, 18, en 23, 6 oktober 2020; HRW, The Guerrillas are the police, pagina 16, 22 januari 2020.

597 HRW, Left Undefended Killings of Rights Defenders in Colombia’s Remote Communities , pagina 25, 10 februari 2021.

598 Missión de la Verificación de la ONU en Colombia, NOTA DE PRENSA DEL INFORME TRIMESTRAL DEL SECRETARIO GENERAL DE NACIONES UNIDAS ANTE EL CONSEJO DE SEGURIDAD SOBRE LA MISIÓN DE VERIFICACIÓN DE LA ONU EN COLOMBIA S/2021/298, 6 april 2021.

Pagina 99 van 145

illegale gewapende groeperingen.599 De verificatiemissie van de VN in Colombia sprak in april 2021 haar zorgen uit over het geweld tegen leden van verschillende politieke partijen, waaronder de moord op een wethouder uit de stad Argelia in het departement Cauca en de daaropvolgende verplaatsing van elf raadsleden uit dezelfde gemeente.600 HRW schrijft dat politici, inclusief sommigen die zich

kandidaat voor de post van gouverneur, burgemeester of wethouder hadden gesteld bedreigingen van gewapende groeperingen hadden ontvangen, ongeacht de partij waartoe ze behoorden.601 Volgens vertrouwelijke bronnen gaan illegale gewapende groeperingen over tot het bedreigen van politici als deze activiteiten ondernemen of plannen aankondigen die tegen de belangen van deze groeperingen ingaan.602 Soms zat er achter de bedreigingen of aanslagen een andere partij dan de daadwerkelijke dader. In 2019 zou Karina García, lid van de Liberale Partij, door leden van de dissidente FARC vermoord zijn. García had zich kandidaat gesteld voor het burgemeesterschap in het departement Cauca en de persoon tegen wie ze het op moest nemen, zou opdracht gegeven hebben voor de moord.603

Eerder werd in paragraaf 3.4.1 al melding gemaakt over de harde aanpak van de regering jegens de demonstranten van met name de Primera Línea (de eerste rij).

Dat waren de jongeren die tijdens de demonstaties tegen (het beleid) van de huidige regering en de slechte economische situatie in Colombia vooraan stonden om de andere demonstranten te beschermen. De Primera Línea maakte hierbij gebruik van onder andere schilden, helmen en handschoenen. Ten eerste was er het excessief politiegeweld tegen de demonstranten waarbij tientallen demonstranten de dood vonden. Ten tweede probeert de regering volgens bronnen de demonstranten van de Primera Línea als criminele elementen af te doen en beschuldigt de regering hen ervan te zijn betaald om de straat op te gaan. Een vertrouwelijke bron zei vanwege de sociale ongelijkheid de straat te zijn opgegaan, zoals zovelen met hem aldus de bron.604 Ongeveer tweehonderd jongeren die tijdens de demonstraties de straat zijn opgegaan zijn aangeklaagd voor onder andere terrorisme, alhoewel dat volgens een vertrouwelijke bron tegen de nieuwe regels van de overheid was (zie ook paragraaf 3.12.3).605 Enkele tientallen van hen zaten begin 2022 nog vast.606 Monitoring door de overheid van leden van oppositionele partijen/ politieke activisten/ demonstranten

In 2020 verscheen er in het nieuws berichtgeving dat leden van het Colombiaanse leger illegale dossiers bijhielden van tientallen politici, rechters, voormalige leden van de Colombiaanse strijdkrachten, mensenrechtenactivisten en journalisten. Ook in 2019 zou het leger op onrechtmatige wijze surveillance activiteiten hebben uitgevoerd. AI schreef tevens dat de Colombiaanse veiligheidstroepen

lastercampagnes tegen sociale leiders, journalisten en regeringsopposanten zouden uitvoeren.607 Een vertrouwelijke bron zegt dat er geen goed controlemechanisme op de activiteiten van de Colombiaanse inlichtingengemeenschap is, waardoor ze nog steeds inlichtingen kunnen inwinnen waarvoor geen legale basis is. Er bestaat bijvoorbeeld geen onafhankelijke instantie die de inlichtingendiensten monitort. De

599 ICG, Leaders under Fire: Defending Colombia’s Front Line of Peace, pagina 7, 6 oktober 2020; vertrouwelijke bron, 3 december 2021.

600 Missión de la Verificación de la ONU, NOTA DE PRENSA DEL INFORME TRIMESTRAL DEL SECRETARIO GENERAL DE NACIONES UNIDAS ANTE EL CONSEJO DE SEGURIDAD SOBRE LA MISIÓN DE VERIFICACIÓN DE LA ONU EN COLOMBIA S/2021/298, 6 april 2021.

601 HRW, The Guerrillas are the Police, pagina 25, 22 januari 2020.

602 Vertrouwelijke bron, 6 december 2021.

603 Pulzo, Político rival habría pagado $ 50 millones a ‘Mayimbú’ para matar a candidata Liberal, 30 september 2019.

604 Vertrouwelijke bron, 2 december 2021; El Espectador, ¿Qué es la Primera Línea?, 2 juli 2021.

605 Vertrouwelijke bron, 30 november 2021.

606 Vertrouwelijke bron, 2 december 2021; vertrouwelijke bron, 3 december 2021.

607 USDoS, Colombia 2020 Human Rights Report , pagina 12, 30 maart 2021; vertrouwelijke bron, 1 december 2021;

AI, Report 2020/21, 7 april 2021; HRW, World Report 2021 Events of 2020, pagina 179, 13 januari 2021.

bron meent dan ook dat er nog steeds politieke opponenten van de huidige regering worden gemonitord. Dat gebeurt niet op zo’n grote schaal als tijdens de DAS-periode gebeurde, aldus de bron.608 De jongeren die tijdens de massale

demonstraties van 2021 de straat op zijn gegaan, zijn volgens een vertrouwelijke bron ook gemonitord. Sommigen van hen zouden door de Colombiaanse autoriteiten zijn afgeluisterd.609 Er is geen informatie gevonden waaruit blijkt dat leden van oppositionele partijen in het buitenland gemonitord worden.

3.8.3 Etnische groepen: Inheemse bevolking, Afro-Colombiaanse bevolking De Afro-Colombiaanse bevolking is met name woonachtig in het pacifische

kustgebied en het westen van het Caribische kustgebied van Colombia. Volgens de nationale census van 2018 omschreef 9,3% van de Colombiaanse bevolking, toen ongeveer 47 miljoen personen,610 zichzelf als van Afrikaanse komaf, terwijl een VN rapport uit 2011 de Afro-Colombiaanse gemeenschap op vijftien tot twintig procent schatte. Maatschappelijke organisaties in Colombia bestreden de census van het Departamento Administrativo Nacional de Estadística (DANE: Nationaal

Administratief Departement van Statistiek) en houden het op schattingen tussen de 20 en 25 procent van de gehele bevolking.611 De Afro-Colombiaanse gemeenschap heeft alle grondwettelijke rechten en dezelfde rechten op bescherming als de rest van de bevolking, maar de gemeenschap zag zich geconfronteerd met ernstige economische en sociale discriminatie. In een rapport van het DANE stond dat in 2018 30,6% van de Afro-Colombiaanse bevolking onder de armoede grens leefde tegen 19,6% van de gehele bevolking.612 Freedom House schreef begin 2021 echter dat tachtig procent van de Afro-Colombiaanse bevolking onder de armoedegrens leefde en dat zij een groot deel uitmaakte van de ontheemde bevolking in Colombia.613

Volgens de census van 2018 maakte de inheemse bevolking met ongeveer

1.906.000 personen ongeveer 4,4% van de gehele Colombiaanse bevolking uit. De grootste gemeenschappen van inheemse volkeren woonden volgens de census in de departementen La Guajira (ca. 395.000), Cauca (308.000), Nariño (206.000) en Córdoba (202.000). De inheemse gemeenschappen in het zuidoosten van Colombia (Amazonas, Guainia, Vaupes en het zuidelijk gedeelte van Vichada) waren qua aantallen veel kleiner, maar vanwege de lage bevolkingsdichtheid in deze gebieden maakten ze daar meer dan veertig procent uit van de bevolking.614 De

Colombiaanse wet geeft speciale erkenning aan de fundamentele rechten van de inheemse bevolking. De regering moet bijvoorbeeld altijd te rade gaan bij de inheemse bevolking bij regeringsacties die de bevolking aangaan. Sommige

inheemse leiders klaagden over het feit dat ze niet op een adequate manier konden meedoen in beslissingen die hun land aangingen. Overeenkomstig de grondwet moet de regering de inheemse autoriteiten raadplegen, maar hebben ze niet altijd de goedkeuring nodig om bepaalde beslissingen aangaande inheems grondgebied te nemen.615 Een speciale wet geeft aan een aantal volkeren616 het recht om in

608 Vertrouwelijke bron, 30 november 2021.

609 Vertrouwelijke bron, 2 december 2021.

610 In 2021 was het aantal ongeveer 50 miljoen.

611 USDoS, Colombia 2020 Human Rights Report, pagina 29, 30 maart 2021; DANE, POBLACIÓN NEGRA, AFROCOLOMBIANA, RAIZAL Y PALENQUERA RESULTADOS DEL CENSO NACIONAL DE POBLACIÓN Y VIVIENDA 2018, 6 november 2019; Afrodes, ABC de la tutela de los afrocolombianos contra el DANE, 27 november 2020.

612 DANE, POBLACIÓN NEGRA, AFROCOLOMBIANA, RAIZAL Y PALENQUERA RESULTADOS DEL CENSO NACIONAL DE POBLACIÓN Y VIVIENDA 2018, 6 november 2019

613 Freedom Freedom in the World 2021 Country Report, 3 maart 2021.

614 DANE, POBLACIÓN INDÍGENA DE COLOMBIA RESULTADOS DEL CENSO NACIONAL DE POBLACIÓN Y VIVIENDA 2018, 16 december 2019.

615 USDoS, Colombia 2020 Human Rights Report, pagina 30, 30 maart 2021.

616 USDoS noemt in dezen de Jurami, Passe en Yuri volkeren. Amazon Conservation Team noemt echter alleen de Passe en Yuri.

Pagina 101 van 145

vrijwillige afzondering te leven, waardoor ze ook niet zijn opgenomen in de census.

De Colombiaanse wet verleent inheemse groepen eeuwigdurende rechten op hun voorouderlijk land, maar inheemse groepen, naburige landeigenaren en de regering betwistten volgens USDoS vaak de afbakening van dat land.617 Ondanks de

wettelijke bescherming en overheidssteun wordt de inheemse bevolking in Colombia historisch gezien achtergesteld voor wat betreft toegang tot gezondheidszorg, water of voedsel. Ze behoren tot de armste gelederen van de bevolking en hebben de hoogste sterftecijfers.618

Hetzelfde USDoS schreef dat de Afro-Colombiaanse en inheemse gemeenschappen onevenredig hard geraakt werden door illegale economische activiteiten van illegale gewapende groeperingen in de rurale gebieden waar deze gemeenschappen

woonachtig zijn en waar de staat nauwelijks aanwezig is.619 De redenen waarom de autonome zones voor inheemse groepen ideaal zijn, maken ze ook ideaal voor illegale economieën. De inheemse bevolking woont vaak in vruchtbare,

mineraalrijke, strategisch goed gelegen gebieden. Verder kunnen de Colombiaanse strijdkrachten deze gebieden, waar de bestrijding van cocateelt verboden is, niet zomaar betreden. Hierdoor zijn de autonome zones waar de inheemse volkeren leven interessant voor illegale gewapende groeperingen. Sociale leiders die zich tegen de aanwezigheid van deze groeperingen in hun gebieden keren, behoren tot een van de meeste bedreigde categorieën. Elizabeth Dickinson, analist van ICG, twitterde in november 2019 dat de reeks van moorden op inheemse leiders in Cauca enkele van de fundamentele spanningen blootlegde die centraal stonden in het debat over de bescherming van mensenrechtenverdedigers in Colombia.620 HRW schreef dat uitgaande van cijfers van OHCHR het percentage vermoorde inheemse leiders onevenredig hoog was. Van de 421 getelde moorden op sociale leiders na het vredesakkoord waren er 69 op inheemse leiders, hetgeen een percentage van 16% is, terwijl slechts 4,4% van de bevolking van inheemse komaf is.621 Volgens de ngo Organización Nacional Indígena de Colombia (Nationale

Inheemse Organisatie van Colombia) zouden 274 inheemse personen vermoord zijn.

Deze personen zouden onder andere zijn omgekomen bij confrontaties tussen illegale gewapende groeperingen, confrontaties tussen het leger en illegale gewapende groeperingen, acties van het leger om cocateelt tegen te gaan en gerichte moorden op sociale leiders.622 De inheemse bevolking die voorheen gewend was om met het 1ste of 6de front van de FARC die in de bergen van het noorden van het departement Cauca opereerden in gesprek te gaan, wilde ook met de dissidente factie Columna Dagoberto Ramos in dialoog gaan. Dat bleek echter niet mogelijk;

veel leden van de inheemse bevolking, onder wie bewakers, dorpelingen en leiders, werden door de dissidente FARC-leden vermoord. Volgens data van de Asociación de Cabildos Indígenas del Norte del Cauca (Acin: Vereniging van Inheemse Raden van Norte del Cauca) zou La Dagoberto Ramos vanaf 2016 tot begin 2021

verantwoordelijk zijn voor de moord op meer dan 200 inheemse bewoners.623

617 USDoS, Colombia 2020 Human Rights Report,pagina 29, 30 maart 2021; DANE, POBLACIÓN INDÍGENA DE COLOMBIA RESULTADOS DEL CENSO NACIONAL DE POBLACIÓN Y VIVIENDA 2018, 16 december 2019; Amazon Conservation Team, Indigenous Peoples in Isolation in Colombia: A recent history of the challenges involved in their protection, 15 juni 2021.

618 AI, Report 2020/21, 7 april 2021; USDoS, Colombia 2020 Human Rights Report, pagina 30, 30 maart 2021.

619 USDoS, Colombia 2020 Human Rights Report, pagina 29. 30 maart 2021.

620 Elizabeth Dickinson, @dickinsonbet, twitter.com/dickinsonbeth/status/1190281536135991298, 1 november 2019.

621 HRW, Left Undefended Killings of Rights Defenders in Colombia’s Remote Communities, pagina 3, 10 februari 2021.

622 USDoS, Colombia 2020 Human Rights Report, pagina 30, 30 maart 2021; AI, Report 2020/21, 7 april 2021.

623 Semana, ¿Quiénes están detrás de la Dagoberto Ramos, la peligrosa disidencia que azota al Cauca?, 1 april 2021.

Inheemse en Afro-Colombiaanse gemeenschappen zagen zich geconfronteerd met door illegale gewapende groeperingen aangewend geweld in met name de

departementen Cauca, Chocó, Putumayo, Nariño and Valle del Cauca. Moorden op sociale leiders en gedwongen verplaatsingen van de inheemse en Afro-Colombiaanse gemeenschap waren hier het gevolg van. In het dunbevolkte Amazonas gebied waren illegale mijnbouwers en drugshandelaren diegenen die veelal de inheemse gemeenschap bedreigden.624 Freedom House en AI stelden dat de daders van de moorden op de activisten van de “gemarginaliseerde” inheemse en

Afro-Colombiaanse gemeenschappen vaak onbestraft bleven.625 De wet voorziet in speciale strafrechtelijke en civiele wetgeving binnen de inheemse gebieden die gebaseerd zijn op traditionele gemeenschapswetten.626

De veiligheidstroepen mogen alleen inheems grondgebied betreden, als ze

overeenkomstig de Grondwet de inheemse autoriteiten hebben geraadpleegd over hoe de gebieden te betreden en hoe dit op zo’n manier te doen dat de

burgerbevolking niet in gevaar komt.627 Desondanks stellen sommige

gemeenschappen dat zij door de aanwezigheid van militairen in gevaar worden gebracht. In het noorden van Cauca verklaarden leden van de inheemse garde van de Nasa-gemeenschappen dat militaire operaties bijdragen aan een klimaat van vijandigheid en tot openlijke gevechten kunnen leiden, waar burgers middenin kunnen komen.628 In sommige gevallen is het leger zelf verantwoordelijk voor misstanden voor wat betreft de mensenrechten. In september 2019 zou een groep soldaten een vijftienjarig inheems meisje ontvoerd en verkracht hebben.629 Ook in 2020 zouden militairen zich schuldig hebben gemaakt aan het verkrachten van enkele minderjarige inheemse meisjes (zie ook paragraaf 3.4.1).630

3.8.4 Leden van Juntas de Acción Comunal

De inspanningen van een lid van een JAC kunnen tegen de belangen van anderen, zoals illegale gewapende groeperingen, lokale bedrijven, of de staat, ingaan, hetgeen deze persoon in gevaar kan brengen (zie paragraaf 1.4).631 Er waren in 2021 volgens een vertrouwelijke bron ongeveer 650 gevallen van bedreiging, moorden en gedwongen ontheemding van leiders van het JAC. Vijftig leden van het JAC zouden in 2021 vermoord zijn.632 In Catatumbo waren volgens HRW van de 24 vermoorde mensenrechtenverdedigers in 2020 zeventien prominente JAC-leden.

JAC-leden werden niet altijd vanwege hun werk vermoord, maar konden het willekeurige slachtoffer zijn van aanvallen van gewapende groeperingen op burgers of van afpersing door dezelfde groeperingen.633

HRW schreef dat het regelmatig voorkwam dat JAC-leden door zowel gewapende groeperingen als regeringstroepen benaderd werden voor informatie over hun buurt.

Hierdoor liepen ze het gevaar ervan beschuldigd te worden voor de ‘tegenpartij’ te werken of niet aan de ‘bevelen’ te voldoen.634 Verschillende vertrouwelijke bronnen menen dat leden of leiders van JAC’s veelal in een moeilijke positie zitten. Ze

624 OHCHR, Situation of Human Rights in Colombia, pagina 14, 10 februari 2021.

625 Freedom House, Freedom in the World 2021 Country Report, 3 maart 2021; AI, Report 2020/21, 7 april 2021.

626 USDoS, Colombia 2020 Human Rights Report, pagina 30, 30 maart 2021.

627 Forero Rodriguez, Henry Alexander; Cediel Mahecha, Rodolfo, La autonomía indígena frente a la misión constitucional de las fuerzas militares, pagina 32, 2014.

628 ICG, Leaders under Fire: Defending Colombia’s Front Line of Peace, pagina 23, 6 oktober 2020.

629 HRW, World Report 2021 Events of 2020, pagina 183, 13 januari 2021.

630 Freedom House, Freedom in the World 2021 Country Report, 3 maart 2021.

631 ICG, Leaders under Fire: Defending Colombia’s Front Line of Peace, 13-14, 6 oktober 2020.

632 Vertrouwelijke bron, 30 november 2021.

633 HRW, Left Undefended Killings of Rights Defenders in Colombia’s Remote Communities , pagina 29, 57, 10 februari 2021.

634 HRW, Left Undefended Killings of Rights Defenders in Colombia’s Remote Communities , pagina 56, 10 februari 2021.

Pagina 103 van 145

werden zowel door de regering als de FARC ingezet om het vredesproces en het akkoord te promoten. Tegenstanders van het akkoord hebben het nu op hen voorzien. Ook zijn ze gestigmatiseerd, omdat ze vaak in verband gebracht worden met de illegale gewapende groeperingen die in hun gebied opereren. Een

vertrouwelijke bron stelde dat JAC-leden in conflictgebieden vanuit een overlevingsmechanisme met de plaatselijke illegale gewapende groeperingen

samenwerken. Een andere bron zegt hierop dat JAC-leden en –leiders ook vaak door deze groeperingen worden gedwongen om met hen samen te werken.635

3.8.5 Vakbondsleiders en –leden

Een vertrouwelijke bron vertelde dat vanaf eind vorige eeuw tot op heden er ongeveer 3500 vakbondsleden in Colombia vermoord waren. De grootste vakbonsbeweging in Colombia, de Central Unitaria de Trabajadores (CUT, Gemeenschappelijke Centrale van Arbeiders), zou volgens hem gestigmatiseerd worden en beschuldigd worden van het hebben van banden met de guerrilla van het ELN, hetgeen een legitimatie voor bepaalde groepen zou zijn hen te vermoorden.636 Freedom House schrijft dat er de afgelopen decennia meer dan 2.600

vakbondsleden en –leiders door illegale gewapende organisaties waren vermoord, hoewel de cijfers sinds de piek aan het begin van deze eeuw behoorlijk waren gedaald. Toch waren er volgens Freedom House tussen januari 2019 en maart 2020 veertien vakbondsleden vermoord.637 Ook USDoS meldde de moord op tientallen vakbondsleden de afgelopen jaren.638 Net zoals andere sociale leiders, waartoe volgens de norm van de Nationale Ombudsman vakbondsleiders en -leden ook toe kunnen behoren, heeft deze groep ook recht op bescherming van de regering.

Midden 2020 zou de UNP ongeveer driehonderd vakbondsleden en –leiders op de een of andere manier bescherming bieden.639

3.8.6 Journalisten640

Ook journalisten, die in sommige gevallen ook binnen de definitie van de Ombudsman als sociale leiders vallen (zie paragraaf , hebben te maken met doodsbedreigingen en geweld door de guerrillabewegingen, neo-paramilitairen en andere criminele organisaties.641 Volgens data van het Committee to Protect Journalist (CPJ) waren sinds 2016 acht journalisten in Colombia vermoord. Van vijf van de moorden was volgens CPJ het motief bevestigd. Twee journalisten werden dodelijk getroffen terwijl ze verslag deden van gewelddadigheden tussen

Colombiaanse veiligheidstroepen en inheemse demonstranten. Het is niet duidelijk door welke partij ze gedood zijn. Twee journalisten en hun chauffeur werden in april 2018 ontvoerd door een dissidente FARC-groep om tegen gevangengenomen dissidente FARC-leden uitgeruild te kunnen worden. De drie ontvoerde mannen werden uiteindelijk door hun ontvoerders vermoord. In september 2021 werd de internetjournalist Marcos Efraín Montalvo door een ongeïdentificeerde man in een winkel doodgeschoten. De dood zou naar verluidt te maken hebben met Montalvo’s berichtgeving over lokale corruptie en lokale criminele groeperingen. Een familielid zou gezegd hebben dat Montalvo meerdere keren bedreigd was, maar dat hij deze bedreigingen niet serieus had genomen en het niet nodig vond om er aangifte van te

635 Vertrouwelijke bron, 30 november 2021; vertrouwelijke bron, 29 november 2021; vertrouwelijke bron, 3 december 2021.

636 Vertrouwelijke bron, 2 december 2021; vertrouwelijke bron, , 26 april 2021.

637 Freedom House, Freedom in the World 2021 Country Report, 3 maart 2021.

638 USDoS, Colombia 2020 Human Rights Report, pagina 36, 30 maart 2021.

639 USDoS, Colombia 2020 Human Rights Report, pagina 39, 30 maart 2021.

640 Social media activisten zullen eerder onder de categorie van leden van oppositiepartijen en politieke activisten geschaard kunnen worden, omdat ze op social media hun kritiek op (het beleid) van de regering spuien en geen journalistiek bedrijven.

641 HRW, World Report 2021 Events of 2020, pagina 175, 13 januari 2021; ICG, Leaders under Fire: Defending Colombia’s Front Line of Peace, pagina 7-8, 6 oktober 2020; USDoS Colombia 2020 Human Rights Report, pagina’s 1-2, 30 maart 2021.

doen.642 De moord op de filmmaker Mauricio Lezama in 2019 wordt door CPJ betiteld als een van de drie waarvan het motief niet bevestigd is, alhoewel verschillende personen en instanties, waaronder de gouverneur van Arauca, het Openbaar Ministerie en het OHCHR, naar dissidente FARC-leden als de daders wezen. Waarom de dissidente FARC het op Lezama voorzien had, is niet duidelijk.643 Overeenkomstig data van de ngo Fundación para la Libertad de Prensa (FLIP:

Stichting voor Persvrijheid) steeg het aantal incidenten zoals bedreigingen, intimidaties, agressie, aanslagen en ontvoeringen tegen journalisten na 2016 waarbij bedreigingen, agressie en verhinderen van werkzaamheden het vaakst voorkwamen (Grafiek 2):644

Bij veel incidenten was het niet bekend wie de dader was. Bij de incidenten waar de

Bij veel incidenten was het niet bekend wie de dader was. Bij de incidenten waar de