3 Archeologische context
3.5 Hoogteversterkingen in België
Ralston (2006: 16) schat dat er circa 20.000-30.000 hillforts (uit verschillende perioden) in Europa aanwezig zijn. Een groot deel daarvan is Keltisch en bevindt zich op het Europese vasteland. Zoals reeds aangegeven bevinden zich in de Lage Landen niet zoveel Keltische versterkingen en zeker geen hele grote. In Nederland ontbreken ze zelfs geheel. In België bevinden zich echter minimaal 22 verster kin-gen uit de IJzertijd (maximaal 36), waarvan de meeste in het heuvelachtige oosten liggen (met name de Ardennen), maar er zijn ook 5 versterkingen in Vlaanderen. De versterking op het plateau van Caestert is tot op heden met 20 ha één van de grootste. Het voert te ver en het is voor onderhavige studie niet relevant, om alle Belgische versterkingen te bespreken, maar een overzicht is wenselijk. Dit wordt gepresenteerd in tabel 3, waar per versterking (voor zover mogelijk) de naam, locatie (provincie), omvang (in hectare), type locatie, type wal, datering en lite ratuur is gegeven. De versterkingen zijn geordend naar: (1) geografie (Vlaanderen en
Wal-Vlaanderen, IJzertijd
Site Provincie Ha Type locatie Type wal Datering Literatuur
Kemmelberg W. Vlaanderen 3 éperon barré aarden wal HS/LT I Bourgeois e.a., 2006;
Cahen-Delhaye, 1984
Kesselberg V. Brabant 5 éperon barré aarden wal HS/LT I -III Boschmans, 1962; Provoost
1981; Cahen-Delhaye, 1984
Kooigem W.
Vlaanderen
4.5 éperon barré murus gallicus HS/LT I Termote, 1987, 1990
Caestert (Kanne) Limburg 20 bord de plateau murus gallicus? LT III Roosens, 1975a, 1976;
Cahen-Delhaye, 1984
Asse (Borgstad) V. Brabant 42 éperon barré aarden wal HS/LT I? Graff & Lenoir, 1980;
Cahen-Delhaye, 1984
Wallonië, IJzertijd
Site Provincie Ha Type locatie Type wal Datering Literatuur
Buzenol (Dent de Chien) Luxemburg 0,2 segm. de crête ? LT? Cahen-Delhaye, 1999
Huccorgne Luik 0,5 éperon barré front de pierres MG: type
Ehrang
HS Cahen-Delhaye, 1984, 1999
Vielsalm (Salm Châreau) Luxemburg 1,5 éperon barré front de pierres? LT I Cahen-Delhaye, 1984, 1999;
Cherain-Brisy (Derrière la Vôte)
Luxemburg 1,5 éperon barré aarden wal met stenen LT III Cahen-Delhaye, 1976, 1977,
1984
Buzenol (Montauban) Luxemburg 2,5 en. de contour front pallisadé MG: type
Ehrang
LT I/II Cahen-Delhaye, 1984, 1999
Olloy-sur-Viroin (Plateau de Cinkes)
Namen 2,7 segm. de crête front de pierres LT I? Cahen-Delhaye, 1984, 1999
Bellefontaine (Le Gros Cron) Luxemburg 3? éperon barré aarden wal HS Cahen-Delhaye, 1979, 1984
Bouffloulx (Bois du Boubier) Henegouwen 3,5 en de contour front palisade LT I Cahen-Delhaye, 1984, 1999
Tavigny Luxemburg 3,5 en. de contour rostbau / aarden wal LT III Cahen-Delhaye, 1984, 1999
Rouveroy (Le Castelet) Henegouwen 4 éperon barré murus gallicus LT III Cahen-Delhaye, 1984, 1990
Lompret Henegouwen 4 segm. de crête murus gallicus LT III? Delhaye, 1984;
Cahen-Delhaye & Jadin, 1990
Èthe (Le Châtelet) Luxemburg 6 éperon barré front de pierres HS Cahen-Delhaye, 1984, 1999
Cugnon (Le Trînchi) Luxemburg 6,3 segm. de crête front de pierres PM: type
Kelheim
LT I Cahen-Delhaye, 1984, 1999
Samree-Béresmenil (Le Cheslé)
Luxemburg 12 en. de contour front pallissadé PM: type
Altkönig-Preist
LT I Cahen-Delhaye, 1984, 1999
Saint Servais (Hastedon) Namen 13 en. de contour MG: type Ehrang LT I Cahen-Delhaye, 1984, 1999
Thuin (Bois du Grand Bon Dieu)
Henegouwen 13,3 éperon barré aarden wal met stenen LT III Bonenfant e.a., 1988;
Cahen-Delhaye, 1984
Étalle (La Tranchée des Portes)
Wallonië, waarschijnlijk IJzertijd
Site Provincie Ha Type locatie Type wal Datering Literatuur
Angre (Le Caillou qui Bique) Henegouwen 0,1 ? ? HS?, LT? Bonenfant e.a., 1988;
Cahen-Delhaye, 1984
Thy-Le-Baduin (Le Cheslé) Namen 0,2 éperon barré ? HS?, LT? Bonenfant e.a., 1988;
Cahen-Delhaye, 1984`
Lavacherie (Cheslain de Sainte Ode)
Luxemburg 0,6 ? verbrande stenen? HS?, LT? Bonenfant e.a., 1988;
Cahen-Delhaye, 1984
Hotton (Ti Château) Luxemburg 1 ? ? ? Cahen-Delhaye, 1984;
Marco-lungo, 1992
Waimes-Walk (Tchession) Luik 1 éperon barré ? HS?, LT? Bonenfant e.a., 1988;
Cahen-Delhaye, 1984
Marche-Les Dames Namen 2? ? ? HS?, LT? Cahen-Delhaye, 1984
Jemelle Namen 2 éperon barré ? HS?, LT? Bonenfant e.a., 1988;
Cahen-Delhaye, 1984
Modave (Pont de Bonne) Luik 5 ? murus gallicus? HS?, LT? Bonenfant e.a., 1988;
Cahen-Delhaye, 1984
Embourg (Chession de la Hazette)
Luik 11 ? ? HS?, LT? Bonenfant e.a., 1988;
Cahen-Delhaye, 1984
Presgaux (Cour du Chestia) Henegouwen ? éperon barré ? HS?, LT? Brulet, 1971; Cahen-Delhaye,
1984
Baileux (Chestia) Henegouwen ? ? ? HS?, LT? Bonenfant e.a., 1988;
Cahen-Delhaye, 1984
Waulsort (Vi Chestia) Namen ? enc. de
contour?
? HS?, LT? Bonenfant e.a., 1988;
Cahen-Delhaye, 1984
Han-sur-Lesse (Su’l Chestai)
Namen ? éperon barré ? HS?, LT? Bonenfant e.a., 1988;
Cahen-Delhaye, 1984
Couvin Henegouwen ? ? ? HS?, LT? Cahen-Delhaye, 1984
Wallonië, Romeinse tijd
Site Provincie Ha Type locatie Type wal Datering Literatuur
Ortho Luxemburg 3 éperon barré stenen muren aarden
wallen
Romeins (4e eeuw na Chr.)
Mertens & Remy, 1971
Huy (Mont Falize) Luik ? ? ? Romeins Cahen-Delhaye, 1984
Dourbes (La Roche à Lomme)
Namen ? ? ? Romeins Cahen-Delhaye, 1984
Eprave (Camp Romain) Namen ? ? ? Romeins Cahen-Delhaye, 1984
Furfooz (Le plateau d’ Huaterecenne)
Namen ? ? ? Romeins Cahen-Delhaye, 1984
Virton (Le Château Renaud) Luxemburg ? ? ? Romeins Cahen-Delhaye, 1984
lonië); (2) datering (IJzertijd: Hallstatt en La Tène; waarschijnlijk IJzertijd en Romeinse tijd) en (3) grootte (van klein naar groot).
Op basis van tabel 3 kan een aantal con-clusies worden getrokken, waarmee deze paragraaf wordt afgesloten. Ik ga daarbij uit van de 22 met zekerheid in de IJzer-tijd te dateren versterkingen. Ten eerste valt op dat de meeste versterkingen in Wallonië en dan met name in de Ardennen liggen. Dit hoeft niet te verbazen, omdat vrijwel alle fortificaties hoogteversterkingen zijn die natuurlijk alleen in reliëfrijke gebieden voorkomen. Voorts liggen de meeste versterkingen langs rivieren (zie bijv. Cahen-Delhaye, 1984: figuur 1), het-geen sterk doet vermoeden dat bereikbaar-heid via waterwegen alsmede landwegen in de rivierdalen een be langrijke vestigingsfactor was. Ten tweede is het merendeel van de ver-sterkingen (N = 14, 64%) klein tot zeer klein (0-5 ha). Zes versterkingen (27%), waaronder Caestert, vallen in de categorie middelgroot (5 t/m 20 ha). Slechts 2 versterkin gen zijn groter dan 20 ha. Ten derde blijkt, met betrekking tot de type locatie, dat het merendeel van de versterkingen (N = 12, 55%) als éperon barré aangemerkt kan worden. De typen enceinte
de contour en segment de crête komen ieder
vijf maal voor. Ten vierde is met betrekking tot de walopbouw sprake van een wat geva-rieerder beeld. Murus Gallicus is in 6 gevallen waargenomen, Pfostenschlittmauer in slechts 2 gevallen en rostbau in 1 geval. Voorts zijn er aarden wallen, al dan niet met een stenen muur ervoor en/of stenen erin verwerkt. De algemene in druk is dat de wallen simpeler zijn dan de veelal zeer zorgvuldig geconstru-eerde wallen in de rest van Europa. Tenslotte valt wat de datering betreft op dat 14 (64%) van de ver sterkingen in de Vroege IJzertijd (Hallstatt) en/of Midden IJzertijd (La Tène I) geplaatst kan worden. Zes (27%)
versterkin-gen, waaronder Caestert, dateren uit de Late IJzertijd (La Tène III). De algemene indruk is dat de versterkingen in België kleiner en een-voudiger zijn dan de versterkingen in de rest van Europa.